ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
51 olan, uşaqları sağ-salamat qalan, ailəsində xoşbəxt sayılan adam nəzərdə tutulur. Qızların nişanlı vaxtındakı və ümumən qadınların vəziyyəti ba- rədə Yusif Vəzir Çəmənzəminli yazır: «arvadlar həsrətlə qızlıq za- manlarını arzu edirlər və qızlığı sultanlığa təşbeh vururlar: Qız idim, sultan idim, Nişanlandım xan oldum, Gəlin oldum qul oldum, Ayaqlara çul oldum.» (11, 142) Buradan da aydın olduğu kimi qızın nişanlı qaldığı müddət onun özünü xan kimi hiss etməsinə səbəb olur. Bu müddətdə qıza verilən dəyər ərə getdikdən sonra bir o qədər də təmin olunmurdu. Bu da məhz belə bayatıların meydana gəlməsinə səbəbiyyət verirdi. Nişanlı qıza toya qədərki müddət ərzində müxtəlif bayramlarda bayram xələti, nübarlıq meyvə, qurbanlıq qoyun və s. göndərilməsi barədə H.Sarabski də məlumat verir. (13, 100) Nişan mərasimi zamanı gəlinə gətirilən əşyalardan savayı, evin ağbirçəklərinə, böyüklərə və yaxın qohumlara təqdim olunmaq üçün müəyyən pay da qoyulurdu. Bu isə anaya, ataya, nənə, baba və digər qohumlara çatırdı. Abşeronda buna «xələt» deyilirdi. Deməli, bu pay qız tərəfin yaxın qohumlarına verilən dəyəri ehtiva edirdi. Üzük və baş örtüsü şal gətirilməsi nişan mərasiminin başlıca əlaməti idi. Bundan əlavə şirniyyat şeyləri də gətirilirdi. (12, 182) Nişan mərasimi zamanı gəlin evinə ayna və xonça aparıldığı qeyd edilir. (13, 96-97) Nişan mərasiminin təmtəraqla keçməsi əsrlərdən gələn bir ənənədir. Bu günədək gəlib çatan folklor nümunələrində nişanlanma zamanı oxunan mahnılar da mühüm yer tutur. Bunlardan ən çox deyiləni «Xonçaya düzdük noğulu badamı, Mübarək olsun gəlinin qədəmi»dir. Xüsusən, Naxçıvanda bu ənənə daha çox qorunub saxlanılmışdır. Belə mahnıların mahiyyəti xeyirli işlə bağlı olan məqamlardan ibarət olurdu. Məsələn: 52 Qardaş ovuna gedər, Baxar boyuna gedər, Bu bayramın xonçası Qardaş toyuna gedər. (19, 291) Ümumiyyətlə, «İslamın nişanla bağlı elə bir ayinçiliyi, yaxud vacib sayılan tədbiri yoxdur. Əsas odur ki, tərəflərin bir-birinə rəğ- bəti olsun və onlar evlənməyə vədə versinlər. Adətən nişanda Qu- ranın «Fatihə» surəsi oxunur və qıza nişan üzüyü hədiyyə verilir. Nişan üzüyü başqalarına qızın nişanlı olduğunu bildirmək üçündür. Lakin bu üzük də nişanı «evlənmək barədə vədələşmədən» artıq bir şey etmir». (16, 92) Orta əsr müəllifi Qurbaninin nişanla əlaqədar verdiyi məlumat maraq doğurur. O deyir: Adna axşamında bəlgə qoyasız, Kəsilə qovqası, qalı qızların (14, 107) Deməli, nişan mərasiminin el arasında məhz adna axşamına salınması və üçük aparılması məsləhət bilinirmiş. Nişanlanma zamanı «qız evinin tam razılığı alınır, elçilik rəsmi- ləşdirilirdi. Nişanlanma mərasimi zamanı qıza gətirilən lazımi hə- diyələr təqdim edilirdi. Bütün bu məsələlər həll olunduqdan sonra belə, nişanlanmış qız oğlanla görüşə bilməzdi. Nizami bunu «Leyli və Məcnun» əsərində təsvir edərək göstərir ki, Leyli İbn Səlama ve- rildikdən sonra onu ilk dəfə yalnız toy günü görür.» (17, 77) Nişan