Soliqqa tortish
Yüklə 8,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
| BBK 65.261.4ya73
ISBN 978-9943-00-327-9 © «Sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati, 2009. M am lakatda olib borilayotgan keng qamrovli iqtisodiy islohotlam i amalga oshirishda aw alam bor soliq siyosatini yanada takomillashtirish, soliqlam ing turlari va ulam ing am al qilish mexanizmini soddalashtirish m uhim masalalar- dan hisoblanadi. 2005-yilning 28-yanvarida m am lakatim iz Prezidenti I.Karim ov Oliy Majlisning Q onunchilik palatasi va Sena- tining qo‘shm a majlisida m am lakatim izda olib borilayotgan islohotlarga atroflicha to ‘xtalib, 2005-yilda iqtisodiy islo hotlam i /amalga oshirishning eng m uhim ustuvor vazifala- rini belgilab berdilar. M am lakatim izda soliq siyosatini yanada takomillashtirish zarurligi ham m uhim ustuvor vazi- falardan biri sifatida e ’tiro f etildi. M amlakatim iz rahbari o ‘z m a’m zalarida soliq toTovchilarga soliqqa tortish tizimida qo‘shim cha imtiyozlar va preferensiyalar berish, soliqlam i unifikatsiya qilish, soliq yukini yengillashtirish, soliq qonunchiligining barqarorligini ta ’m inlash ham da ushbu yo‘nalishda ilg‘o r m am lakatlar ijobiy tajribalaridan foy- dalanish lozimligini ta ’kidlab 0 ‘tdilar .1 Bundan tashqari, m am lakat Prezidenti «... islohotlam i chuqurlashtirish, iqti- sodiyot, soliq budjet siyosatini yanada erkinlashtirish, bozor infratuzilmasini jadal rivojlantirish» asosiy ustuvor yo‘na- lishlardan biri ekanligini yana bir bor ta ’kidlab o ‘tdi.2 Shu boisdan ham ta ’lim tizim ida soliq sohasidagi bilim - lam i 0 ‘rgatishda respublikamizda amalga oshirilayotgan soliq sohasidagi islohotlam i talaba-o‘quvchilarga to ‘laroq yetkazish, ushbu yo‘nalish b o ‘yicha istiqbolli dasturlam i ishlab chiqish, oliy o ‘quv yurtlari ta ’lim yo‘nalishlari uchun K IR ISH 1 «Bizning bosh maqsadimiz — jam iyatni dem okratlashtirish va yangilash, m am - lakatni modernizatsiya va isloh etishdir». 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning Oliy Majlis Q onunchilik palatasi va Senatining qo'shm a majlisidagi m a’ruzasi. Xalq so'zi. 2005-yil 29-yanvar. 1 «Inson manfaatlari ustuvorligini ta ’minlash — barcha islohot va o'zgarish- larimizning bosh maqsadida*. O 'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov ning 2007-yilda mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2008-yilda iqtisodiy islohotlam i chuqurlashtirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag'ish- langan Vazirlar M ahkamasi majlisidagi m a’ruzasi. Xalq so‘zi. 2008-yil 9-fevral. 3 o ‘quv q o ‘llanmalar va darsliklar tayyorlash, soliq sohasida amaliy tadqiqotlar olib borish, ilg‘or pedagogik texnolo- giyalami ta ’lim tizimida tatbiq etishni amalga oshirish hukumatimiz diqqat-e’tiborida bo‘lgan asosiy vazifalardan hisoblanadi. Shuning uchun ham ushbu darslik soliqlar, yig‘imlar va soliqqa tenglashtirilgan to ‘lovlami o‘rganishga bag‘ish- langan bo‘lib, u 5340800 — «Soliqlar va soliqqa tortish» ta ’lim yo‘nalishida ta ’lim olayotgan oliy o ‘quv yurti tala- balariga m o‘ljallangan. Darslik 0 ‘zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xiz- mati to ‘g‘risida»gi qonuni, «Soliq kodeksi», 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining