Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
Yüklə 2,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hakimiyyətin legitimliyinin mənbəyi və onun Azərbaycanda dəyişmə xarakteri
22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 101 birlikləri bu mərhələdə özünü partiya kimi qeydə almaq istəmirdi və ictimai hərəkat, qeyri-hökumət təşkilatı kimi göstərirdilər, sosi- al şəbəkələr nəslinin lideri və prezidentliyə namizəd Respublika Alternativ hərəkatın lideri İlqar Məmmədov 2013-cü ildə” iqtişaş- ları qızışdırmaqda” itiiham olunaraq həbs olunub. İqtisadi baxımdan ölkədə azad bazar iqtisadiyyatı və real is- tehsal sektoru başlıca gəlir neft gəlirləri olan rantye dövləti iqti- sadi inkişafı məntiqini gücləndirərək inkişaf etmirdi. Buna uyğun olaraq da sosial bazası olan yeni partiyaların yeni siniflərin əmələ gəlməsi ləngiyirdi. Azərbaycanda kapitalın rəsmi pozisiyalarla bağlı çox məhdud bir qrup adamın əlində toplanması davam edirdi, halbuki, əhalinin böyük hissəsi ya miqrasiya edirdi, ya da çox aşağı yaşayış həddində idi. Praktiki olaraq yeni sinif öz gəlirlərini ya kölgə ka- bineti, ya da beynəlxalq və ya xarici şirkətlərdə işləyərək artırmış kiçik bir təbəqə idi. H.Əliyev siyasətini davam etdirərək fabrik və zavodla- rın tikintisi təxirə salınırdı, halbu ki, hətta kiçik və orta özəl müəssisələr dövlətin siyasi təzyiqinə dözə bilmirdilər. Sosial şəbəkələrə söykənən yeni nəsil siyasətçilər bu şəraitə uyğunlaş- maq məcburiyyətindədirlər və özünüqoruma hissindən öz partiya və təşkilatlarını qeydiyyatdan keçirməyə tələsmirlər. Postsovet Azərbaycanında inkişafında əsas rolu nailiyyətləri hər bir parti- yanın gücü və təsiri ölçüsü olan seçkilərin xarakteri də oynayır. Hakimiyyətin legitimliyinin mənbəyi və onun Azərbaycanda dəyişmə xarakteri Bir çox icmalçıların və beynəlxalq təşkilatıarın rəyinə görə 1992-ci ildən sonra 1 seçki belə şəffaf və ədalətli keçirilməyib. Bir qayda olaraq seçkilər keçirilirdi ki, formal olaraq hakimiyyətin legitimliyi təsdiq olsun, mahiyyətcə isə seçkilər hakimiyyət tə- rə findən manipulyasiya və yüksək səviyyəli saxtalaşdırma ilə xarakterizə olunurdu. Əgər əvvəldə hansısa azadlıqlar və rə- 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 102 qa bət qorunub saxlanılmışdısa (90-larda Azərbaycan Freedom Hause reytinqinə görə hələ qismən azad ölkə hesab olunurdu) və majoritar sistemlə yanaşı proporsional sistem də mövcud idi, 2000-ci illərdə artıq proporsional sistem ləğv olunmuşdu və ATƏT-in beynəlxalq müşahidə missiyası qeyd etmişdi ki, 2008-ci il prezident seçkiləri rəqabətsiz keçirilmişdi. Bu vaxt Azərbaycan Freedom Hause-un rəyinə əsasən artıq azad olmayan ölkələr kateqoriyasına keçmişdi. 2003-cü illin post-seçki repressiya- larına qədər Azərbaycanda siyasi müxalifət bir çox ekspertlər tərəfindən cənubi Qafqazın hər üç ölkəsi arasında ən güclü he- sab olunurdu. Yerli və beynəlxalq müşahidəçilərin qeyri-formal rəyinə görə 2000-ci il Parlament seçkilərində Müsavat Partiyası seçicilərin favoriti idi, 2003-cü ilin oktyabrında isə çıxan İlham Əliyev və İsa Qəmbər ən azından II tur seçkilərə ehtiyac var idi. 2003-cü ilin seçkiləri nəinki sonrakı seçkilər və siyasi partiya- lar kimi demokratik təsisatlar üçün, həm də ölkənin gələcək 10 il üçün həlledici oldu. Ölkə əhalisinin yüksək 