ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
128 qaldırıb su tökən qabdan iki əllə yapışıb qusul verib bu sözləri de- yirlər: «Allahun məssəlli əla Məhəmmədin və Ali Məhəmməd»- de- dikdən sonra əvvəlcə suyu başa, sonra sağ, sonra isə sol çiyinlərinə tökürlər. Aybaşısı qurtaran qadın hiss qusulu verməlidir: «vacibə- tən, qürbətən illallah»-dedikdən sonra o pak sayılır. Verilən bü qu- sullarda adamın üzü qibləyə doğru yönəlməlidir. Həftənin 5 günləri cümə qusulu verilir. Bundan əlavə mərhumun son nəfəsində onunla yaxın təmasda olan (yuyulmadan əvvəl ona toxunan) adam da ölü qusulu verir. Ölü qusulu «cənabət qusulu» adlanır və çimən şəxs bu sözləri deyir: cənabət qusulu verirəm, vacibətən, qürbətən illallah. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində hamamlar olmuşdur. Orta əsrlərdən bu günümüzə qədər gəlib çatan belə hamamların əksəriy- yəti təmirsiz vəziyyətdə də olsa, hələ də qalmaqdadır. Yalnız sənət- karlıq mərkəzi olan Lahıcda kanalizasiya sisteminin hələ orta əsrlər- dən mövcud olması bu bölgədə fərdi evlərin içərisində də hamam qoyulmasına imkan vermişdir. Xalq yaşayış evlərinin sahəsinə görə kiçik, lakin işləkliyinə görə mühüm hissəsi olan hamamlar mənzil- lərin içərisində inşa edilirdi. Çox da böyük olmayan həcmcə kiçik bu cür hamamlar evlərin yataq otağına yaxın hissəsində tikilirdi. Burada yuyunmaq və yaxalanmaq mümkün idi. Məlumata görə us- talar hər səhər işə başlamazdan əvvəl bu hamamlarda mütləq qusul, hər namazdan öncə isə dəstəmaz almalı idilər. (23) Sonralar müasir ev tikililərinin formalaşmağa başlaması zamanı belə daxili hamam- ların yerində yenilərini nisbətən geniş şəkildə tikərək istifadə etmə- yə başladılar. Lahıcda bəzi evlərdə hamam olmasına baxmayaraq ic- timai tikili olan «Dərə hamam» adlı qədim hamam da var idi. (27, 103) Arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Zəngilanın Şərifan kəndi əra- zisində mövcud olan şəhər xarabalığı ərazisindən orta əsrlərə aid ha- mam aşkar olunmuşdur. Qeyd edək ki, «onun divarları bişmiş kər- picdən tikilmiş və içəridən kəclə suvanmışdır. Qazıntı zamanı aşkar olunmuş tikinti qalığının hovuz olduğu müəyyən edilmişdir. Hər üç hovuz yan-yana tikilmişdir. Hovuzların tikinti materialları eynidir. Divarları daxildən və xaricdən kəclə suvanmışdır. Hər üç hovuzun 129 içərisində üzərində his izi olan dairəvi çay daşı tapılmışdır. Hovuz- lar böyük həcmli otağın içərisində inşa edilmişdir. Buradan ümumi otağa su yolu vardır. Görünür, bu yolla su axıdılırdı. Şübhəsiz döşə- mənin novşəkilli olması və onun kanalizasiya tüngünə qədər davam etməsi suyun xaricə çıxması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Görünür, burada daimi sudan istifadə edilmişdir.» (31, 189) Burada iri həcmli çay daşlarının hovuzdakı suyu qızdırmaq məqsədilə istifadə edildiyi qeyd edilir. İctimai tikililər arasında yer alan hamamlar iki hissədən – bayır və içəri hissədən ibarət olurdu. «Mərkəzi-günbəz konstruksiya sistemi orta əsrlərdə Azərbaycanın daş və kərpicdən tikilmiş me- marlıq abidələrinin timsalında sırf lokal planda bədii, həm də texni- ki mənada çox yüksək səviyyəyə qalxmışdır. Bu konstruksiya