Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri
Yüklə 4,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
SOVYET TARİH YAZIMI VE 114 verme hakkı Han’a aitti. Daha sonra vergi toplama, askeri meseleler ve diplomatik yazışmalar için de özel birimler oluşturuldu. Bu yeni sis- temde, örneğin, vergi memurlarından topladıkları parayı zimmetlerine geçirenler veya hata yapanlar ağır cezalara çarptırılıyordu. Bu memurlar, tüm göçebe Kazaklardan “zekat”, çiftçilikle uğraşanlardan “öşür” vergisi toplama görevini yürütüyorlardı. Ayrıca, Boyların içerisinden Han’ın emirlerinin yerine getirilmesini kontrol etmek üzere jasaul ismi verilen özel yardımcılar belirlenerek bunlar boylara tayin edilmişti. Yargı görevi de Kenesarı’nın izniyle Biyler tarafından yürütülmekteydi. Kenesarı, hangi sosyal tabakaya ait olursa olsun, özel nitelikleri olan insanların yönetime katılması için onları teşvik etmiştir. Kenesarı, savaşçılara ek- mek sağlamak için Kazakların ziraatla uğraşmalarını da teşvik ediyordu. Çünkü Çarlık Rusya hükümeti isyancılara buğday gönderilmesini yasak- layıp ekmeğe el koymakta, kervanları sıkı bir şekilde kontrol etmekte ve isyancılara ekmek götüren tüccarları sert cezalara çarptırmaktaydı. Kenesarı’nın ilk başlarda kervanları yağmalamaya dayanan ticari poli- tikası zamanla değişime uğramıştı. Kervanların sürekli ve düzgün para getirdiğini gören Han, onları yağmalamaktan vazgeçmişti. Hatta kervan ticaretini geliştirmek amacıyla Kenesarı bazen kervanbaşıları huzuruna davet ederdi. Kenesarı, kurduğu hanlıkta iktidarın merkezileşmesi taraf- tarıydı. Bu yüzden de sözü geçerli ve nüfuzlu boy liderlerinin birbirine düşmemelerini önlemeye çalışıyordu. Yağma ve talanı yasaklamıştı. Boy- lar arası çarpışmaların suçlularını cezalandırmaktaydı. Çünkü Kazakların kendi aralarında çarpışmaları ancak Rusların işine yaramaktaydı. Çarlık Rusya’nın hizmetindeki Sultan-pravitel Ahmet Jantörin, Rus hükümetine gönderdiği raporlarında bazı Kazak boylarının Kenesarı ile yakınlaştığını, onun tesiriyle de aralarında barış sağladıklarını ve barımtanın durduğunu bildirmiştir 205 . Bu durumun Rus hükümetini endişelendirdiğini Orınbor Sınır Komisyonu Başkanı general Gens’in mektubundaki “Onun (Kene- sarı’nın) arabuluculuk ve yöneticilik yapmaya başlaması başlı başına kötü bir durumdur. Bu konuda ne kadar gayretli ve başarılı oldukça çok fazla taraftar çekecektir ve Orda’ya tesiri olacaktır aynı zamanda daha da tehlikeli olacaktır ” 206 ibaresi açıkça göstermektedir. Kenesarı düzenli ordu kurma teşebbüsünde de bulunmuştur. O, kaçak asker ve subaylar- dan Rus savaş taktiklerinin temelini benimsemiştir. Askerlerini eski Türk usulüne göre onluk, yüzlük ve binliklere ayırarak bunların başına Askeri Kurul’un üyeleri olan tanınmış yüzbaşı ve binbaşılar atamıştır. Fakat Han Kenesarı’nın ittifak yapan ya da yapmayan, suçlu ya da suçsuz ayırt 205 N. Sereda, “Bunt Kirgizskogo Sultana Kenesarı Kasımova”, Vestnik Evropy, 1870 Ağus- tos, s. 555. 