Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
177
“Ben 50, 60 veya 70 yıllarındaki yazdığım eserlerimi reddetmiyorum. 
Bu o anlama gelmemelidir ki, eserlerimin her yönünden razıyım, bu 
gün birçok şeyi ben farklı yazardım. Buna sebep sadece şimdi daha 
çok bilgimin olduğu ve geniş düşünmem değil, belki de olayları daha 
derinden bilmemdir.”
333
Sovyet dönemi Azerbaycan tarihçisi Cemil Guliyev de Sovyetlerden 
sonraki dönemde eski makalelerini topladığı kitabının giriş kısmında 
tarihçinin dönemine göre değerlendirilmesi üzerinde durmakta ve 
eserlerinin yeni yayımında gerek görmediği alıntıların, ibarelerin de-
ğiştirildiğini, onlara yer verilmediğini vurgulamaktadır.
334
Aslında Sovyet tarihçisi Lenin, Stalin, Marks için eserler yazmıyordu. 
Onların ve aynı zamanda partinin belgelerine dayanarak yazıyorlardı, 
fakat onlar için yazmıyorlardı. Ülkelerini tanımak, araştırmak, güçlen-
dirmek için yazıyorlardı. Her dönemin şartları farklıdır, Sovyet dönemi 
tarihçisini de o dönem içinde değerlendirmek gerekmektedir.
Sonuç
Her siyasi sistem gibi Sovyet sistemi de kendisine meşruiyet kazan-
dıracak ve kendisine inanacak, güvenecek, onun devamlılığını sağlayacak 
kitle yetiştirmek için bir tarihçiler nesli yetiştirdi. Kurulduğu ilk yıllarda 
ideolojisine sadık yeterince tarihçi bilim adamları bulunmadığından 
Çarlık dönemi tarihçileri bünyesinde taşımaya devam etti. Fakat sistem 
güç kazanınca bünyesine aldığı eski nesil tarihçilerini bırakıp yeni 
yetiştirdiği Sovyet tarihçileriyle yoluna devam etti. Sistem güçlenince 
Sovyet tarihçisi sisteme daha fazla bağlanmaya başladı. Çünkü artık 
o sistemin bir parçasıydı. Sistemin kurucu ekibi içinde yer alan ve 
sistemin sürekliliğini sağlayan birisiydi. Bunu yaparken aynı zamanda 
da istemin hizmetçisiydi.
Marksizm-Leninizm metodolojisiyle “silahlandı”. Çünkü Sovyet 
sistemi diğer sistemlerle mücadelesinde tarihi önemli bir silah olarak 
görmekte ve kullanmaktaydı. Sovyet tarihçisinin esas görevi halkın, işçi 
sınıfının ve köylülüğün önemli problemleri üzerinde çalışmaktı. Sınıf 
mücadelesi, inkılabı ve milli bağımsızlık mücadelelerinin incelenmesi, 
Marksist ideolojinin altyapı olarak gördüğü ekonomi yapının tarihi 
gelişim sürecini araştırmak Sovyet tarihçisinin önemli görevlerinden-
di. Sovyet tarihçisi, Sovyet ideolojisinden hareketle sistemin “biz” 
ve öteki”sini belirlemekte, bu kavramların içeriğini hem tarih yazımı 
çalışmalarıyla hem de tarih ders kitaplarıyla canlı tutmaktaydı. 
333 Gurevich, a.g.m., s. 16. 
334 Cemil Guliyev, Tarih, Düşünceler, Müyahizeler, Geydler (1953-2003),
 Bakü 2004, s. 
6.