75%-li təbii iştirakına baxmayaraq seçkilər saxtalaşdırıldı, Azadlıq Meydanında etiraz- lar isə xüsusi amansızlıqla dağıdıldı. Etirazların tam şəkildə yatı- rılması üçün ilk növbədə Müsavat Partiyasının və digər müxalifət fəallarına qarşı repressiya 1 il davam etdi. Müxalifətin öz səslərini qoruya bilməməsi və beynəlxalq birli- yin loyallığı əhalinin seçki yolu ilə hakimiyyət dəyişikliyinə inamı- na güclü zərbə oldu. İstənilən avtoritar idarəetmə hakimiyyətin legitimliyinin mən- bəyi az da olsa ictimai dəstəyə söykənirsə, əsasən isə elita ilə kontrakta və repressiv aparatın-polis və təhlükəsizlik strukturla- rına əsaslanırdı. Belə rəy var ki, Heydər Əliyevin 1993-cü ildə qələbəsi sadəcə Xalq Cəbhəsinin uğursuzluq ili ilə bağlı deyildi - əsasən Qarabağ cəbhəsində məğlubiyyət və talışlar yaşayan cənub regionunun ayrılma təhlükəsi əvəlki qeyri – stabillikdən sonrakı mərhələdə əhalinin “güclü ələ” ehtiyacı idi. Lakin bu populyar legitimlik fak- tının yoxlamaq çətin idi, belə ki, 1993-cü ilin seçkiləri polkovnik 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 103 Surət Hüseynovun çevirilişindən sonra keçirdi, şəhərə polkovni- kin silahlı dəstələri nəzarət edirdi və azad seçki olmaqdan çox uzaq idi. Lakin aydın idi ki, hətta belə sosial baza olsa belə o kommunist təsisatlara və ya onların irsinə əsaslanırdı. Bunlara əsasən bürokratlar və onların korrupsiyalaşmış şüuru, qorxu hissi, qanuna hörmətin olmaması, şəxsiyyətə pərəstiş aiddir ki, sonuncu müvəqqəti və keçici idi. Hakimiyyətə yaxın insanların rəyinə görə nisbətən saxlanmış toplaşma azadlığı və mətbuat azadlığı Heydər Əliyevin əleyhinə oynamağa başladı. Müxalifət Partiyası olan AMİP lideri Etibar Məmmədov se çi- ciləri ilə uğurlu görüşlərdən sonra surətlə narazı elektroratın və boykot edən müxalifət partiyaların liderlərinin səsini yığmağa baş- ladı. Lakin sovet saxtalaşdırma maşını və müxalifət qüvvələrin kifayət qədər çevik olmayan taktikası nəticəsində status kvonu saxladı. Hakimiyyət 1998-ci ilin seçkilərindən dərs götürərək iq- tisadiyyatın və siyasətin tam avtoritarizminə gətirib çıxaran da- vamlı monopolizasiya başladı. 2003-cü ildə İ.Əliyevin seçkilərdə neft resurslarının yenidən bölünməsinə imkan verməyən xarici dövlətlərin dəstəyini alaraq hakimiyyətin monopolizasiyası üçün faktiki “kart blanche” əldə etdi. Seçkilərin xarakteri və status kvonu qoruyub saxlamaq is təyən tərəflərin maraqları arasında gərginlik və fərq o qədər bö yük idi ki, bu seçklərin qiymətləndirilməsində ATƏT missiya- sının beynəlxalq missiyasının iki yerə bölünməsinə səbəb oldu. Azərbaycanda hakimiyyət dəyişikliyinin xarakteri liderin sonrakı illərdə aparacağı siyasətin xarakterində də özünü göstərdi. 2003- cü ildən sonra bir sıra qanunvericilik dəyişikliyi plüralizmin inkişafı üçün şəraiti pisləşdirdi. Seçkilərin proporsional sistemi ləğv olun- du ki, seçkilərin çox partiyalı sistemin inkişaf imkanlarını məhv etdi. Müxalifət Partiyaları hakimiyyət tərəfindən sistemli şəkildə təzyiqlərə məruz qalırdı. Belə ki, 2006-cı ildən AXCP lideri Əli Kərimli xaricə çıxmaq hüququndan məhrum edillib, elə o ildə də onun partiyasının ofisi əlindən alınıb. 2003-cü ildə Müsavat Partiyasının ofisi Bakının mərkəzindən onun kənarına köçməyə Yüklə 2,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|