I bob bo‘yicha tavsiya etiladigan adabiyotlar ro'yxati:
1.1., 3.4., 3.8., 3.11., 3.12., 3.13., 3.19., 3.35., 3.36., 3.41.,
3.42., 3.47., 4.4., 4.34., 4.38., 4.42., 4.43., 6.9.
51
Il B O B . 0 ‘ZBEKISTON SOLIQ TIZIMI AS OS LA RI
2.1. SOLIQLAR VA SOLIQLARGA TENGLASHTIRILGAN
TO‘LOVLARGA UMUMIY TAVSIFNOMA
. , *
^
Iqtisodiy adabiyotlarda yuridik
Umumdavlat va mahalliy
..
.
,
,
.
,.
soliqlar hamda boshqa
va Jismoniy shaxslardan olmadi-
majburiy to'lovlar
gan soliqlar va boshqa majburiy
toTovlaming yig‘indisi soliqlar
tizimi deb tushuniladi. Soliq kodeksining 23-moddasiga
ko‘ra 0 ‘zbekiston Respubhkasi hududida soliqlar va boshqa
majburiy toTovlar amal qiladi ham da ular 0 ‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi tom onidan joriy etiladi va bekor
qilinadi.
0 ‘zbekiston Respublikasi hududida umumdavlat soliq-
lari va boshqa majburiy toTovlar ham da mahalliy soliqlar va
boshqa majburiy toTovlar amal qiladi.
Umumdavlat soliqlari va boshqa majburiy toTovlar tar-
kibiga quyidagilar kiradi:
1) yuridik shaxslardan olinadigan foyda soligT;
2) jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligT;
3) qo‘shilgan qiymat soligT;
4) aksiz soligT;
5) yer qa’ridan foydalanuvchilar uchun soliqlar va max-
sus toTovlar;
6) suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq.
Umumdavlat soliqlari har yili 0 ‘zbekiston Republikasi
Prezidentining keyingi moliya yili uchun makroiqtisodiy
ko‘rsatkichlar va davlat budjeti prognozi to ‘g‘risidagi max-
sus qarori asosida belgilangan normativlar bo‘yicha tegishli
mahalliy budjetlar o‘rtasida taqsimlanadi.
7) ijtimoiy jamg'armalarga majburiy toTovlar:
• yagona ijtimoiy toTov.
Bu toTov o ‘z navbatida quyidagi jam g‘armalarga taq
simlanadi: pensiya jam g‘armasiga, bandlik jam g‘armasiga
va kasaba uyushmasi jam g‘armasiga.
• fuqarolaming budjetdan tashqari Pensiya jam g‘arma-
siga sug‘urta badallari;
52
• budjetdan tashqari Pensiya jam g‘armasiga majburiy
toTovlar;
8) Respublika yo‘1 jam g‘armasiga majburiy toTovlar:
• Respublika yo‘1 jam g‘armasiga majburiy ajratmalar;
• Respublika yoT jam g‘armasiga yigTmlar;
9) davlat boji;
10) bojxona toTovlari.
Soliq solishning soddalashtirilgan tartibida to ‘lanadigan
umumdavlat soliqlari:
11) yagona soliq toTovi;
12) tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo‘yicha q at’i
belgilangan soliq.
Mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toTovlarga quyi-
dagilar kiradi:
1) mol-mulk soligT;
2) yer soligT;
3) obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlan
tirish soligT;
4) jismoniy shaxslardan transport vositalariga benzin,
dizel yoqilgTsi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq;
5) ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo qilish va
ayrim turdagi xizmatlami ko‘rsatish huquqi uchun yigTm;
6) yagona yer soligT (soddalashtirilgan tartibdagi soliq).
Mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toTovlar toTov-
chisi boTib 0 ‘zbekiston Respublikasi soliq qonunchiligi
hujjatlariga muvofiq, mulkchilik shaklidan qat’i nazar yuri
dik va jismoniy shaxslar hisoblanadi.
M ol-mulk soligT va yer soligT 0 ‘zbekiston Respublika-
sining qonun hujjatlariga binoan joriy etiladi va uning
butun hududida undiriladi.
Ushbu soliqlar stavkalarining miqdori 0 ‘zbekiston Res
publikasi Prezidenti qarori asosida belgilanadi.
Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlan
tirish soligT, jismoniy shaxslardan transport vositalari
uchun benzin, dizel yoqilgTsi va gaz ishlatganlik uchun oli
nadigan soliq, ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo
qilish va ayrim turdagi xizmatlami ko‘rsatish huquqi uchun
yigTmlar QoraqalpogTston Respublikasi davlat hokimiyati
organlari, viloyatlar va Toshkent shahar xalq deputatlari
kengashlari tomonidan joriy etiladi. Ushbu soliqlar va
yigTmlar stavkalarining eng yuqori miqdorlari 0 ‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti qarori asosida belgilanadi.
