Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 465 

Pasternak cəsarətli, mərd,  ən  əsası isə qorxmaz sənətkar idimi? 

Əlbəttə. Hər halda, Yevtuşenkodan cəsarətsiz deyildi. 

*** 

Şir və  pələng ovu cəsarət tələb eləyir.  Şir və ya pələnglə 

rastlaşanda ayaqların əsmirsə, kişisən. Səhrada əliyalın, silahsız 

pələng və  şirlə rastlaşanda  əsməyin hələ qorxaqlıq  əlaməti 

deyil. Ancaq ölmüş  şirə, yaxud pələngə güllə atmaq heç də 

böyük hünər deyil. Bax bunu bu günün icazəli qəhrəmanlarına 

xatırlatmaq necə də yerinə düşür. 

*** 

Despotluqla demokratiya arasındakı  fərq nədən ibarətdir. 

Despot rejimində pələnglər və şirlər özünü tülkü kimi aparırlar. 

Demokratiya dövründə isə hamı  pələngə  və  şirə dönür. Bəs 

dovşanlar? Despotun dövründə dovşanlar tülküyə dönmüş 

şirlərdən və  pələnglərdən qorxurlar, demokratiya zamanı isə 

qəfildən şirə-pələngə dönmüş tülkülərdən.  

*** 

Qadın təkcə  qısqanmır, həm də ürəyinin dərinliyində 

qısqanılmasını istəyir. Hər dəfə o, səmimi qəlbdən, yaxud da 

yalandan ərinin, oynaşının, ona heyran kəsilən başqa bir şəxsin 

dəhşətli və dözülməz qısqanclığından şikayət edəndə ürəyində 

arzulayır ki, Allah onu heç zaman bu əzabdan qurtarmasın. Bu 

əzab ona özünütəsdiq üçün lazımdır: qadının onu qısqanmaq 

səbəbi nə  qədər az olsa, bir o qədər qısqanılmaq həvəsi 

alovlanır. Qısqanmağa əsası olan qadınların öz cazibədarlığını 

nümayiş etdirib sübuta yetirməyə ehtiyacı olmur. 

***  

Marksizm təlim kimi düşünülübsə də, dinə çevrilmişdir. 

*** 

İnsan  əks ardıcıllıqda mövcud ola bilsəydi... Ancaq bu 

mövcudluq haçan və  nədən başlayır? Valideynlərinin ilk 

tanışlığından, ilk təbəssümündən, öpüşündən? Pol Eluar yazır ki, 

insanlar öpüşdən dünyaya uşaq gətirirlər. 

*** 

---

 466 

Realizm tarixi hadisədir. O, hər bir müvafiq dövrün təfəkkür 

səviyyəsini  əks etdirir. Homerin dövründə  Təpəgözün təsviri 

elə bizim dövrümüzdə teletəsvir kimi real bir şeydir. Realizm o 

mənada hüdudsuzdur ki, o, təkcə insanın əməl və sözünü yox, 

həm də onun fikirlərini, fantaziyasını, dünyagörüşünü və 

yuxularını əks etdirir. 

*** 

Əzab çəkmək haqqını da gərək qazanasan. 

*** 

Həyat həmişə  gələcəkdədir. Keçmiş ölüm səltənətidir. O, 

yaşanılıb, tükənib, qurtarıb və demək, artıq canını tapşırıb. 

*** 

Kosmopolitizm azad xalqların məzələnməsidir.  Əsarət 

altında olan xalq bundan çox-çox uzaqdır. 

*** 

Ən yaşarı ideologiya o ideologiyadır ki, özünün əksiylə 

mübarizə aparmır, onu mənimsəyib öz içində əridir. 

*** 

Ağıl – şər toxumlu da ola bilər, müdriklik isə  həmişə 

xeyirxahlıq deməkdir. Ağıl vicdanın səsini  şübhə altında 

qoymağa gücü çatsa belə, onu əvəz edə bilməz. 

*** 

Həyat – nəqliyyatdır. Yollarda qalmışam, bəlkə məni kimsə 

öz avtomobilinə, öz həyatına götürə. 

*** 

O, işıqlanıb gərəksiz olmuş lent kimi idi. Mənasız və lazımsız. 

*** 

Qədim Romada ən zülmkar nəzarətçiləri qulların arasından 

seçirdilər. Faşistlər isə kapo adlanan nəzarətçiləri elə  əsirlərin 

öz arasından seçirdilər. Məmlükləri, yeniçəriləri də buraya 

əlavə etmək olar. 

*** 

Gələcək o zaman reallıq kəsb edir ki, hansı mənadasa indiki 

zamanda iştirak edir. 

