Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
449 kimi yox olub gedir. Ancaq bəzən heç gözləmədiyin yerdə qəribə bir işıq selinə tuş gəlirsən. Bu düşüncələr otuz ildən çox bir müddət ərzində davam edən gecə "sayıqlamalarının" məhsuludur. Ancaq onların heç birində elə bir iddia yoxdur ki, qəsdən gecəni gündüzə qatıb yatmayım, baş sındırıb, belə bir inad üstündə köklənim ki, gündüz hökmən bəşəriyyətə xoruz səsi eşitməyən bir fikir bəxş edəcəyəm. Yox, bütün bunlar sərbəst və bilaixtiyar şəkildə, bəzən anlaşılmaz, nədən və hansı anımdan tutaşaraq boy göstərdiyi aydın olmayan qəfil qarşılaşdırmalar, nəticə, qiymətləndirmə kimi, özü də əlimə keçən kağız parçasında, ya da maqnitofona deyilərək yaranmışdır. Sonra isə bu param-parça qeydlərin bəzisi - bir əlçim kağız və maqnitofonun yaddaşına deyilən sözlər iş vaxtı açılıb pardaqlanır, tamamlanır da… Gecə kiminsə hardansa oxuduğum, yaxud eşitdiyim fikrini xatırladanda sonralar onun dəqiq mənbəyini göstərməyə cəhd edirdim. Yadıma düşən fikrin hansı mənbəyə aidliyini bəzən heç tapa da bilmirdim, onu, bu yad fikri təxmini şəkildə, öz sözlərimlə verirdim, cümlənin dəqiqliyinə əmin olmasam da, fikrin, mənanın tam dəqiqliklə ifadə edilməsinə zəmanət verirəm. Olurdu ki, gecələr mütaliə ilə başım qarışanda hansı müəllifinsə fikri məni özünə çəkir və mən bu fikri müəllifə istinad edərək qeyd edirdim. Bir çox qeydlərimin altında 62-ci ildən başlayaraq bu günə – 1997-ci ilə kimi tarix göstərilmişdir. İndi, tam azad şəkildə, mövzu və xronoloji ardıcıllığı saya salmadan onları bir yerə toplamağa cəhd etdiyim zaman görürəm ki, bəzi müşahidə, proqnoz və qeydlərin altında, ümumiyyətlə, tarix yoxdur. Ancaq mən təxmini də olsa, onların nə zaman meydana gəldiklərini müəyyənləşdirə bilərəm. Olub ki, mənim proqnozlarım özünü doğruldub desəm, bəlkə də heç kəs inanmaz ki, mənim tarixlə manipulyasiya etmək niyyətim olmayıb, yəni filan fikir 90-cı illərdə yox, məhz 70-ci illərdə
450 doğub və sair. Özümü yalançı qəhrəman kimi göstərmək istəməzdim - yatıb-yatıb birdən peyda olan müdrik və ya qəhrəman kimi; çox-çox əvvəlin qeydlərinə əl gəzdirmək fikrindən uzağam. Burada dövrün izi var – leksikonda, terminologiyada, ən əsası isə təfəkkür modelində. Oxucunun mühakiməsinə verilən fikirlər - mənim gecə qeydlərimin və gündüz elədiyim əlavələrin təxminən üçdə bir hissəsidir. Həcmi bundan təqribən üç dəfə böyük olan, doğma Azərbaycan-türk dilində qələmə alınan düşüncələr buraya daxil edilməmişdir. Ancaq onların əksəriyyətini bu və ya digər formada – bədii əsər və esselərimdə istifadə etmişəm. Heç yerdə işlədilməmiş, necə deyərlər, əl toxunmamışları isə zamanı gələndə çap etdirəcəyəm. Burada gecə düşüncələrimin böyük bir hissəsi, rus dilində qələmə alınan (və düşünülən) fikirlər, metaforalar da təqdim