ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
111 Xaqani, Füzuli, Nəsimi və başqa klassiklərin qəzəl və qəsidələri söylənilir, toya gələnlərin həyat və səmiyyət barədəki sualları cavablandırılır. Tamaşaçılar dərvişlərə istədiyi mövzunun bəhsini və ya hansısa əsəri pulla sifariş edir, sonda isə bəy tərifi olur. Digər toylarda olduğu kimi dərviş toylarında da bəyin sağdışı və soldışı olur. Bəy məclisə onların iştirakı ilə daxil olur, toya uy- ğun şəkildə «bəy tərifi» səslənir. Bəy də öz növbəsində baş əyməklə iştirakçılara öz razılığını bildirir. Xalq arasında bəzən belə toylara «kasıb toyu» və yaxud «islam toyu» da deyirlər. Oğlan toyu ilə qız toyu ayrılıqda keçirilir. Oğlan toyunda kişilər iştirak etdiyi kimi qız toyunda da yalnız qadınlar olurlar. Dərviş kəlməsi sadəcə dini məna kəsb edir. Toy mərasimi barədə məlumatlandığımız atalar sözləri tarixi keçmişimizin və bugünümüzün etnoqrafik baxımdan əhəmiyyətli canlı səhifələrini göz özündə əks etdirir, real həqiqətləri, ailə məişə- tində uzun əsrlərdən bəri kök salan müxtəlif adət və ənənələri işıq- landırır. Məsələn, «çalğı toy yerinin yaraşığıdır», «çalğısız toy ol- maz», «toy bəzəyi xonçadır», «toyunda xəlbir ilə su daşıyım», «de- sələr ki, göydə toy var, arvadlar nərdivan axtarar», «kasıbın toyunda gecə qısa olar» «xeyir iş yerdə qalmaz», «xeyir işi saxlamazlar» (64, 117-118; 251; 247). Belə bir deyim də var ki, bəy toyunda oynasa ucuzluq olar. Qazan dibi qaşıyanın toyunda qar yağar. Bütün bu deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, Azərbay- can xalqının ailə münasibətlərində ən mühüm yeri toy vasitəsilə hə- yata keçirilən nikah tutur. Bəllidir ki, «insanların həyatında mühum hadisə olan toy yeni ailə həyatının başlanğıcını qoyur. Ayrı-ayrı ailələrin üzvləri bir ailədə birləşərək yeni həyat qururlar. Əsrlər bo- yu yaşayıb, müasir dövrümüzdə də icra olunan toy xalqın minillik- lərdən gələn arzu və istəklərini özündə əks etdirən, zəngin adət və ənənələri qoruyub saxlayan el şənliyidir. Hər bir xalqın tarixi inki- şafından asılı olaraq müxtəlif toy adətləri mövcuddur ki, onlar da zəngin və rəngarəngdir. Müxtəlif xalqlar arasında mövcud olan toy adətlərinin özündə bir sıra oxşar və fərqli cəhətlər vardır.» (5, 79) 112 113 Toy əsrlər boyu Azərbaycan xalqının yüksək səviyyədə qeyd etdiyi təntənəli şənlik olub ailənin əsasını təşkil edən və nikahın rəsmiləşdirilməsini təsdiqləyən bir mərasimdir. Azərbaycanda bu mərasimin özünəməxsus yeri vardır. Toy sevinc, şənlik və şadyana- lıq gətirən bir el adəti kimi uzun əsrlər boyu yaşayır. Ailə həyatında nikahın bağlanmasında əxlaqi keyfiyyətlər və dəyərlər əsas götürül- müşdür. Xüsusən orta əsr ədəbiyyatımızın buna dair nümunələrlə zəngin olduğunu qeyd edə bilərik. Nikah şəxsi həyatda baş verən dəyişiklikləri labüd edir. Toy mərasimi ənənədən doğan davranış tərzi kimi təşkilati fəaliyyət mahiyyəti kəsb edir. O, bütün ayinlərin vaxtında və yerin- də icrasını tələb edir. Hər mərhələ öz mərasimi ilə müşayiət olunur. Gəlin və bəyin statusunun dəyişməsi məqsədini daşıyır. Toy məra- simi əsas xüsusiyyətlərini dəyişmədən müasir dövrdə modifika- siyaya uğramışdır, yeni ünsürlər əmələ gəlmişdir. Toy mərasiminin inkişafı yeni sosial-siyasi, iqtisadi və həmçinin ideoloji şəraitlə şərtlənmişdir. Tədrici olaraq daxil olan yeniliklər toy şənliyinə yeni rənarənglik gətirmişdir. Toy mərasimi transformasiyaya uğramışdır. 114 HAMAM MƏDƏNİYYƏTİ Xalqımızın etnoqrafik irsinin hərtərəfli öyrənilməsi müasir el- min inkişafının təminatçısıdır. Etnoqrafik cəhətdən bir sıra məsələ- lərin kompleks şəkildə hələ də işıqlandırılmaması isə bu cəhətdən böyük marağa səbəb olur. Belə məsələlərdən biri də cəmiyyətin özəyi sayılan ailə və onun məişəti ilə bağlı olub, əhalinin həyatında özünəməxsus yer tutan Azərbaycanda hamamlar və onların əhəmiy- yətidir. Sosial mənsubiyyətinə, daxili plan quruluşuna görə kənd məskənlərindən əsaslı surətdə fərqlənən orta əsr Azərbaycan şəhər- ləri bir çox tikililərə – məscid, karvansara, bazar, o cümlədən ha- mamlara malik idi. Tarixi-etnoqrafik obyekt kimi hamamlar bütün dünya xalqlarında mövcud olmuş və tarixin müxtəlif mərhələlərində eyni dərəcədə əhəmiyyət kəsb etmişdir. Hələ qədim vaxtlardan hamamlar insanların həyatında mühüm yer tutmuş, qədim Misir və Roma həmişə öz hamam və termləri ilə tanınmışdır. Qeyd edək ki, bu termlər daxilində çoxlu yerləşgəyə malik olan müəyyən kompleks idi. Onun içərisində idman hərəkət- ləri üçün zal da var idi. Simmetrik planlı əsas binada frigidari, tepi- dari və kaldari (soyuq, ilıq və isti hamamlar) və onların ətrafında 2 qrup eynitipli yerləşgələr (vestibül, soyunub-geyinmə otaqları, yu- yunmaq, massaj və buxarda tərləmək üçün zallar) vardı (11, 206- 207). İctimai hamamlar özünəməxsus funksiya daşımaqla yanaşı (gi- giyena, müalicə, mərasim keçirilməsi), həmçinin informasiya müba- diləsinin gerçəkləşdiyi görüş yeri kimi də mahiyyət kəsb edirdi. Hamamın tarixi inkişaf mərhələləri barədə danışarkən ilk əvvəl ibtidai insanların yaşam tərzinə ötəri bir nəzər salaq. Məlum olduğu kimi, insanlar onları daim əhatə edən təbiətdən asılı olaraq öz gün- dəlik həyatlarını sürməyə çalışmışlar. Təbiətdə mövcud olan təbii su mənbələrinin yaxınlığında məskən salmağa üstünlük verən ibtidai insanlar məhz burada təmizlənə biliblər. Zaman keçdikdən sonra daha böyük ərazilərə səpələnən insanlar yurd saldıqları geniş məskənlərin yaxınlığında arxlar qazaraq böyük Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|