Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 438 

müsibətinə çevrildi. Evdə  nə vardı satıb qurtarmışdı, ağır 

maddi çətinliklər içində yaşayırdı. Biz, xüsusilə  də Fidanla 

həyat yoldaşı Rauf, ona imkan daxilində kömək göstərirdik, 

mən oğlunun müalicəsi üçün vəsait tapa bilmişdim. Amma 

Salehənin qara bəxti ona yeni-yeni yaralar vururdu. Axır özü 

də  xəstələndi. Və yenə  də bir uğursuz sabah üzü acıdan–acı 

xəbər aldım: Salehə öldü. 

İztirabları, məşəqqətləri axır ki, bitdi. 

Ehsanında televiziya əməkdaşlarından biri mənə dedi: – 

Kimin hünəri vardı Salehənin yanında sizin haqqınızda artıq bir 

söz danışsın, boğazını üzərdi. 

Bir də oğlu Orxan mənə dedi: – Məni tək qoymayın. 

Bir neçə yaxın,  əziz adamımın itkisini yaşamış, onlar 

haqqında vida sözü yazmışam. Bu yazıların çoxunda məlum 

ifadələri təkrar edirəm: səni unutmayacayıq, qəlbimizdə 

yaşayırsan və s. və i.a. 

Amma onu da dəqiq bilirəm ki, bunlar yalnız təsəlli 

aldanışıdır. Dəfn etdiklərimiz artıq yaşamır.  

Salehə də yoxdur.  

Elə bil heç yox imiş... 

 

26 oktyabr, 2003 

 

---

 439 

 

 

QALİB GƏLDİ, QALİB GETDİ 

 

Neçə aydır ürəyimiz səksəkədə idi. Vaxtaşırı  səhhətinin 

yaxşılaşdığını, tezliklə geri dönəcəyini eşitsək də, 

nigarançılığımız səngimirdi. Onun xəstə çağının görüntülərinin 

– kino-video kadrlarının, adicə fotolarının meydana 

çıxmamasını başa düşürdüm, çünki xasiyyətinə az-çox bələd 

idim. Xəstə, həm də  ağır xəstə, həm də yaşı 80-ni ötmüş bir 

insanın vücudunda da, sifətində  də, təbii ki, bir üzgünlük, 

zəiflik seziləcəkdi. Heydər Əliyev dostlarına da, düşmənlərinə 

də, doğma xalqına da bu şəkildə, bu halda görünməyə heç cür 

razı olmazdı. O, yaddaşlarda həmişəki kimi şax yerişli, məğrur 

duruşlu, xoş sifətli, gülərüzlü, bəzən də sərt, iti baxışlı bir insan 

kimi qalmaq istəyirdi. Və elə beləcə  də qaldı. Bu günlərdə 

müxtəlif telekanallarda nümayiş etdirilən kadrlarda onun yalnız 

rəsmi sürətini yox, çox təbii, çox səmimi, çox insani cəhətlərini 

də gördük, şux zarafatlarını da eşitdik, dalğınlıq anlarının, 

qəmli-qüssəli məqamlarının, musiqidən təsirlənib gözlərinin 

yaşardığının da şahidi olduq. Əvvəllər gördüyümüz kadrlara da 

indi ayrı gözlə baxırıq. Neçə ayın həyəcanları, təlaşları içində 

bir an da ümidimi itirmirdim. İnanırdım ki, bir gün Bakı hava 

limanında uçaqdan enib üstünə cuman jurnalistlərə təbəssümlə 

baxaraq: – mətbuat səhifələrində  məni neçə  dəfə  dəfn 

etmisiniz, – deyəcəkdi. – Görürsünüz ki, sağ-salamatam – 

deyəcəkdi. 

Dekabrın 12-dən 13-nə keçən məşum gecə ümidlərimiz puç 

oldu. ANS televizyonu qara xəbəri bütün Azərbaycana yaydı, 

xalqımız yetim qaldı.  İlham  Əliyev və Sevil xanım atalarını, 

Azərbaycan böyük oğlunu, mən isə çox doğma, çox yaxın, çox 

əziz adamımı itirdim.  

Bu sözləri tam səmimiyyətlə deyirəm. Heydər  Əliyevə  nə 

qohumluğum çatırdı, nə də yaş fərqi, ictimai mövqe etibarı ilə 

---

 440 

dost ola bilərdik. Amma ömrüm boyu onun diqqətini və 

qayğısını, isti münasibətini duymuşdum. Bilirdim ki, istər sovet 

dönəmində, istərsə  də müstəqillik dövründə  məndən ona pis 

niyyətlə deyənlər də az olmayıb. Yazıçıların XX qurultayında 

çıxış edərəkən özü bu barədə danışdı. Amma onu da bilirəm ki, 

bütün bu danoslar mənə olan münasibətinə zərrə qədər də təsir 

etmirdi və edə  də bilməzdi. Çünki insan sərrafı idi. Və kimin 

kim olduğunu da yaxşı bilirdi. Boğazdan yuxarı  təmənnalı 

sözləri də gerçək əməllərdən seçib ayırırdı. Elə adamlar var ki, 

özləri lakey xislətli ola-ola özgəsinin səmimi hislərinə heç cür 

inana bilmir. İnana bilmirlər ki, sevgi təmənnasız da ola bilər, 

hörmət qarşılıqlı da ola bilər. Mənim heç bir vəzifə sahibindən 

heç vaxt şəxsi umacağım olmayıb. Və Heydər  Əliyev iş 

başında olanda da, olmayanda da, ona eyni hörmət və  rəğbət 

hissləri bəsləmişəm. Amma hisslərimi sağlığında ürək dolusu 

deyə bilməmişəm, təmtəraqlı, gurultulu sözlərlə ifadə 

etməmişəm. Düşünmüşəm ki, bunu ayrı cür yozacaqlar. 