siste- mi Azərbaycan ərazisinin müxtəlif zonalarında təzahür edərək, döv- rümüzə qədər çatmış məscid, hamam, türbə, zorxana və başqa tipli binalarda müşahidə olunur.» (28, 15) Hamamlar adi hallarda gündəlik təmizlənmək xarakteri daşı- maqla yanaşı, eyni zamanda müəyyən mərasimlər zamanı da (bəy hamamı və gəlin hamamı) əhəmiyyət kəsb edirdi. Bu xalqımızın ümumən təmizliyə nə qədər əhəmiyyət verdiyini nümayiş etdirir. Üzeyir Hacıbəyli bəy hamamını belə təsvir edir ki, hamamın ortasında hovuz və fontan var, üstündən qəndil asılıbdır. Bir az o yanda da zurnaçılar oturublar və bir neçə nəfər camadar əllərində qırmızı fitə, balaqları çırmalı dayanıblar. (1, 125) Məşədi Qəzənfərin dililə Üzeyir bəy deyir ki, qədim zamanlarda hamam- larda şairlər, süxəngulər, nağıl deyənlər, dərvişlər hamısı yığışıb gözəl söhbətlər edib hamam əhlini feyziyab edərlərmiş. (1, 127) Bu deyilənlərdən aydın olur ki, hamam təkcə bədən təmizliyi anlamı daşımırdı, mənəvi saflığı da təmin edirdi. Yəni hamamı müxtəlif sənət sahibləri olan kişilərin bir cəm halında yığışıb söhbət etdikləri və bu zaman da əyləndikləri mühüm yer hesab etmək olar. Hamam bir növ gərginliyin azaldılmasına, əsəblərin sakitləşməsinə səbəb olurdu. Bura həm də dincəlmək yeri idi. Hamamlardakı müxtəlif pe- şə sahiblərinin bəhs etdikləri əfsanələr, rəvayətlər, nağıllar, lətifələr 130 və s. sonralar dillərə düşüb xalq yaradıcılığına çevrilirdi. Burada insanlar ağıl sahiblərindən nələri isə öyrənir, müəyyən məlumatlar toplayırdılar. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, hamamda müxtəlif işçilər – dəllək, güzgü tutan, su tökən, kisəçi, paltar saxlayan və s. fəaliyyət göstərirdilər. Hətta orta əsrlərdə onlardan vergi alındığı da mənbələrin məlumatlarıyla təsdiq olunur. Belə vergilər 1629-cu ildə avqust ayında I Şah Abbasın fərmanı ilə ləğv olundu. (25, 177) Hamamın məişətdəki yeri özünü toy ilə bağlı mərasimlərdə də göstərir. Belə ki, xınayaxdı mərasimi zamanı da hamama gedirdilər. Bununla yanaşı, toy zamanı bəy də öz yaxınları ilə bərabər bəy hamamına gedirdi. Xınayaxdı mərasimi zamanı oğlan evi gəlinə hamam ləvazimatı gətirir. Hamam ləvazimatı içərisinə qətfə, alt və üst paltarı, xalat, fitə, kisə, bəzək əşyaları qoyulurdu. Oğlan evinin qadın nüma- yəndələri gəlin köçəcək qızı onun qohum-əqrəbası ilə birgə hamama aparırdılar. Bu zaman oraya özləri ilə müxtəlif şirniyyat şeyləri də aparırdılar və bu şirniyyatdan hamamda olanların hamısı dada bilərdilər. (2) Gəlin hamamına getmək müəyyən adətlərlə müşayiət olunurdu. Qızı oğlan evinin qadınları hamama aparanda qızın saçını bəzəyən, qaşını alan, üzünə bəzək vuran məşşatəyə pulu oğlan tərəfi ödəyirdi. Gəlin hamamı zamanı da təxminən bir-iki saat vaxt sərf olunurdu. (3) H.Sarabski İçərişəhərdə xınayaxdı mərasiminin ertəsi günü hamama gedildiyini söyləyir. (12, 109) Azərbaycan xalqının zəngin folklor nümunələrində gəlin hamamı ilə bağlı nəğmələr də yer almaqdadır. Əsrlərdən bəri qoru- nan bu nəğmələrdən birində deyilir: Nazbalışı üzül qoy, Üstə bir cüt qızıl qoy Yarım hamama gedir, Hamam pulun hazır qoy (24, 293). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|