53
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 0 ‘zbe-
kiston Respublikasining butun hududida ayrim mahalliy
soliqlar va boshqa majburiy toTovlami umumiy, qat’i
stavkalarda belgilashi mumkin.
Mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toTovlar stavkalari
soliq toTovchilarga Moliya vazirligi, Davlat soliq qo‘mitasi
va uning quyi organlari tomonidan belgilangan tartibda
yetkaziladi.
Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlan-
tirish soligT, jismoniy shaxslardan transport vositalari
uchun benzin, dizel yoqilg‘isi va gaz ishlatganlik uchun oli
nadigan soliq, ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo
qilish va ayrim turdagi xizmatlami ko‘rsatish huquqi uchun
yig‘imlaming miqdorlari, ulami undirish tartibi, ular bo‘yi-
cha qo‘shimcha imtiyozlar taqdim etish QoraqalpogTston
Respublikasi davlat hokimiyati organlari va viloyatlar
hamda Toshkent shahar xalq deputatlari kengashlari tomo
nidan amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadi.
Yuridik shaxslar tomonidan budjet bilan hisob-kitoblar
hisobi budjetga toTovlar bo‘yicha qarzlar hisobi hisob-
varaqlarida mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toTovlar
har bir turi bo‘yicha yuritiladi.
Mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toTovlaming o‘z
vaqtida toTanishi, mahalliy soliqlar va boshqa majburiy
toTovlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya qilinishi
uchun javobgarlik soliq va boshqa majburiy toTovlami
toTovchilar zimmasiga yuklanadi.
Mahalliy soliq va boshqa majburiy toTovlami toTani-
shining tasdigT boTib amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq
bank muassasasi yoki vakolatli organ bergan hujjat hisob
lanadi.
Soliqlaming umumdavlat (respublika) va mahalliy
soliqlarga boTinishi hukumat idoralarining respublika
hukumati va mahalliy hukumatlarga boTinishi asosida kelib
chiqadi. Har bir hokimiyat idoralari o‘zlarining bajaradigan
muhim vazifalaridan kelib chiqib, o‘z budjetiga va uni
ta’minlaydigan soliqlarga va boshqa majburiy toTovlarga
ega boTishi kerak. Respublika hukumati umumdavlat
miqyosida katta vazifalami, jumladan, sogTiqni saqlash,
maorif, fan, mudofaa, xavfsizlikni saqlash, aholini ijtimoiy
himoyasini tashkil etish va boshqa bir qator shu kabi strate-
gik vazifalami bajaradi. Shuning uchun uning budjeti ham,
54
soliqlari ham salmoqli boTishni talab etadi. Qo‘shilgan qiy-
mat soligT, aksiz soligT, yuridik shaxslaming foydasidan
olinadigan soliq, yer qa’ridan foydalanuvchilar uchun
soliqlar va maxsus toTovlar, suv resurslaridan foydalangan-
lik uchun soliq, jismoniy shaxslar daromadidan olingan
soliqlar respublika budjetiga tushadi. Umumdavlat soliq-
larining muhim xususiyati shundaki, respublika budjetiga
tushadigan soliqlardan mahalliy budjetlami boshqarib bo-
rish uchun ajratma sifatida tushishi mumkin. Bordi-yu,
ajratma yetmasa subvensiya yoki subsidiya beriladi. Umum
davlat va mahalliy soliqlar yagona mohiyatga ega bo‘lib,
ular budjetga toTanishi lozim boTgan toTovlar hisobla
nadi.
Mahalliy soliqlar hukumatlar bajaradigan vazifalariga
qarab belgilanib, ularga doimiy va toTiq biriktirib beriladi.
Mahalliy hokimiyat organlari, asosan, fuqarolarga yaqin
boTganligidan ularga ijtimoiy masalalami, jumladan, mak
tab, sogTiqni saqlash, madaniyat, maorif, shahar va qish-
loqlar obodonchiligi kabi vazifalami bajaradi. Lekin bu
soliqlar va boshqa majburiy toTovlar ularning budjet xara-
jatlarining 30—40 foizini qoplaydi, xolos.
Shuning uchun ham mahalliy budjetlar daromadlarini
ko‘paytirish eng dolzarb masalalardan hisoblanadi. Mahal
liy soliqlaming muhim xususiyati shundaki, ular faqat shu
hududning budjetiga tushadi va ulardan boshqa budjetlarga
ajratmalar berilmaydi.
Mahalliy budjetlarning soliq va boshqa majburiy
toTovlari kam boTganligidan bu budjetlarning daromadlar
va xarajatlarini barqarorlashtirish (balanslashtirish) ancha
murakkabdir. Bu masalani yechishda umumdavlat soliqla-
ridan ajratmalar beriladi (masalan, qo‘shilgan qiymat soli-
g‘idan, aksiz soligTdan va boshqalar).
0 ‘zbekiston soliq tizimida sod-
J Â
' Ï Î X
S S
dalashtirilgan (ixchamlashtiril-
Dostları ilə paylaş: |