edilmir. Onların bir hissəsi bədii əsər və publisistik məqalələrimdə özünə yer almış, müxtəlif məqalələrdə, esse, çıxış və müsahibələrdə işlədilmişdir. Yeri gəlmişkən, siz burada konkret şəxslərlə – indi yaşayan və ya rəhmətə getmiş adamlarla bağlı deyilən fikirlərə rast gəlməyəcəksiniz. Ümumən, mən imkan daxilində ad konkretliyindən qaçmağa çalışmışam. Hər halda bu yazıda. Ora-bura səpələnmiş fikir və düşüncələrimi müəyyən ardıcıllıq üzrə, bir mətn daxilində toplayarkən gördüm ki, elə bu qarmaqarışıqlığın özündə də bir sistem var - bir-birindən çox-çox uzaq anımların qəribə yumağı, bilaixtiyar, özün də bilmədən bir-birinə qarışıb mozaik olsa da, mənim daxili dünyamın, hiss və duyğularımın, hadisələrə qiymət verməyimin müəyyən mənada dəqiq mənzərəsini yaradır. Bu gün mənə çox-çox sadəlövh görünməyinə baxmayaraq, bəzi vaxtı ötmüş fikirlərimi də toxunmadan verirəm. Ona görə ki, fraqmentlər şəklində olsa da, yalnız mənə aid olan fikir və düşüncələrimdən – öz daxili dünyamdan üz döndərib heç nəyi danmaq, inkar etmək istəmirəm. Bəlkə həm də ona görə ki,
451 insan Özüylə – Gecə Həmsöhbətiyə ünsiyyətdə təsəvvür edilməyən dərəcədə səmimi olur. Əgər ümumiyyətlə, bu dünyada sonadək səmimi olmaq mümkündürsə. Özü də sən bu səmimiyyəti başqalarıyla bölüşürsənsə…
Həyat Allahla insanın birgə yaradıcılıq məhsuludur. Onlar əl-ələ verərək dünyanı yaradır (yaxud dağıdır), yaxşılığın da, pisliyin də yaradıcısı məhz onlardır. Birinci ikincini yaratsa da (bəlkə də əksinə, Volterin aforizmini xatırlayaq: "Allah olmasaydı, onu uydurmaq lazım gələrdi"), hardasa onlar bərabərdirlər. Axı, həqiqətən, fikir də, düşüncə də, təsəvvürün özü də bir gerçəklikdir; İnsan nəyisə fikirləşirsə və bunu heç harda qeyd etmir, heç kəsə demir, yazmır, hansı şəkildəsə ifadə etmir, hətta bu fikri kiminsə yanında dilə gətirmirsə, bu fikir onsuz da dünyanın yaradıcısı olan Allah tərəfindən eşidilir və demək, mövcudluq statusu qazanır. Sənin dilə gətirmədiyin fikir də Ona məlumdur və O, insanın ürəyində pıçıldadığı, dilə gətirmədiyi bu fikrinə yaşamaq vəsiqəsi verir. *** Mən o dünyaya inanıram, inanıram ki, hansısa tam başqa bir biçimə düşəcəyəm – ruhmu, şüamı, ulduzmu, axır nəyəsə çevriləcəyəm. Ancaq artıq yaddaşım, bu dünya və onun içində mənim yaşadığım həyat barədə yaddaşım olmayacaq. Bu da elə ölüm deməkdir. *** De görək, səni kim eşidir axı? Təsəvvür elə ki, beş nəfəsli orkestrin bir yerdə və bütün gücüylə səsləndiyi bir zaldasan – marş çalınır – nağaralar gumbuldayır, barabanlar çırpılır, gərənaylar çalınır – sən isə tək bir skripkada sakit bir nöktürnü çalmaq istəyirsən. Axı kim səni eşidəcək. İdeoloji libaslı şerbazlığın içindən vıyıldayaraq keçən təbil ritorikası. Nə fərqi var, hansı ideologiya olur-olsun – Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|