ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
108 Maraqlıdır ki, Ə.Çələbizadənin verdiyi məlumatlardan da aydın olduğu kimi qıza verilən cehiz məclisə təqdim olunur və molla verilən əşyaları bir-bir siyahıya alır. Xüsusən də güzgü ilə lampa birinci olaraq ortaya gətirilir. Lampanı yanan vəziyyətdə gətirirlər. Bundan əlavə, gətirilən əşyalar içərisində aftafa da olur ki, onu da içi su ilə dolu olaraq gətirirlər. Su aydınlığa, xoşbəxtliyə, lampanın yanması da aydınlığa (işlərin avand olmasına, getdiyi yerdən yarımasına) dəlalət edir (54, 47). Orta əsrlərdə də belə nikah əqdlərinin mövcudluğu Qul Əlinin məlumatıyla təsdiqlənir. Şair əqd-nikah qılınmasını qeyd etmişdir (55, 83). Orta əsrlərdən qalan əqd məsələsi İran Azərbaycanında hələ də mövcuddur. Məsələn, Təbrizdə «toydan əvvəl qızla oğlanın nikahı kəsilir və kəbin kağızı təsdiqlənir. Buna «əqd oxunma» deyilir və bu mərasim qız evində keçirilir. Kəbin kağızı tərtib edildikdə qız başqa otaqda mis teştin üzərində oturdulur və başının üstündəki parçaya iki tikə qənd sürtürlər (qəndlərin biri qızı, ikincisi oğlanı təcəssüm etdirir). Keçmişdə və qismən indi kənd yerlərində kəbin duası oxunan zaman qızı atın yəhərinə oturdurlar. Bu adətin mənası olur ki, tezliklə qız atla ər evinə köçsün. Bu adət indi də qismən qalmaqdadır» (37, 15-16). Azərbaycanda yalnız sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra vətəndaşların vəziyyətləri barədə qəbul olunmuş dekretlər şəriət qaydasıyla kəbin kəsilməsini ləğv etdi. Q.Paşayev İraqın Kərkük əyalətindəki toy adətlərini şərh et- mişdir. Maraq doğuran toy adətlərindən biri odur ki, toy evində oğ- lanın sağdışı və bəy damda durub gəlinin üstünə şəkər atırlar. Mə- nası budur ki, əgər atılan şəkərlər qızın başına dəyirsə, oğlan evdə hökmlu olacaq, dəymirdisə, əksinə qız hökmlu olacaq (65, 370- 373). Bütün bu adətlərin təsviri onu deməyə əsas verir ki, qızbəyən- mə, elçilik, kəbin kəsilməsi və toy mərasimi eynilə Azərbaycanda olduğu kimidir. Əsrlərin sərhəddini aşan toy adətlərimiz bölgələr üzrə müxtəlif- liyi ilə seçilmişdir. Toyla bağlı adətlər uzunömürlü olaraq bugünü- müzədək yaşamışdır. Göyçə mahalında qədimlərdən bəri qorunub saxlanılan toy mərasiminin özünəməxsus çalarları olmuşdur. Bu 109 barədə məlumatçının söylədikləri maraq doğurur. Gəlin otağında qırmızı ipəkdən gərdək tikilirdi. Onun paltarı və üstünə salınan şal da qırmızı rəngdə olurdu. Gəlinin gətirildiyi atın boğazına qırmızı rəngli şal və ya kalağayı bağlayırdılar. Yəhərin üstünə də qırmızı parça salınırdı. Özü də atın başını gərək oğlan uşağı çəkəydi. Gəlin gələndə ayağının altında qurban kəsilir, bu qurbanın üzərindən bəy- lə gəlin addayırdı. Qurban qanından gəlinin alnına çəkirdilər. «Al- lah qəbul eyləsin» - deyirdilər. Oğlan evinə daxil olanda Quranın al- tından keçirirdilər. Gəlin oturmurdu. Gəlinə gördüyün sənə peşkəş- dir, nə istəyirsən götür deyilirdi. Sonra qaynana qızıl bir şey bağış- layırdı. Oturandan sonra yağ-bal verirdilər. Gəlin bundan dada bi- lərdi. Maraqlı adətdir ki, gəlinin əlinə barama piləsi verirdilər. Bu da gəlinin pilə kimi yumşaq olması üçün edilirdi. Gəlinin qucağına qoyulan uşağı götürəndə