tegish- li qarorlari ham da boshqa soliq qonunchiligiga oid m e’yoriy hujjatlar asosida tayyorlandi. Ushbu darslikda soliqlar, yig‘imlar va boshqa majburiy to ‘lovlar, davlat budjetining soliqsiz daromadlari hamda soliqqa oid qonunbuzilishlarga barham berish yettita guruh- ga bo‘lib o ‘rganilgan. Birinchi bobda soliqlaming iqtisodiy mohiyati, obyektiv zarurligi, funksiyalari, soliq elementlari hamda soliqqa to r tish tamoyillari berilgan. Ikkinchi bobda soliqlar va soliqqa tenglashtirilgan to ‘- lovlarga umumiy tushunchalar berilgan. Shuningdek, ushbu bobda soliqlaming gumhlanishi ham da soliq to ‘lovchilar- ning huquq va majburiyatlari ko‘rib chiqilgan va sharhlan- gan. Uchinchi bobda hozirgi vaqtda 0 ‘zbekiston Respub likasi Davlat budjeti daromadlari tarkibida 80 foiz atrofida soliq tushumlari bilan hissa qo‘shayotgan yuridik shaxslar to ‘laydigan soliqlar va yig‘imlar o‘rganilgan. Ushbu bobda, asosan, soliqlaming to ‘lovchilari, soliq obyekti, soliq baza- si, soliq imtiyozlari, soliqlami hisoblash va budjetga to ‘lash muddatlari qisqa va lo‘nda berilishiga harakat qilingan hamda har bir soliq turlari bo'yicha o‘quvchilaming fanni o ‘zlashtirishlariga yordam beruvchi shartli misollar keltiril- gan. To‘rtinchi bob — jismoniy shaxslami soliqqa tortish masalalariga bag‘ishlangan bo‘lib, unda jismoniy shaxslar- dan undiriladigan mol-mulk solig‘i, yer solig‘i, daromaddan olinadigan soliq, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslaming qat’i belgilangan soliqlari, shu- ningdek, jismoniy shaxslardan transport vositalariga benzin, dizel yoqilg‘isi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq- lami ko‘rib chiqishga harakat qilingan. Ushbu bobning mazmun-mohiyatini chuqurroq o ‘rganish maqsadida ama- liy misollar ham keltirilgan. Beshinchi bobda davlat budjetining nobarqaror xarak- terga ega bo‘lgan soliqsiz daromadlari berilib, unda soliqsiz daromadlarning zarurligi, mohiyati, ularning tarkibi kelti rilgan. Ushbu bobda soliqsiz daromadlarning ayrim man- balari bo‘yicha tahliliy maTumotlar berilib, ular izohlangan. U ndan tashqari, soliqsiz toTovlaming soliqli toTovlar bilan o‘xshashlik va farqli tomonlari ham keltirilgan. Oltinchi bobda budjetdan tashqari jam g‘armalar: yago- na ijtimoiy toTov va Pensiya jam g‘armasiga sug‘urta badal- lari, Pensiya jam g‘armasi, Respublika yo‘1 jam g‘armasi va Maktab ta ’limini rivojlantirish jam g‘armalari — ularning to ‘lovchilari, jam g‘arm alarga majburiy ajratm alarning obyekti, stavkalari va to ‘lash muddatlari ko‘rsatilgan. Yettinchi bobda soliqqa oid qonunbuzilishlarga soliq tizimi orqali ta ’sir etishning asosiy yo‘nalishlari, soliq to ‘lashdan bo‘yin tovlashning asosiy usullari, soliqqa oid qonunbuzilishning oldini olish tadbirlarining samaradorli- gini oshirish yoTlari ko‘rsatib berilgan. Darshk oxirida yuridik va jismoniy shaxslami soliqqa tortishga, soliqlaming huquqiy asoslarini qamrab olishga harakat qilingan test savoli variantlari keltirilgan. Ushbu test savoli variantlari talabalami o‘zlarining ustida yanada ko'proq ishlashlariga, fanni chuqurroq o ‘rganishga yordam beradi, degan umiddamiz. Ushbu darslik kamchiliklardan xoli emas. Ular keyingi nashrlarda albatta e’tiborga olinadi. 5 |