Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
459 azad olması, gerçəkliyin və insan naturasının donuq ideoloji modelini yox, real vəziyyəti əks etdirməsi naminə…
Səsimiz dünyada niyə eşidilmir? Həm də ona görə ki, biz potensial olaraq və hətta yaradılan və yaradılmaqda olan əsərlərə görə dünyanın nəzərini öz sənətimizə cəlb etmək iqtidarında olsaq belə, özümüzü həm də mədəniyyətimizin səviyyəsi ilə tanıda bilmədik. Ancaq təəssüf ki, biz özümüzdən başqa heç kəsə lazım olmayan nümunələri əsl sənət uğuru kimi sırımaqdan, bunları artırıb çoxaltmaqdan bezmədik. Xüsusən, indiki vaxtda bizim mədəniyyətimiz dünya standartlarına cavab verməkdən qalır, əyalət standartları ilə kifayətlənir. *** Mühafizəkarlıq, ənənəçilik və hətta kiçik xalqların milli mədəniyyətinin donuqluğu bəlkə elə özünüqoruma instinktidir, bəlkə də bu qeyri-şüuri, ancaq intiutiv olaraq dərk edilən belə bir öncəgörümdür ki, dünya səviyyəsində bərabərlik milli özünəməxsusluğu, milli varlığı – qoy lap patriarxal geriliyin, milli özünəməxsusluğun primitiv mahiyyəti olsun – məhv edə bilər. Amma gerilik millətin mədəni və ruhi cəhətdən salamat qalması uğrunda mübarizədə silah ola bilməz. Milli ox, yaxud qılınc "kosmopolit" pulemyotun qarşısında duruş gətirə bilməz. *** Sənətkar öz milli mədəniyyətinə yalnız o zaman xeyir gətirə bilər ki, onun içində, kontekstində yaşayıb nəfəs alsın. Belə deyək, nə qədər populyar olmasına baxmayaraq, bütün dünyada tanınan müğənni milli vokal sənətinin səviyyəsinin göstəricisi sayıla bilməz. O, öz-özünə milli incəsənətin inkişaf meylləri və ənənələrindən kənarda mövcud olduğuna görə sırf nominal baxımdan Azərbaycan mədəniyyətinin təmsilçisi adlandırılır, olur ki, çox zaman bu da yaddan çıxır. Onun ən böyük və şübhə doğurmayan uğuru bütövlükdə milli vokal 460 sənətinin inkişaf dövrü ilə ölçülmür, çünki çoxmillətli ölkədə bu sərhədlərin özü son dərəcə şərti olur.
Həmişə, həmişə qışqırırdıq ki, insanı dəyişmək lazımdır, ancaq axı insanı əzmədən, ona zülm etmədən onu dəyişdirmək mümkün deyildir. Nəticədə isə, biz, əlbəttə, istəyimizə nail olduq – insanın daxilini elə dəyişdik ki, o, tam tanınmaz oldu. Ancaq bunun kiməsə xeyri dəydimi? Çünki təbiətini dəyişməyən insan həmişə özünü elə göstərəcək ki, guya dəyişib – bu o deməkdir ki, o, ikiüzlülüyün dərslərini əla mənimsəmişdir. Nəticə isə budur: insan həmişə bir şeyi düşünür, başqa şeyi deyir, hərəkətə gəldikdə isə bunların ikisindən də imtina edir. Uzun illər boyu əxlaqsızlıq təlqin edilibsə, yaxşı nə gözləmək olardı?! Soy, qarət elə (artıq talanmış bir şey olsa belə, adı ki yenə talandır), öldür (qoy bu düşmən olsun, öldür, nə fərqi var), aldat, ikiüzlülük elə, ərköyünlük elə, yaltaqlan, aldatdıqca aldat, yenə, yenə aldat…
Ləyaqət dedikləri həmişə özün olmaq, müstəqil olmaqdır, amma sənin fikrindən köklü şəkildə fərqlənən fikri qəbul etmək ləyaqəti bir damcı da azaltmır. "Sizin fikrinizlə razı deyiləm, ancaq həyatımı verərdim ki, sizin onu ifadə etmək imkanınız olsun". Volterin bu tezisi mənim ruhuma çox yaxındır. *** İnsanın ən amansız, ən qəliz və ən uzun mübarizəsi onun özü özüylə – içindəki eqoizmi, şöhrətpərəstliyi, qorxaqlığı, ağciyərliyi, laqeydliyi, heyranlığı, illüziya və tənhalığı… ilə davasıdır.
Canlı tiranlar özləri kimi bu gün yaşayan tiranları sevmirlər; necə olmasa da, axı rəqibdirlər. Onlar yalnız dünyadan getmiş tiranları sevirlər. Bəs necə, tiranlara da nəsil şəcərəsi lazımdır axı...
461 İnsanın bütün həyatı əzab və qorxudan yoğrulmuşdur. İşin pis gedəndə üzülürsən, yaxşı gedəndə qorxursan – xoşbəxtliyini itirməkdən qorxursan. Ümumən götürdükdə, özünü dərk edəndən ölüm qorxusu səni rahat buraxmır. Ən dəhşətli qorxu – doğmalarını itirmək qorxusudur. *** Həyatın sevincdən çox - ağır yük olduğu insanlara mən nə qədər desən rast gəlmişəm. Buna heç yük də deməzdim. Bu daha çox darıxdırıcı, üzücü məcburiyyətə bənzəyir. Belələri həyatlarında heç bir dəyişiklik gözləmirlər (çoxdan, lap çoxdan bu dəyişikliyin baş verməyəcəyinə qəti inanıblar), onların gözlədikləri şeyin adı heç xoşbəxtlik, gözlənilməz sevinc də deyildir, sonu gözləmək intizarıdır, necə ki, türmədən çıxmağını, məktəbdə darıxdırıcı dərsin bitməyini, sevmədiyin işin başa çatmağını və ya hərbi xidmətin qurtarmağını gözləyirsən…, yaxud buna bənzər, ağır, darıxdırıcı şeylər. Ancaq yuxarıda sadalanan və sadalanmayanlardan fərqli olaraq bu nəyinsə sona varıb, nəyinsə başlayacağını gözləmək intizarı yox, bir xilas yolu kimi ÖLÜMÜ gözləməkdir. "Sonsuz dəhşətdənsə, dəhşətli sonluq yaxşıdır". Belə bir mövcudluğa son qoyulmalıdır. Bu mövcudluq forması tükənərək başa varmalıdır, ancaq o mənada yox ki, bunun arxasınca bundan bir az babat olan digər şey başlasın. Yox, söhbət məhz bu mövcudluq formasından, bütün tale dönəmləri ilə bərabər götürülən həyatın özündən gedir, ondan sonra isə yalnız ölüm və sükut gəlir. "Sonda - sükut" – Hamlet belə demişdir. Tez, ya gec, əvvəl-axır bütün bunların başa çatmağı, həyatın ölümə, yoxluğa, heçliyə qovuşmağı… Ona görə də, hər açılan təzə səhəri sevinclə qarşılamaq yox, buna qurtuluş müddətinin bir az da yaxınlaşması kimi baxırlar.
Bütün bəxti gətirməyən insanlar - xüsusən, yüksək emosional gərginliyin mövcud olduğu incəsənət sahəsində – ən faciəvi insanlardır. Öz istedadı, əməyi, ləyaqətli və namuslu Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|