---

SOVYET TARİH YAZIMI VE
178
Sistemin yüklediği bu görevlerini yerine getirmek için Sovyet tarihçi-
sinin araştırma yapacak ortama/mutfağa ihtiyacı vardı. Orda üretecekti 
çalışmalarını. Sovyet sistemi araştırma merkezleriyle, kurumlarıyla, 
üniversiteleriyle onun emrine böyle bir mutfak/mutfaklar verdi. Fakat 
bunun yanında mutfakta nasıl bir çalışma yapacağının bilgilerini de 
eline tutuşturdu. Burada hangi tür yemekler yapacağı, malzemelerini 
nasıl ayarlayacağı, tuzunu, biberini, suyunu, masadaki sunumuna 
kadar yazıyordu. Bundan dolayı da tarihçi mesleğinin seçiminden 
başlayarak, araştırma konusunu belirlemede, kaynaklara ulaşımında, 
kaynakları okumada, yazım aşamasında, basım aşamasında Sovyet 
tarihçisi hiç özgür, bağımsız olmadı. Mutfağı için belirlenen kurallara 
uymak zorunda kaldı. Sonunda Sovyet tarihçisi, kuralları sistem ta-
rafından belirlenen mutfağının tam sahibi oldu. Kurallara uymayanlar 
mutfaklardan kovuldular. Kuşuna dizildiler, Sibirya’ya sürüldüler, yurt 
dışına kovuldular, bir yolla farklılıklar susturuldu. 
Sovyet sistemi dağıldıktan sonra Sovyet tarihçisi ve mutfağı da 
ortadan kalktı. Fakat bu mutfağın ürünü olan ve misyonu tamamlanan 
Sovyet tarihi yazımı ise tarihte yerini aldı. 
BİBLİYORGRAFYA
Ağayev, Elnur, Sovyet İdeolojisi Çerçevesinde Türk Cumhuriyetlerinin 
Tarih Yazımı ve Tarih Eğitimi: Azerbaycan Örneği (History Writing and His-
tory Education of Turkic Republics in the Framework of Soviet Ideology: 
Azerbaijan Sample), Hacettepe University Institute of Atatürk’s Principles 
and Reforms, Unpublished PhD Dissertation, Ankara 2006.
“Академик РАН И. Д. Ковальченко (1923-1995). Труды и концепции”, 
Отечественная история, Moscow, 1996. No. 6, pp. 85-109.
Azerbaycan’da Kabul Edilmiş Akademik Tezlerin Bibliyografyası, (1920-
1975 yılları), [Bibliography of the Accepted Academic Thesises in Azerbai-
jan (years between 1920-1975)] 1. Kısım, Elm Neşriyatı, Baku 1981.
Bünyadov, Teymur, “Gözel İnsan, Böyük Alim”, Tarixve Onun Problemleri 
Jurnalı, Baku 2002, No. 4, pp. 203-204.
Bünyadov, Ziya, Kırmızı Terör, Bakü 1995. 
Bünyadov, Ziya, “İki Asrın Hududunda Azerbaycan’da Tarih İlmi: Vaziyet 
ve Perspektifler”, Elm ve Hayat Dergisi, Sayı 10, Baku 1988. 
Bünyadov, Ziya, “Tarih Yeniden Yazılmalıdır”, Elm ve Hayat Dergisi, No. 6, 
Baku 1991.
Guliyev, Cemil, Tarih, Düşünceler, Mülahizeler, Geydler (1953-2003), 
Baku 2004.
Iggers, Georg G., Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüzyıl-
da Tarihyazımı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.

---

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
179
Будницкий, О. В., Историк из “поколения лейтенантов”, 
Отечественная история. Moscow, 2001. No. 5, pp. 131-137. 
Васильев, Валерий., “От Киевской Руси к Независимой Украине: 
Новые концепции Украинской истории” Национальные истории в 
Советской и Пост советских государствах, Moscow, 1999. pp. 206-227.
Виноградова, T. В. - А. В. Кожевников, “Учений и государство: 
Феномен Kапицa” Социалные и гуманитарные науки. Отечественная 
и зарубежная литература рефератиный журнал, Науко ведение Серия 
8. Moscow, 1997. 
“Выступления А. Н. Нусупбекова”, Vsesoyuznoe Sovershanie o Me-
rakh Uluchsheniya Podgotovki Nauchno-Pedagogicheskikh Kadrov po 
İstoricheskim Naukam (18-21 Dekabrya 1962 g.), Moscow, 1964.
“Выступления Ш. Ташлева”, Vsesoyuznoe Soveshanie o Merakh Ulu-
chsheniya Podgotovki Nauchno-Pedagogicheskikh Kadrov po İstoriches-
kim Naukam (18-21 Dekabrya 1962 g.), Moscow, 1964.
“ГЛАВЛИТ”, Литературная Энциклопедия, в 11 томах. Том 2, Moscow, 
1930.
Гуревич, Арон, “Путь прямой, как Невский проспект или исповедь 
историка” Одиссей: Человек в истории. 1992. Историк и время, Moscow, 
1994. c. 7-34.
Декреты Советской васти. том 1. Moscow, 1957.
Есаков, В. Д., “Триписьма Е. В. Тарлевождям (1934-1938 гг.)”, 
Отечественная история, Moscow, 1999. No: 6, pp. 106-112.
“Институт истории полстолетия назад. Беседа академика Ю. А. 
Полякова с главным редактором журнала Отечественная история С. В. 
Тютюкиным”, Отечественная история, Moscow, 2001. No. 5, pp. 123-131.
Каганович, В. С., “К биографии Е. В. Tарле (конец 20-х-начало 30-х 
гг.)”, Отечественная история, Moscow, 1993. No. 4, pp. 84-99.
Келдыш, М. В., “Вступительное слово”, Все союзное совещание 
о  мерах улучшения подготовки научно-педагогических кадров по 
историческим наукам, Москва, 18-21 дек. 1962 г., Moscow, 1964.
Конституция (Основнойзакон) Союза Советских Социалистических 
Республик, Moscow, 1989. 
“Наука”, Большая Советская Энсиклопедия, Том 29, второйвыпуск, 
Moscow, 1954.
“Павел Васильевич Волобуев”, Отечественная история. Москова 
1997. no. 6, c. 99-123.
“Полвека служения исторической наукеm” интервю с Е Г. Гимпельсоном, 
Отечественная история, Moscow, 2001. No. 4, pp. 140-143.
Поляков, Ю. А., Путпознания истории, Отечественная история, Mos-
cow, 1996, No. 6, pp. 140-152.
Поляков, Ю. А., “Штрихи к портрету (Воспоминания о П. Н. Поспелове)”, 

---