Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
Yüklə 2,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 111 Məsələn, Qazaxıstan parlamentinə keçən dırnaqarası iki partiya özlərini mürtəce liberal (Ak Jol) və sosialist (Qazaxıstan Kom munist partiyasının qalıqları üzərində yaranan Qazaxıstanın Kom munist Xalq partiyası) versiyaları kimi göstərirlər ki, bu ideo- logiyalar da rejim üçün qətiyyən qorxulu deyil. Analoji situasiya Azərbaycanda da yaranır, belə ki, hakim par tiya olan “Yeni Azərbaycan” partiyasına alternativ və müxa- lif mövqe nümayiş etdirən partiyaların nümayəndələri ölkə rəh- bərliyinin siyasi kursunu dəstəkləyir. Həm də, Azərbaycanda majoritar seçki sistemi hakim parti- yanın total üstünlüyünü zahirən ört basdır edir- son parlament seçkilərinin nəticələrinə görə Milli Məclisə 30 % yer alan bitərəf namizədlər əslində ölkə rəhbərliyinin tərəfdarlarıdırlar. Lakin Qazaxıstanda və həm də Azərbaycanda “hakim partiya” öz-özünə kifayət qədər güclü deyillər: onlar hakim elitaya for mal legitimləşmə aləti kimi lazımdır, onların sözsüz liderliyi admins- trativ resurslara söykənir, və bunları əllərindən alsalar parti yalı si- yasi sistemin dekorasiyasi (amma məsələnin məğzi yox) həmən digər oyunçunun xeyrinə dəyişər. Qazaxıstanın və Azərbaycanın siyasi sistemi iki sütun üzərində dayanıb: 1. Dövlət rəhbərlərinin və onların idarə etdiyi siyasi kursun dəyiş məzliyi (Azərbaycanda isə söhbət hakimiyyətdə olan bir ailənin dəyişməzliyindən gedir) 2. Destabilizasiya gətirə biləcək müxtəlif konfliktlərin yaran- ma sından ehtiyatlanan ölkə əhalisi arasında paternalistik əhval ru hiyyənin və siyasi laqeydliyin yüksək səviyyəsi – ictimai rəyi ma nipulyasiya etmək üçün istifadə olunan bu problemlər 1990-cı illərin birinci yarısına qayıtmaq qorxusundan qaynaqlanır. Azərbaycan (çox dərəcədə) və Qazaxıstanda (müəyyən səvviyədə) SSRİ nin katastrofik formada dağılması və bunun ar- dınca qeyri-stabilliyin baş verməsi, sosial və beynəlxalq institut- ların çökməsi hakim elitaya ictimai əhval-ruhiyyəni idarə etməyə köməklik göstərən əsas ünsürlərə çevrilmişdi. Belə ki, Heydər 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 112 Əliyevdən sonra artıq onun oğlu barəsində də təbliğ edilən şəxsiyyət pərəstiş ölkə ideologiyasının əsasıdır. Bu ideologiya- nın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Heydər Əliyev ölkəni xilas edib, və o olmasaydı ölkə məhv olacaqdı. Səhvlər və populyar olma- yan qərarlarda pis bürokratlar günahlandırılır, lakin İlham Əliyev isə (ondan əvvəl də Heydər Əliyev) müdrik hökmdar kimi təsvir olunur. Şəxsiyyətə pərəstiş ictimai həyat üçün norma, habelə siyasi vəziyyətə nəzarət üsuluna çevrilmişdir. Oxşar vəziyyət qonşu ölkələrdəki dağıdıcı münaqişələr və «inqilablar»a rəğmən (Tacikistan, Qırğızıstan, Özbəkistan) etnik qruplararası sülh və sabitliyin qorunmasının Nazarbayev hakimiyyətinin əsas dəyəri və nailiyyəti olduğu Qazaxıstanda da müşahidə olunur. Dövlət quruculuğu və siyasi islahatların həyata keçirilməsi prosesi situasiyadan asılı olaraq maraqların dəyişməsindən və hökumətin fikirlərindən tamamilə asılıdır. Həmçinin, siyasi elita- da ictimai həyatın daha çox seqmentlərini ciddi alternativ fikirləri inkar etmək və öz ünvanına istənilən tənqidi qəbul etməməklə