Söz köNLÜMÜ QƏLƏm etdi (publiSİSTİk düŞÜNCƏLƏR)

36
yüksəlişi üçün atdığı addımlar lazımdır. Yoxsa oğlanların qulağına sırğa 
taxıb  saç  uzatması,  qızların  yarıçılpaq  halda  ekranlarda  istedad  adıyla 
fəğan etməsi hansısa milləti təlqin etməkdən savayı bir şey deyildir. Adam 
özününküləşməkdən çıxdıqda çox rüsvayçı görünür.
Bu yaxınlarda televiziya kanallarının birində “Yasaq sevgilər” adlı bir 
veriliş gedirdi. Aparıcı cavan bir qız idi. Televeriliş boyu tamaşaçılar da 
ara-sıra zəng edir, öz fikirlərini bildirir. Mövzu belə qoyulmuşdu ki, sənin 
ailən oldu, olmadı, sən kiməsə vurulub, kimisə sevə bilərsən. Bir tamaşaçı 
qadın zəng edib evlənən gündən 20 il ərini aldatdığını və ərinin dostuyla, 
evli bir kişilə yaşadığı haqda televiziya vasitəsilə aləmə car çəkdi. İyirmi 
il ərinin papağını yerə soxan bir qadının fikrini camaata car çəkməklə bu 
televeriliş  nə  məqsəd  güdürdü?  Bunun  gənc  ailə  quranlara  və  qurmaq 
istəyənlərə  nə  kimi  xeyri  ola  bilər?  Bu  bizim  mənəviyyatımıza  nə  kimi 
xidmətlər edə bilər? Hələ həyatın ağrı-acısını dadmayan, bərkinə-boşuna 
düşməyən bu gənc aparıcı qız yasaq sevginin adamın, xüsusən də ona aludə 
olan bəzi qızlarımızın, qadınlarımızın başına hansı bəlalar aça biləcəyinin 
fərqinə varırmı, görəsən? Öz ərini 20 il aldatmış o hiyləgər qadının dünya-
ya gətirdiyi övladları, görəsən, ondan necə tərbiyə alıb? Onlar vətənə lay-
iqli övlad ola bilərmi? Və bu kimi verilişlər həyata gözünü təzəcə açmış 
gənclərə hansı tərbiyəni aşılayır? Burada hansı sevgidən söhbət gedə bilər? 
Bu yalnız ağılsız hissin və heyvani ehtirasın törətdiyi fəsaddır. Bu da çox 
vaxt  böyük  faciələr  və  fəlakətlərlə,  hətta  insan  ölümüylə  də  nəticələnir. 
İnsanın heyvandan bir fərqi olmalıdır, ya yox? Bəs dini kitablar niyə insanı 
canlıların ən alisi sayır? Bəli, çünki Tanrı tərəfindən ona şüur verilib və 
bu şüur da bəşəriyyəti idarə edir. Əgər insan öz hisslərinin əsirinə çevrilsə 
və  onu  məhəbbət  adlandırsa,  onda  onun  sabahından  nə  olacaq?  Söhbət 
burda bizim ölkədən gedir, mənim qeyri-ölkə və millətlərlə işim yoxdur, 
çünki hər millətin özünüaparma tərzi var. Bu da onun kimliyini həyat boyu 
büruzə  verir.  Görəsən,  ekran  qarşısından  və  radionun  pultu  arxasından 
insanlarımıza bu kimi cəfəngiyyatları təbliğ edənlər bilmirlərmi ki, əksər 
halda xalqın nifrət və qınağına tuş gəlirlər?
Hazırda  telekanallardan  və  radio  qovşaqlarında  səhərdən  axşama 
qədər meyxana deyənlər, bədihəçilər at oynadır və özlərini də şair adıyla 
millətə təqdim edirlər. Əvvəla, hansısa qafiyəni tutub getmək şairlik demək 
deyil. Meyxana ilə şairliyi bir-birinə qatmaq ən azı ustadlarımızın ruhu-
na  hörmətsizlikdir.  Onlar  bir-biriylə  tamamilə  əks  qütblərdə  dayanırlar. 
Şairlik  adına  layiq  olanlarımız  ədəbiyyatda  öz  sözünü  deyib  və  indi 

