Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
462 həyat tərzi sayəsində bir çox uğurlar qazanan sənət adamlarının əksəriyyətində bu uğurlara çatmayan sənət həmkarlarına münasibətdə bir günah hissi olur. Mən bu fikri "Dantenin yubileyində" göstərmək istəyirdim. Təcrübəmdən çıxış edərək bunu mən "Kəbirlinskiyə münasibət kompleksi" adlandırardım. Başını əsiri olduğu yaradıcılıq qayğıları ilə qatan, bu qayğı ilə özünü aldadan, dərkedilməz və qarşısıalınmaz şəkildə yaradıcılığa meyllənmək, tale qismətini sürünərək yaşamaq, sözün kəsəsi, Kəbirlinski olmaq dəhşətdir. Bütün ömrünü fədakarcasına sənətə həsr edən, yaradıcılıqdan başqa bir qayğısı olmayan insanların diri ikən ölü sənət həmkarları barədə düşünəndə əzab çəkməsini yaxşı başa düşürəm. Ancaq bu problemin başqa bir aspekti də vardır. Sənətdə uğursuzluq, qrafomanın məhəl qoyulmayan ambisiyaları, bunun müvafiq aqressivlik, güclü temperament, iradə, daha doğrusu, dağıdıcı, əzici iradə gücü ilə müşayiət olunması… özündə böyük şər potensialını toplaya bilər. Şair ola bilməyən Stalini, rəssam ola bilməyən Hitleri xatırlayaq. Onların hər hansı qeyri-adi, parlaq, yaradıcı, mənəvi cəhətdən azad şeylərə qarşı quduz münasibətinin kökündə heysiyyatın tapdalanması, öz sənəti ilə dünyanı "istila etmək" çılğınlığının baş tutmaması durmurmu? Yaradıcı impotensiyanın səbəbinə özünütəsdiqin baş tutmaması, hərəmxanada hərəm ağasının həsədindən geri qalmır.
Bəzən ədəbiyyat, incəsənət və tənqiddə yeni bir şeylə rastlaşanda, bələdlik məqsədilə bu şeylərin analoqunu axtarırlar. Dərk etmək, müqayisə etmək, mənalandırmaq və dəyərləndirmək məqsədilə onlara hökmən nümunə lazımdır. Əsl sənət əsərləri isə qışqırıqla, gözə soxulmaqla və buna uyğun formalarda meydana gəlmir. Çox vaxt səssiz-küysüz, sezilmədən dünyaya gəlirlər. Bəzi tənqidçilər hesab edirlər ki, onlar hansısa yazıçını tanımırlarsa, bu, həmin yazıçının öz günahıdır. Ancaq geoloqların kəşf edib-etməmələrindən asılı 463 olmayaraq, almaz elə almazdır. Bu müqayisə kiməsə mübaliğəli görünsə, özümüzə yaxın və uyğun bir şeyi nəzərdən keçirə bilərik. Neft yerin təkindədir və adi baxmaqla onu görmək mümkün deyildir. Ancaq bu ki neftin dəyərini aşağı salmır. *** O, ziyalıların gözündə kənd yazıçısı idi (kənddən yazsa da, yazdıqlarını əsasən ziyalılar oxuyurdu). Başqa birisi isə, ziyalılardan yazsa da, əsasən kəndlərdə və rayonlarda oxunurdu. Ziyalı deyilən şəxsin ruhunda snobizm mərəzi olur, özü haqqında oxumaq ona birtəhər gəlir. Öz kəndli həyatından bezmiş kəndli isə hardasa ondan uzaq həyat tərzinə maraq göstərir. *** Adamlar, adətən, ilk mükafatı alana qədər məğrur olurlar. Onlar yüz mükafatdan birincisini alan kimi yerdə qalan doxsan doqquz mükafatın həsrəti ilə yaşayırlar. *** İki ay ərzində iki ümumittifaq qurultayda (kinematoqrafçıların və yazıçıların) iştirak etdikdən sonra, burada, Pirquluda "Qəm pəncərəsi" filminin çəkilişi zamanı "Literaturnaya qazeta"nın oxumadığım nömrələrinə baxıb fikrin cəsarətlə, açıq-saçıq deyilişinə, qaldırılan problemlərin böyük əhəmiyyət daşıdığına sevinsəm də, bu sevinc tam olmadı, necə deyərlər, ürəyimə yağ kimi yayılmadı. Bunun səbəbi yaşmıdır (görünür, mən həyatımın elə bir dövrünə qədəm qoyuram ki, Nazim Hikmət demişkən, bu yaşda artıq söz səni sərxoş etmir). Bəlkə səbəb zəmanənin etibarsızlığındadır ki, birdən qəfil şəkildə tərs üzünü göstərib dəyişər. Odur ki, verilmiş söz azadlığı, icazəli azadlıq sənə tam ləzzət vermir – Azadlıq və Həqiqət onu verənin iradəsindən asılıdırsa, bütün qaçılmaz qurbanları bahasına amansız mübarizədən doğmayıbsa, onun dadı da başqadır. Halbuki, bu atmosferi hələ uzun illərdən bəri ən vicdanlı yazıçılar 464 yaratmışlar və mən də bu işə öz payımı vermişəm. Amma vicdanlı yazıçı öz zınqırovlu sənət həmkarları haqqında hirslə, acıqla, nə bilim, hansısa eyhamlarla danışanda məndə belə bir şübhə yaranır ki, bəlkə elə onun özü də bu zınqırovlara həsrət çəkən bir şəxsdir. Kim nəyin tamarzısıdırsa, ondan da danışır. Təbiətin, Allahın və taleyin ədalətli payı var. Kimlərəsə istedad, başqalarına orden verilir. Düzdür, zaman keçdikcə bunların ikisinin birləşdiyi məqam da olur. Desəm ki, bu uşaq- muşaq oyuncağını mən istəmirəm, səmimi çıxmaz, eyni zamanda onların həsrətində də deyiləm. Sadəcə, mənim fikrimə görə, onlara əlin çatmayanda, bunu özünə dərd eləməməlisən, verəndə isə sevincindən atlanıb-düşməməlisən. Hər cür mükafatdan nümayişkaranə surətdə imtina etmək də, həmin ordenləri alıb həvəslə döşünə taxmaq ehtirası da bir şeydir. Verirlər, versinlər də… Verməsələr nə olacaq ki… Kəsəsi bu məsələyə ömür sərf eləməyə dəyməz. Bu məsələni biryolluq yaddan çıxartmaq lazımdır.
*** Bu və ya digər şəxsin mənəvi baxımdan dəyərləndirilməsi zamanı onun yaşadığı dövr, zəmanə və şəraitin qulaqardına vurulması ən böyük ikiüzlülükdür. Şübhəsiz ki, mənəvi bütövlük bütün dövrlərdə sabit və dəyişməzdir, ancaq onun təzahür formaları bir çox cəhətdən şərait və tarixi gerçəklikdən asılı ola bilər. Həqiqət Tdəb" olan dövrdə, bu zaman çərəyində təsəvvürolunmaz dərəcədə TcəsarətliU olmaq dünyanın ən ədalətsiz işlərindən biridir. Axı indi həqiqətə qəsdən yol açılır, onu deyənə mükafat verilir, bu həqiqət dividendlər belə gətirməklə, hər yerdə fəal şəkildə tətbiq olunur. Odur ki, həqiqətin ürəyinə qızmış dəmir basılanda, yalanın isə total şəkildə artması zamanında əlindən heç olmasa susmaq gələn adamlar daha abırlı görünür.
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|