Son 150 IL ərzində Azərbaycanın neft sənayesi daim inkişaf etmişdir
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dağ süxurlarının fiziki-mexaniki xassələri
effuziv və intruziv adlanan süxurlara bölünürlər. Effuziv süxurlardan yer səthində ən çox təsadüf ediləni diabaz, bazalt, profir, vulkan torfu, pemza, absidon, traxit və s. göstərmək olar. İntruziv süxurlar yer səthinin aşağı qatında tədricən soyuyan qranit, sienit, diorit, qabbro, preksen və digər az məsaməli bərk süxurlardır. Ümumiyyətlə, mağmatik süxurlar başqa süxurlara nisbətən çox bərkdir. Həmin süxurlarda bəzi geoloji axtarışlar aparılması və tunellər çəkilməsi üçün qazıma işləri görülür. Metamorfik süxurlar qarşılıqlı təmas, istilik və təzyiq nəticəsində mağmatik süxurlardan törənmişlər. Bunlara kristallik şist, mərmər, kvarsit və s. kimi fərqli xüsusiyyətlərə malik süxurlar aiddir. Bu süxurların əsas xüsusiyyətləri paralel müstəvilər üzrə doğranma qabiliyyətləridir ki, bu da onlardan hazırlanan məhsullardan tikinti işlərində istifadə edilməsinə imkan verir. Çöküntü süxurları mağmatik və metamorfik süxurların fiziki, kimyəvi və mexaniki proseslər nəticəsində parçalanmasından alınan məhsullardur. Bunlar günəşin təsiri ilə, külək, buzlaqlar, çay və sellər vasitəsilə yer səthinə yayılaraq, milyon və milyard illər boyu çöküntü kimi qalın təbəqələr əmələ gətirmişdir. Çöküntü süxurlarının yarandığı bu təbii proses daim hərəkətdə və mikro - inkişafda olmuşdur. Bunların mikro - inkişafı çox cüzi, təxminən hər 100 il ərzində 0,3-3mm olduğuna görə, insanların təbiətə olan münasibəti dövründə bu inkişaf prosesi hiss olunmur. Uzun müddət geoloji fəaliyyətdə olan həmin çöküntülər tərkibləri karbohidrogenlərdən ibarət heyvan orqanizmləri və bitki qalıqlarıdır. Təsadüfi deyil ki, neft və qaz yataqlarının axtarışı və kəşfiyyatı, əsasən çöküntü süxurlarının mövcud olduğu sahələrdə aparılır. Çöküntü süxurları əmələgəlmə proses- lərindən asılı olaraq üç növə ayrılır: 1. Mexaniki çöküntülər. 2. Kimyəvi çöküntülər. 3. Üzvi çöküntülər. 1) Mexaniki çöküntülərə qırıntıları (dənələri) təbii sementləşmiş və sementləşməmiş şəkildə rast gəlinir. Mexaniki çöküntülərin bərkliyi onların hissəciklərinin qarşılıqlı təsirindən, ölçüləri, məsaməlikləri, sementləşmə dərəcəsi və sementləşdirici maddənin tərkibindən asılıdır. Bu çöküntülərin sıxlığı bir çox hallarda 2,1 –2,8 q/sm 3 hüdudunda dəyişir. 2) Kimyəvi çöküntülər normal və kolloid məhlullarda olan mineral hissəciklərin çökməsi nəticəsində əmələ gəlir. Sementləşmiş süxurlar sementləşməmişlərə nisbətən çox bərk olur. Lakin süxur qırıntılarının ölçüsü və sementləşdirici maddənin tərkibi müxtəlif olduğuna görə, sementləşmiş süxurların bərkliyi də müxtəlif olur. Təbiətdə yaranan belə çökmə süxurlara, əhəng daşlarını, əhəngli tufları, dolamitləri, mergelləri və sideritləri aid etmək olar. 3) Üzvi çöküntülərə əsasən orqanogen çökmə süxurlar aiddir ki, bunlar