---

 467 

*** 

Dahilik, taleyin özünü də ehtiva edir. Taleyin öz dühasını 

gerçəkləşdirmək imkanı vermədiyi insan potensial dahi sayıla 

bilməz. 

*** 

Ədəbiyyat insanın üzərindən statistik damğaları götürür, hər 

bir insana təkrarolunmaz yeganə fərd kimi yanaşır. 

*** 

Bəzi adamların sinizmi, heç şübhəsiz ki, cəmiyyətin 

həyasızlığından irəli gəlir.  

*** 

Azərbaycanda dini müəyyən mənada poeziya əvəz edir - öz 

tanrıları və peyğəmbərləri ilə birlikdə.  

*** 

Həmişə öz uğurları ilə öyünən lovğa cəmiyyət ancaq özünün 

yalan-doğru qələbələrindən başqa heç nəyi görməyən dargöz 

insanları doğur. 

*** 

Tolstoy deyir ki, insanlar ağıllı  və  səfeh yox, anlayan və 

anlamaz  şəklində bölünürlər. Bu, həqiqətən belədir: TYaman 

olur anlamaq dərdiU. 

*** 

Ola bilsin ki, həyat elə əbədiyyətdən sonsuzluğa ünvanlanan 

ismarıcdır. 

*** 

Azsaylı xalqların içindən çox nadir hallarda böyük nasirlər 

yetişir. Bəli,  şairlər yetişir, ancaq nasirlər yox. Bəlkə azsaylı 

xalqın həyatında epiklik çatmır. Bəlkə bu, onların tarixi 

proseslərdə rol oynamaması, yaxud da insanlığın tarixində zəif 

iştirakı ilə bağlıdır. Axı poeziya təkcə ürəyin, qəlbin 

kardeoqrammasıdırsa, nəsr bütün cəmiyyəti  əhatə eləyən bir 

şeydir. Azsaylı xalqların içindən çıxan hansı yazıçı, sözün 

həqiqi mənasında, böyük nasirdir? Coysmu? Ancaq o da 

İrlandiyadan çox böyük ingilis ənənəsinə bağlıdır, baxmayaraq 

---

 468 

ki, qəhrəmanlarını Dublinin tarixi şəhər kontekstində  təsvir 

edib. Praqa sakini Kafka da balaca Çexiyaya yox, böyük alman 

ədəbiyyatı  ənənələrinə aiddir. Balaca İslandiyanın içindən 

Nobel mükafatı laureatı Laksnes çıxıb, ancaq  Nobel 

mükafatını alsa belə, Laksnes böyük yazıçıdırmı? Bilmirəm. 

Oxumamışam. 

*** 

Nağıllar xalqların yuxularıdır. 

*** 

Uşaqlığın xiffətini çəkmək – uşaqlığımızda yaşlıların 

həyatını  nə vaxt yaşayacağımızı  həsrətlə gözləməyimizlə 

bağlıdır. Bu yaşa çatanda tamam başqa  şeyin  şahidi olursan. 

Doğrudanmı, həyatımızın ilk dövründə biz yaşlıların həyatını 

elə beləcə təsəvvür edirmişik? 

*** 

Bəzən kitablarda gözümüzə çox qəribə, heç harda təsdiqini 

tapmamış və izah olunmayan faktlar sataşır. Məsələn, Yeremey 

Parnovun Ernest Telman haqqında yazdığı "Gizlin məhbus" 

kitabının (Moskva, 1978) 356-357-ci səhifələrində gözümə 

belə bir fakt sataşdı: "Svastika ideyasını Hitlerə uzun illər 

Tibetdə yaşamış Qurciyev soyadlı bir azərbaycanlı vermişdi". 

*** 

"Drujba narodov" jurnalının təşkil etdiyi dəyirmi masada 

çıxış edərkən dedim ki, biz yuxularımızı belə Qlavlitdən 

(senzura idarəsi) keçirtmək məcburiyyətində qalmışdıq. "Yaxşı 

padşahın nağılı"nda yuxulara icazəni  şah verir. Bu yaxınlarda 

hardasa oxudum ki, German Kant "RENT-Korporeyşndə" 

çalışarkən yuxuların proqramlaşdırılması üzərində  işləyirmiş. 

Ümumən götürdükdə "Yaxşı padşahın nağılı"  ətrafında çox 

mürəkkəb bir situasiya yarandı. Bu hekayəni qələmə alanda, 

mənim sarkazmımın hədəfində ancaq və ancaq totalitarizm 

dururdu, burada heç bir konkret ünvan-filan yox idi, ancaq 

buna baxmayaraq, bəzi adamlar onu konkret şəxslərlə 

əlaqələndirməyə  cəhd etdilər. Dərhal müvafiq instansiyalara 

---