206 E. Bekmakhanov, Kazahstan v 20-40 gody XIX. veka, Almatı, 1992, s. 291. KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ 115 etmeden Kazak köylerini hırpaladığı da acı bir gerçek ve konunun haklı olarak eleştirilen diğer bir yönüdür. Kenesarı’nın Kırgız topraklarında Ormon Han’ın yönetiminde toparlanan yeni Kırgız oluşumunun siyasi ve diplomatik anlamını tam olarak telakki edemediği anlaşılmaktadır. Sonuç E. Bekmakhanov, kendi çalışmalarında Kazakistan’ın Rusya’ya dâhil olmasının Sovyet dönemi ideolojisi propagandasının aksine kendi is- tekleriyle olmadığını, bunun düpedüz askeri güç kullanılmak üzere işgal politikasının neticesinde olduğunu ispat etmiştir. Bu sömürgeciliğin Kazak toplumuna verdiği ekonomik zararlar dışında Kazak hanlık devle- tinin ortadan kaldırılmasında önemli rol oynadığını ortaya koymuştur. Çarlık hükümetin “böl ve yönet” politikası ile Kazak toplumu birbirle- rine karşı kışkırtarak boylar arasında zaten mevcut olan bölünmüşlüğü daha derinleştirdiğine dikkat çekmiştir. Bununla birlikte Kazakistan’ın Rusya’ya dâhil olmasının ilerici taraflarının da görmezden gelmemiş, sağlık ve eğitim, yerleşik hayata geçme, ticaretin canlanmasında olumlu etkileri olduğunu de bildirmiştir. Kenesarı liderliğindeki Çarlık Rusya’nın sömürgeci politikasına karşı isyanı ise bağımsızlık için milli mücadele olarak nitelendirmiştir ve halkın milli bilincinin gelişmesinde önemli rolü olduğuna dikkat çekmiştir. Yine de Kenesarı’nın izlediği politikanın yanlış taraflarını eleştirmekle beraber, bundan sonraki halk hareketlerine örnek olayların biri olduğunun altını çizdiğini görebiliriz. BİBLİYOGRAFYA Arşiv RAN, f.1577, opis 2. d.71 Baycanova, K. O., “Kazak adet-gurup ququgu boyunşa menşik ququguna iye bolu jane toqtalu adisteri”, Drevniy Mir Prava Kazakhov, Almatı, 2004. Bekmakhanov, E., Kazahstan v 20-40 Gody XIX. veka, Almatı, 1992. Fuks, S. L., “Barymta”, Uçeniye Zapiski Harkovskogo Yuridiçeskogo İnsti- tuta, Harkov, 1948. Kazak Ansiklopedisi, Red. B. Jakıp, Almatı, 2011. Krader, Lawrens, “Kazak Etnonimi”, (Çev. Serkan Acar), Tarih İnceleme- leri Dergisi, XXIX /2, 2014. Lysenko, Yu. - Kulikova, M.V., Sistema Mestnogo Samoupravleniya v Ka- zahskoy Stepi: İdeologiya Reform i Problemy Realizatsii (konets XVIII sere- dina XIX v.), s.183 // BBK 63.3(2)5 Materyaly po İstorii Politiçeskogo Stroya Kazakhstana, Alma-ata, 1960 SOVYET TARİH YAZIMI VE 116 Meyer, L., Kirgizskaya Step Orenburgskogo Vedomstva, 1865. Miropiyev, M. A., O Polojenii Russkih İnorodtsev, St.-Peterburg,1901. Mukanov, S., “Kazak Adebiyetinin Tarihi”, Kazaktın XVIII-XIX gasırdagı adebiyetinin tarihinan oçerkter, Almatı, 1942. Pokrovskiy, M. N., Diplomatiya i Voyny Tsarskoy Rossii v XIX.veke, Moskova, 1923. Sayasiy Tüsündirme Sözdik, Almatı, 2007. Sereda, N., “Bunt Kirgizskogo Sultana Kenesarı Kasımova”, Vestnik Ev- ropy, 1870 Ağustos. Steblin, M. İ. - Kamenskiy, “K İstorii Vosstaniya Kenesarı Kasymova”, İstoriçeskiye Zapiski, Moskova,1942. Şahmatov, V.F., Vnutrennaya Orda i Vosstaniye İsataya Taymanova, Al- matı, 1947. Yüklə 4,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|