nəzarətə götürmək, istiqamətləndirmək, reqlamentləşdirmək kimi güclü bir istək vardır. Siyasi islahatlar, bir qayda olaraq dövlətin və cəmiyyətin kostruktiv əlaqəsinin müzakirə obyekti və nəticəsi deyil, və vətəndaş cəmiyyəti isə islahatlar prosesində tam hüquq- lu iştirakçı deyil, ancaq müşahidəçi kimi çıxış edir. Azərbaycanda da Qazaxıstanda da hakim rejimlərin ümumi bir problemi ondadır ki, 20 il ərzində onlar ölkə vətəndaşlarını millətindən, dinindən və sosial statusundan asılı olmayaq daimi olaraq birləşdirə biləcək ideya inkişaf etdirməmişdirlər. Qazaxıs- tan və Azərbaycan hökümətlərinin müxtəlif intensivliklə irəli apar- dıqları 90-cı illərdə xalqı, milləti xilas etmə ideyası özünün vaxt məhdudiyyətlərinə malikdir, çünki Sovet İttifaqının dağılmasının “dəhşəti” ni xatırlamayan yeni nəsil böyüyür. Eyni zamanda, real siyasi müxalifətin olmaması ictimai narazılığın (və bu, əlbəttə mövcuddur) özünü leqal formada büruzə verməməsinə aparıb çıxarır, və bu narazılıq hakimiyyət dairələri tərəfindən müvafiq nəzarət olmadan toplanır. Bütün 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 113 bünlar Qazaxıstan üçün çox aktual olan hakimiyyətin dəyişməsi probleminə öz təsirini göstərir ki, gec ya da tez Azərbaycan da yenidən bununla qarşılaşacaq. Qazaxistanda baş verən Janao- zen hadisələri göstərdi ki, sosial ədalət tələbləri ölkədə siyasi si- tuasiyanı partlada bilər, və İslam faktoru isə “azadlıq hərəkatına” ideoloji dərinlik və məna qata bilər. Bir çox analitiklər hesab edir ki, Xəzəryanı ölkələrdə sekulyar, yəni qeyri-dini baxışlara sahib olan müxalifətin məhvi İslamçı müxalifətin hərəkatlanmasına yol açır, və Qazaxıstanda, eləcə də Azərbaycandakı hakimiyyət dini qrupların müxalif qüvvələr kimi siyasi səhnəyə çıxmasına hazır deyil. Rusiyanın siyasi və seçki sistemi Azərbaycanın və Qazaxıs- tanın ümumi xüsusiyyətlərinə malikdir, lakin təbii ki, Rusiya siyasi mühitdə mövcud olan daha çox rəqabət və siyasi davranışın Av- ropa tipinə daha çox yaxınlığı ilə fərqlənir. 1999-cu ildən bəri ilk dəfə olaraq rəqabət mühitində keçən Dövlət Dumasına sonuncu seçkilər, D. Medvedev tərəfindən səpilən “liberallaşma toxumları- nın”, bəlkə də onun istədiyi bir şey olmasa da öz bəhrəsini verdi. Hakimiyyət qüvvələrini təmsil edən “Vahid Rusiya” partiyası çox çətinliklə və böyük ehtimal ki, saxtakarlıqla seçkilərdə üstün- lük qazana bildi. Saxtalaşdırmanın istifadəsi intensivliyinə görə Rusiyada son parlament seçkiləri digər seçki kampaniyaların- dan elə də fərqlənmirdi, lakin birincisi, səsvermənin nəticələrinin “korreksiyası”, onun gizlədilməsi çətin olan Rusiyanın Avropa hissəsindəki böyük şəhərlərdə aparılırdı. İkincisi isə bu sax ta- laşdırma Dövlət Dumasında yerlərin paylanmasına çox açıq şəkildə təsir göstərdi yoxsa əks təqdirdə “Vahid Rusiya” par la- ment də çoxluq qazana bilməyəcəkdi. Bununla bərabər, inanmağa kifayət qədər səbəb var ki, Dövlət Dumasına seçkilərdə kəskin mübarizə, həmçinin bundan sonra baş verən etiraz aksiyaları əslində siyasi mədəniyyətin artma- sı ilə əlaqədar olan bir şey deyil. Başlıca mexanizm elitadaxi- li konflikt və D.Medvedevdən V.Putinə hakimiyyətin ötürülməsi prosesinin elan edilməsindəki uğursuzluq oldu, çünki bu proses Yüklə 2,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|