da orqanizmlərin həyat fəaliyyəti nəticəsində əmələ gəlir. Buraya üzvi yolla əmələ gəlmiş balıqqulaqlı əhəngdaşları, təbaşir, diatomit, trenel və opal hissəcikləri daxildir. Orqanogen süxurlar başlıca olaraq dəniz və göllərin dibində əmələ gəlir. Neft və qaz quyularının qazılmasında qarışıq süxurlara tez-tez təsadüf olunur və bu qarışma nəticəsində süxurların məsaməlik və bərkliyi də dəyişir. Eyni bir süxur daha böyük dərinlikdə yerləşdikcə onun üzərindəki üst qatların ağırlığının təsirindən həmin süxurların sıxlığı artır. Məhz bu səbəbə görə süxurlar müxtəlif dərinlikdə olması nöqteyi-nəzərincə müxtəlif sıxlığa malik olur. Süxurların hər bir nöqtəsində fiziki sabitlər (istilikkeçirmə, elektrik - keçirmə, elastiklik, sərtlik və s.) eyni olduqda, belə süxurlara izotrop süxurlar deyilir. Lakin bu sabitlər paralel istiqamətlərdə eyni, digər istiqamətlərdə isə müxtəlif olarsa, belə süxurlar anizotrop suxurlar adlandırılır. Dağ süxurlarının fiziki-mexaniki xassələri Dağ süxurlarının neft və qaz quyularının qazılmasına təsir göstərən əsas fiziki- mexaniki xassələri aşağıdakılardır: məsaməlik, keçiricilik, elastiklik, plastiklik, möhkəmlik, bərklik və abrazivlik. Məlumdur ki, bütün dağ süxurları xarici qüvvələrin təsirindən deformasiyaya uğrayır. Bu təsirlər götürüldükdə həmin süxurlar əvvəlki vəziyyətinə qayıda, ya da qayıtmaya bilər. Süxurların birinci vəziyyəti elastiki deformasiya, ikincisi isə plastiki deformasiya adlanır. Təbiətdə olan bütün süxurlar elastik kütlədirlər və onların hər birinin özünə məxsus elastiklik həddi var. Yəni bu həddə qədər süxura təsir edən qüvvə nəticəsində onun daxili strukturu pozulmur və təsir qüvvəsi geri götürüldükdə o əvvəlki vəziyyətinə tam qayıdır. Lakin bəzi süxurlarda elastiklik həddi başa çatdıqdan sonra qüvvənin təsiri davam edərsə, onun daxili strukturu pozulur və süxurda plastik axma baş verir. Belə vəziyyətdə qüvvə geri götürüldükdə, süxurda qalıq deformasiyası müşahidə edilir. Qüvvənin təsiri davam edərsə, suxurun dağılması prosesi gedir. Elə süxurlar da var ki, onlarda dağılma baş vermir. Belə süxurlar yüksək plastikliyə malik süxurlardır. Süxurlara xarici qüvvə ilə təsir etdikdə aşağıdakı üç hal müşahidə olunur: 1) elastiklik həddinin sonunda dağılan kövrək süxurlar; 2) plastiklik həddinin sonunda dağılan plastik-kövrək süxurlar; 3) dağılması baş verməyən tam plastik süxurlar. Hər hansı bir süxurun xüsusi çəkisi onun vahid həcmində yerləşən maddənin çəkisi ilə təyin olunur, q/sm 3 , kq/m 3 və ya t/m 3 ilə ölçülür və şərti olaraq hərfi ilə işarə edilir. Məsələn, gillərin xüsusi çəkisi 2,2– 2,6 q/sm 3 arasında dəyişir və bəzi ağır gillərin xüsusi çəkisi isə 3,8 q/sm 3 -ə qədər olur. Süxurun sıxlığı vahid həcmdə olan maddənin miqdarı olub ilə işarə edilir. Sıxlıq və xüsusi çəki arasındakı əlaqə aşağıdakı kimidir: = j burada j – sərbəst düşmə təcilidir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|