Halbuki, Heydər  Əliyevin mənim haqqımda, ayrı-ayrı 

əsərlərim haqqında, 60 illiyimlə bağlı dediyi xoş sözlər, mənim 

onun haqqında dediklərimdən və yazdıqlarımdan az deyil. 

Yalnız bir dəfə 75 illiyində "Oqonyok" jurnalının sifarişi ilə 

onun barəsində  "Şəxsiyyətin miqyası" adlı ayrıca bir məqalə 

yazmışdım. 

İndi bu böyük şəxsiyyətin miqyasının o vaxt mənim 

yazdığımdan da böyük olduğunu etiraf edirəm. Və  şübhə 

etmirəm ki, illər ötdükcə bu miqyasların çox-çox daha böyük 

olduğunu da dərk edəcəyik. 

Heydər  Əliyevi tanıyanda çox gənc idim. Sonrakı illərdə 

Azərbaycan rayonlarına səfərlər zamanı, müxtəlif vaxtlarda 

Gəncədə, Naxçıvanda, Şuşada, habelə İstanbulda və Ankarada, 

Moskvada, Romada, Pekində  və  Şanxayda, Alma-Atada, 

Bişkəkdə, dövlət başçılarıyla söhbətlərində, sənətçilərlə 

ünsiyyətində, tarlalarda ya küçələrdə adi adamlarla 

görüşlərində onu yaxından müşahidə etmək imkanım olub. 

---

 441 

Saysız-hesabsız toplantılarda, yubileylərdə onu dinləmişəm, 

yazıçılarla, sənət adamlarıyla görüşlərində iştirak etmişəm, iki-

üç dəfə isə  təkbətək çox ətraflı, məhrəm söhbətlərimiz olub. 

1997-ci ilin payızında  İtaliyadan qayıdarkən təyyarədə ta 

Romadan Bakıyacan üç saatdan artıq ikilikdə danışmışıq. Bu 

söhbətləri gündəliyimdə bütün ayrıntılarıyla və tam dəqiqliklə 

isti-isti qeyd etmişəm.  

İndi mənim bu böyük insanın xatirəsi qarşısında borcum – 

hafizəmdə  və kağız üzərində qalmış bütün təfərrüatları, uzun 

illər müşahidə etdiklərimi və  məhrəm söhbətlərimizin tam 

mətnini, eləcə  də Heydər  Əliyev fenomeni haqqında 

düşündüklərimi iri bir yazı  şəklində  qələmə almaqdır və  mən 

mütləq bunu edəcəm. 

Ağır itkimizin təsiri altında yazdığım bu kiçik qeydlərdə isə 

Heydər Əliyev taleyinin yalnız bir əsas cəhəti üstündə durmaq 

istəyirəm. Zənnimcə Heydər Əliyev bu dünyaya həmişə qələbə 

çalmaq üçün gəlmişdi.  

O, heç bir vaxt qarşısına çıxan heç bir çətinliyin qabağından 

qaçmazdı.  Ən qorxulu vəziyyətlərdən belə  zəfər çalaraq 

çıxardı. Xalq Cəbhəsi hakimiyyətdə olan vaxt rus qoşunlarının 

Azərbaycandan çıxarılmasını böyük tarixi uğur hesab edirlər. 

Razıyam. Amma çıxarılan ordunun yerini tutacaq milli zabitlər 

korpusunun əsasını axı Heydər Əliyev çox-çox qabaqlar Sovet 

dönəmində Naxçıvanski hərbi məktəbini yaratmaqla, neçə-neçə 

gənci SSRİ-nin ali hərbi məktəblərinə göndərməklə qoymuşdu. 

Sirr deyil ki, Sovet dövründə Azərbaycanın hərbi 

çağırışçıları orduda ya tikinti batalyonunda, ya mətbəxdə 

işlədilirdilər. Böyük əhəmiyyətini yalnız 15–20 il sonra, – 

Qarabağ davası başlananda, tam dərk etdiyimiz bu iş – milli 

hərbi kadrların yetişdirilməsi – sovet ehkamları üzərində 

qələbə idi. Azərbaycanı yalnız xammal ərazisi kimi görmək 

istəyənlərə qarşı – ən yeni sənaye ocaqlarının qurulması – 

SSRİ-nin iqtisadi ətalət siyasətinə qalib gəlməkdi. 37-ci ilin 

milyonlarla repressiya qurbanlarından yalnız birinin – böyük 

---