uşağın yiyəsi gəlinə hədiyyə verib sonra uşağını ondan geri ala bilərdi. Qızın sağdışı şah bəzəyirdi. Oğlanın sağdışı isə ondan şahı nəmər verib alaraq toyda oynadırdı (57). Təb- rizdə isə gəlini atla apararkən atın tərkinə oğlan uşağı oturdurdular ki, ilki oğlan olsun (37, 17). Göstərilənlər onu deməyə əsas verir ki, icra olunan mərasimlər zamanı edilən davranışlarda artıq sözə gərək olmurdu. Elə bu davranışların özü böyük bir məna kəsb edirdi. Abşeron kəndlərində gəlin bəy evinə aparılarkən atlı çaparlar «gəlin pərdəsi»ni götürüb yarışardılar. İrəli keçən digərindən pərdə- ni alıb atını çapardı. Bəy evinə kim bu pərdəni tez çatdırsa, ona xələt bağışlar və atının alnına bir çiy yumurta çırpardılar (60, 18). Azərbaycanda orta əsrlərdə patriarxal münasibətlər mövcud idi. Babək birindən soruşanda ki, səni burda saxlayan nədir? O burada evlənmişəm-deyə cavab verir. «Babək dedi: Haqlısan, çünki məsəl var, deyərlər: Birindən soruşurlar haralısan, o cavab verir ki, arva- dım olan yerdən.» (63, 87) Bu mövcud el məsəlinə işarədir. İndi də zarafatyana haralısan sualına hələ evlənməmişəm deyirlər. Azərbaycan ərazisində İslamın yayıldığı dövrlərdən sonra dər- viş sözünə rast gəlmək mümkündür, lakin onların toyları haqqında orta əsr mənbələrində məlumat yoxdur. Sufizm təriqətinin təbliği ilə əlaqədar olan dərvişliyin tarixi çox qədimdir. Onlar tarixdə özlərinə 110 məxsus iz buraxmışlar. Müasir dövrdə «dərviş toyları» adlanan mərasimlər keçirilir. Bu heç də sufi təriqət numayəndələri olan dər- vişlərin müşayiətilə icra olunan toy mərasimi demək deyildir. Əs- linə qalsa, belə məclislərdə adi toyladan fərqli bir mühit nümayiş et- dirilir. Bu zaman kişi qonaqlardan ibarət toyun keçirildiyi belə məclislərdə bam-başqa abı hava mövcud olur. Yəni bilinən toy adətlərində musiqisiz məclis keçməz, lakin dərviş toylarında musiqi səslənmir, çalğıçılar olmur. Bu cür toylarda adəti üzrə dindar kişilər özləri iştirak edərlər. Özünəməxsus şəkildə toyu idarə edən iki və daha artıq məddah dərviş arasında məclisdə xüsusən deyişmələr olur və müxtəlif söhbətlər edilir. Bütün toy mərasimlərində olduğu kimi belə toylarda da ilk olaraq yemək təqdim edilir. Lakin bu yeməklər və içkilər şəriətlə haram buyrulmuş şeylərdən uzaq bir təamlardan ibarət olur. Süfrəyə düzülən yeməklərin çeşidləri də arzu olunan tərzdə hazırlanır. Təbrikdən sonra Qurandan söz açılaraq Məhəmməd peyğəmbərdən, müxtəlif hədislərdən bəhs edilir, ibrəta- miz rəvayətlər, şerlər söylənilir və gələcək həyatla bağlı arzular dilə gətirilir. Həzrət Əli və digər imamların həyatından mənzumələr avazla oxunur. Toy zamanı yalnız ilahi nəğmələr səsləndirilir. Ma- ğarın yuxarı və aşağı başında dayanan dərvişlər «Bismillah» deyə- rək on iki imamın şəninə təriflər söyləyirlər: Tərif elədikcə, Oluram şad Əlidən. Xeyir işlər olur Cümləsi icad Əlidən. Ey münkiri mövla! Bu qədər etmə ləcacət. Vallahi olur, Din evi abad Əlidən. Dərviş toyunda dini mövzularla bahəm, cavanlara ata-ana və böyüklərə hörmət edilməsi haqqında nəsihətlər də verilir. Bu cür şeirlər ibrətnamə adlanır. Mərasimdə hədislər danışılır, Nizami, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|