mərasimi haqqında Nizami sadəcə «Gözəl, məclisə yaraşan qız nişanlandı»-deməklə kifayətlənmişdir. (18, 118) Nişan mərasimi ilə bağlı el arasında əsrlərdən bəri mövcud olan inanclarda deyilir ki, nişan üzüyünü özgəyə verməzlər. Nişan üzü- yünü girov qoymazlar. Nişan gələn gün paltar yumazlar. Nişan gə- lən gün oğlan evi xonçalardan birinə qayçı qoyar ki, oğlanın ağzı kəsərli olsun. Nişana duz və soğan aparmazlar. Nişanda dava salsan, 53 xeyir olmaz. Nişan taxılanda qızın saçına qayınana sığal çəksə, mehribançılıq olar. Nişan mərasimi mahiyyətini o qədər də dəyişməmişdir. Müasir dövrdə sadəcə xonçaları bəzəkli səbətlər əvəz edir. İndi də nişan şadyanalıqla qeyd edilir. 54 Cüneyd Humayun Humaya darvaza önündə göz qoyur. Hacı Kermani «Üç poema» 1396-cı il. Britan kitabxanası, London. XINAYAXDI MƏRASİMİ 55 Azərbaycan xalqının qədimdən bəri yaşadıb muhafizə etdiyi zəngin və rəngarəng toy adətləri içərisində xınayaxdı adəti də var- dır. Bu adət uzun zaman məsafəsi qət edərək bu gün də icra olun- maqdadır. Bu barədə müxtəlif mənbələrdən, o cümlədən, şair və yazıçılarımızın yaradıcılığından məlumatlar əldə etmək mümkün- dür. Təbiətlə təmasda olan insan həyatda baş verən müxtəlif hadisə- lərlə yanaşı, eyni zamanda rənglərə də müəyyən münasibət bildir- mişdir. İbtidai insanların ən çox maraqlandığı rəng çaları qırmızı olmuş-desək, yanılmarıq. Günəşin qürub çağının, ocağın alovunun, gül-çiçəklərin və nəhayət, qanın rəngi olan qırmızının təbiətdə daha çox müşahidə olunduğunu söyləmək olar. Eneolit dövrü sakinlərinin dəfn prosesində ölülərin üzərinə qırmızı oxra səpilməsi al rəngin di- gərlərindən seçildiyinə işarədir. Bəşərin qədim təxəyyülündə istilik, hərarət anlamı verən, şər qüvələrdən və bəd ruhlardan qoruyucu funksiya daşıyan bu rəng çaları məişətdə daha çox nəzəri cəlb et- mişdir. Odur ki, insanların təsəvvüründə həkk olunaraq müxtəlif mərasimlərdə ondan geniş istifadəni zəruri etmişdir. Bu xüsusda V.Vəliyev göstərir ki, «bizdə qırmızı geyinmək, ələ xına yaxmaq sevinc və xoşbəxtlik rəmzidir. Qədim zamanlardan dövrümüzə kimi gəlib çatan bu adət qədim azərbaycanlıların günəşə, oda sitayişi ilə daha çox əlaqədardır. Günəşin yerdə nişanəsi hesab edilən odun qırmızı rəngdə olması insanların bu rəngə müsbət münasibətini meydana çıxarmışdır.» (3, 103) Maraqlı faktdır ki, «bir vaxt Azərbaycanda nişanlı oğlanlar və qızlar tanışsınlar deyə qırmızı rəngli paltarlar geyərmişlər. Oğlan evindən qız üçün qırmızı rəngli don aparılarmış, qız da nişanlısı üçün qırmızı rəngli köynək toxuyub göndərərmiş. Bununla da onlar ətraflarında olanlardan seçilərmiş. Və hamı onların nişanlı olduqla- rını bilərmiş.» (4, 429) Buradan da aydın olduğu kimi qırmızı xüsu- sən fərqlilik əlaməti olaraq da qəbul edilir. Zaman keçdikcə qırmızı rəngi simvolizə edən xına toy məra- simlərinin vacib bir elementinə çevrilərək müəyyən məna yükü da- şımağa başlamışdır. Xalq yaradıcılığı nümunələrində toy mərasimi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|