Soliqqa tortish

I bob bo‘yicha tavsiya etiladigan adabiyotlar ro'yxati:
1.1., 3.4., 3.8., 3.11., 3.12., 3.13., 3.19., 3.35., 3.36., 3.41., 
3.42., 3.47., 4.4., 4.34., 4.38., 4.42., 4.43., 6.9.
51

---

Il B O B . 0 ‘ZBEKISTON SOLIQ TIZIMI AS OS LA RI
2.1. SOLIQLAR VA SOLIQLARGA TENGLASHTIRILGAN
TO‘LOVLARGA UMUMIY TAVSIFNOMA
. , * 
^ 
Iqtisodiy adabiyotlarda yuridik
Umumdavlat va mahalliy 
.. 
. 
, 
, 
. 
,.
soliqlar hamda boshqa 
va Jismoniy shaxslardan olmadi-
majburiy to'lovlar 
gan soliqlar va boshqa majburiy
toTovlaming yig‘indisi soliqlar 
tizimi deb tushuniladi. Soliq kodeksining 23-moddasiga 
ko‘ra 0 ‘zbekiston Respubhkasi hududida soliqlar va boshqa 
majburiy toTovlar amal qiladi ham da ular 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisi tom onidan joriy etiladi va bekor 
qilinadi.
0 ‘zbekiston Respublikasi hududida umumdavlat soliq- 
lari va boshqa majburiy toTovlar ham da mahalliy soliqlar va 
boshqa majburiy toTovlar amal qiladi.
Umumdavlat soliqlari va boshqa majburiy toTovlar tar- 
kibiga quyidagilar kiradi:
1) yuridik shaxslardan olinadigan foyda soligT;
2) jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligT;
3) qo‘shilgan qiymat soligT;
4) aksiz soligT;
5) yer qa’ridan foydalanuvchilar uchun soliqlar va max- 
sus toTovlar;
6) suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq.
Umumdavlat soliqlari har yili 0 ‘zbekiston Republikasi
Prezidentining keyingi moliya yili uchun makroiqtisodiy 
ko‘rsatkichlar va davlat budjeti prognozi to ‘g‘risidagi max- 
sus qarori asosida belgilangan normativlar bo‘yicha tegishli 
mahalliy budjetlar o‘rtasida taqsimlanadi.
7) ijtimoiy jamg'armalarga majburiy toTovlar:
• yagona ijtimoiy toTov.
Bu toTov o ‘z navbatida quyidagi jam g‘armalarga taq­
simlanadi: pensiya jam g‘armasiga, bandlik jam g‘armasiga 
va kasaba uyushmasi jam g‘armasiga.
• fuqarolaming budjetdan tashqari Pensiya jam g‘arma- 
siga sug‘urta badallari;
52

---

• budjetdan tashqari Pensiya jam g‘armasiga majburiy 
toTovlar;
8) Respublika yo‘1 jam g‘armasiga majburiy toTovlar:
• Respublika yo‘1 jam g‘armasiga majburiy ajratmalar;
• Respublika yoT jam g‘armasiga yigTmlar;
9) davlat boji;
10) bojxona toTovlari.
Soliq solishning soddalashtirilgan tartibida to ‘lanadigan
umumdavlat soliqlari:
11) yagona soliq toTovi;
12) tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo‘yicha q at’i 
belgilangan soliq.
Mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toTovlarga quyi- 
dagilar kiradi:
1) mol-mulk soligT;
2) yer soligT;
3) obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlan­
tirish soligT;
4) jismoniy shaxslardan transport vositalariga benzin, 
dizel yoqilgTsi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq;
5) ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo qilish va 
ayrim turdagi xizmatlami ko‘rsatish huquqi uchun yigTm;
6) yagona yer soligT (soddalashtirilgan tartibdagi soliq).
Mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toTovlar toTov-
chisi boTib 0 ‘zbekiston Respublikasi soliq qonunchiligi 
hujjatlariga muvofiq, mulkchilik shaklidan qat’i nazar yuri­
dik va jismoniy shaxslar hisoblanadi.
M ol-mulk soligT va yer soligT 0 ‘zbekiston Respublika- 
sining qonun hujjatlariga binoan joriy etiladi va uning 
butun hududida undiriladi.
Ushbu soliqlar stavkalarining miqdori 0 ‘zbekiston Res­
publikasi Prezidenti qarori asosida belgilanadi.
Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlan­
tirish soligT, jismoniy shaxslardan transport vositalari 
uchun benzin, dizel yoqilgTsi va gaz ishlatganlik uchun oli­
nadigan soliq, ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo 
qilish va ayrim turdagi xizmatlami ko‘rsatish huquqi uchun 
yigTmlar QoraqalpogTston Respublikasi davlat hokimiyati 
organlari, viloyatlar va Toshkent shahar xalq deputatlari 
kengashlari tomonidan joriy etiladi. Ushbu soliqlar va 
yigTmlar stavkalarining eng yuqori miqdorlari 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti qarori asosida belgilanadi.
53

---

0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 0 ‘zbe- 
kiston Respublikasining butun hududida ayrim mahalliy 
soliqlar va boshqa majburiy toTovlami umumiy, qat’i 
stavkalarda belgilashi mumkin.
Mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toTovlar stavkalari 
soliq toTovchilarga Moliya vazirligi, Davlat soliq qo‘mitasi 
va uning quyi organlari tomonidan belgilangan tartibda 
yetkaziladi.
Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlan- 
tirish soligT, jismoniy shaxslardan transport vositalari 
uchun benzin, dizel yoqilg‘isi va gaz ishlatganlik uchun oli­
nadigan soliq, ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo 
qilish va ayrim turdagi xizmatlami ko‘rsatish huquqi uchun 
yig‘imlaming miqdorlari, ulami undirish tartibi, ular bo‘yi- 
cha qo‘shimcha imtiyozlar taqdim etish QoraqalpogTston 
Respublikasi davlat hokimiyati organlari va viloyatlar 
hamda Toshkent shahar xalq deputatlari kengashlari tomo­
nidan amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadi.
Yuridik shaxslar tomonidan budjet bilan hisob-kitoblar 
hisobi budjetga toTovlar bo‘yicha qarzlar hisobi hisob- 
varaqlarida mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toTovlar 
har bir turi bo‘yicha yuritiladi.
Mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toTovlaming o‘z 
vaqtida toTanishi, mahalliy soliqlar va boshqa majburiy 
toTovlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya qilinishi 
uchun javobgarlik soliq va boshqa majburiy toTovlami 
toTovchilar zimmasiga yuklanadi.
Mahalliy soliq va boshqa majburiy toTovlami toTani- 
shining tasdigT boTib amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq 
bank muassasasi yoki vakolatli organ bergan hujjat hisob­
lanadi.
Soliqlaming umumdavlat (respublika) va mahalliy 
soliqlarga boTinishi hukumat idoralarining respublika 
hukumati va mahalliy hukumatlarga boTinishi asosida kelib 
chiqadi. Har bir hokimiyat idoralari o‘zlarining bajaradigan 
muhim vazifalaridan kelib chiqib, o‘z budjetiga va uni 
ta’minlaydigan soliqlarga va boshqa majburiy toTovlarga 
ega boTishi kerak. Respublika hukumati umumdavlat 
miqyosida katta vazifalami, jumladan, sogTiqni saqlash, 
maorif, fan, mudofaa, xavfsizlikni saqlash, aholini ijtimoiy 
himoyasini tashkil etish va boshqa bir qator shu kabi strate- 
gik vazifalami bajaradi. Shuning uchun uning budjeti ham,
54

---

soliqlari ham salmoqli boTishni talab etadi. Qo‘shilgan qiy- 
mat soligT, aksiz soligT, yuridik shaxslaming foydasidan 
olinadigan soliq, yer qa’ridan foydalanuvchilar uchun 
soliqlar va maxsus toTovlar, suv resurslaridan foydalangan- 
lik uchun soliq, jismoniy shaxslar daromadidan olingan 
soliqlar respublika budjetiga tushadi. Umumdavlat soliq- 
larining muhim xususiyati shundaki, respublika budjetiga 
tushadigan soliqlardan mahalliy budjetlami boshqarib bo- 
rish uchun ajratma sifatida tushishi mumkin. Bordi-yu, 
ajratma yetmasa subvensiya yoki subsidiya beriladi. Umum­
davlat va mahalliy soliqlar yagona mohiyatga ega bo‘lib, 
ular budjetga toTanishi lozim boTgan toTovlar hisobla­
nadi.
Mahalliy soliqlar hukumatlar bajaradigan vazifalariga 
qarab belgilanib, ularga doimiy va toTiq biriktirib beriladi. 
Mahalliy hokimiyat organlari, asosan, fuqarolarga yaqin 
boTganligidan ularga ijtimoiy masalalami, jumladan, mak­
tab, sogTiqni saqlash, madaniyat, maorif, shahar va qish- 
loqlar obodonchiligi kabi vazifalami bajaradi. Lekin bu 
soliqlar va boshqa majburiy toTovlar ularning budjet xara- 
jatlarining 30—40 foizini qoplaydi, xolos.
Shuning uchun ham mahalliy budjetlar daromadlarini 
ko‘paytirish eng dolzarb masalalardan hisoblanadi. Mahal­
liy soliqlaming muhim xususiyati shundaki, ular faqat shu 
hududning budjetiga tushadi va ulardan boshqa budjetlarga 
ajratmalar berilmaydi.
Mahalliy budjetlarning soliq va boshqa majburiy 
toTovlari kam boTganligidan bu budjetlarning daromadlar 
va xarajatlarini barqarorlashtirish (balanslashtirish) ancha 
murakkabdir. Bu masalani yechishda umumdavlat soliqla- 
ridan ajratmalar beriladi (masalan, qo‘shilgan qiymat soli- 
g‘idan, aksiz soligTdan va boshqalar).
0 ‘zbekiston soliq tizimida sod- 
J Â
' Ï Î X
S S
dalashtirilgan (ixchamlashtiril-