---

37
də  deməkdədirlər.  Düzdür,  onların  içində  hazırda  bu  adın  öhdəsindən 
gəlməyənlər çoxdur, necə deyərlər, sözü qurtarıb və yaxud əvvəldən heç 
olmayıb  “yarım-yarım”  deyənlərimiz  yox  deyildir.  Meyxana  deyənlərin 
əksəriyyəti sözü elə bədbəxt günə qoyurlar ki, hətta onu söyüş səviyyəsinə 
gətirib çatdırmaqdan belə çəkinmirlər. Bu da birbaşa efirdən və televiziya 
kanallarından,  çoxmilyonlu  dinləyicinin  və  tamaşaçının  gözü  qarşısında 
baş  verir.  Bu,  nəinki  şairin,  yazıçının,  bütünlükdə  söz  adamının,  həm 
də mənəviyyatımızın qədir və qiymətini bilən hər bir kəsin ürəyinə tox-
unur. Mən tamamilə meyxanaya qarşı çıxmıram. O da hansısa insanların 
zövqünə müvafiqdir. İnsanlarda xarakterlər müxtəlif olduğu kimi, zövqlər 
də müxtəlifdir, amma o kəslərdən xahişim budur ki, onlar özlərinə heç ol-
masa şair deməsinlər, çünki şair adı çox ağır bir addır, o adın öhdəsindən 
hər şeir yazan gələ bilməz, o da ola meyxana, bədihə deyən...
Gün ərzində radio və televerilişlərimizdə aparıcıların sözün axırında “ğ, 
q” səsi əvəzinə “x, f” səsini işlətmələri, sözlərinin içində yerli-yersiz “ç” 
səsinin qulaqlarımızı dəlməsi ədəbi dilimizin xüsusiyyətlərindən xəbərsiz 
olmasından və az mütaliə və yaxud heç mütaliə etməməsindən xəbər verir, 
habelə mikrofon mədəniyyətinin olmaması, qışqıra-qışqıra danışmaqları. 
Axı mikrofonun qabağında qışqırmaq niyə lazım? Efirdən səslənən hər bir 
aparıcının gözəl danışıq qabiliyyəti olmalıdır. Aparıcıda nəsə çatmayan-
da və ədəbi dilin xüsusiyyətlərindən xəbəri olmayanda bu o saat verilişin 
əvvəlindən özünü çılpaq şəkildə büruzə verir. Bəlli olur ki, aparıcı hansısa 
bölgənin dialektinin içində batıb qalıb və o dialektdən heç vəchlə çıxa bilmir. 
Ədəbi dilimiz isə onun danışığında yox dərəcəsindədir. Bu təkcə aparıcılara 
yox, ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin, mənəviyyatımızın keşiyində duran 
bir qisim adamlara da aiddir. Onlar da efirdə çıxışları zamanı dillərindəki kəm-
kəsirlər özünü açıq məziyyətlərilə nümayiş etdirir.
Ümumiyyətlə, zəngin ədəbiyyatımız olmasına baxmayaraq bizim söz 
cəhətdən dilimiz kasaddır. Az bir qisim insanlarımız var ki, onların zəngin 
danışıq qabiliyyəti var, ancaq onların da çoxu bölgə dialektlərindən qopa 
bilmir, çox vaxt da bunu özlərinə fəxr sayırlar. Mənə elə gəlir ki, bizi uşaq 
vaxtdan evdə valideynlərimiz, məktəbdə isə müəllimlərimiz qorxudur. Ona 
görə nitq mədəniyyəti bizdə bu qədər zəifdir. Bir də kitabxanalardan uzaq 
düşmək, mütaliə etməmək, az bədii ədəbiyyat oxumaq və yaxud heç oxu-
mamaq da bu bəlanı törədən səbəblərdəndir. İndi ali təhsilli cavanlarımızın 
çoxu bir-iki bədii kitab oxuyub, ya yox?

---

38
Əksəriyyətinin də kompüter və internetə başı qarışıb. Kompüteri bil-
mək və onu idarə etmək hər birimizin müasirlik baxımdan borcudur, çünki 
onu bilmədən indi heç bir işdə çalışmaq mümkün deyil. Lap elə yaradıcılıqla 
məşğul  olanlarımız  da  kompüteri  bilsələr,  bu  onların  yaradıcılıq  işlərinin 
sürətli getməsinə kömək edər. Belə ki, onun dairəsi, gücü, tutumu makinanın 
imkanlarından min dəfələrlə çox və əladır. Əla isə hər kəsin işinin irəliləyişində 
uğurlu vasitədir, amma o mütaliə etmək üçün vasitə deyil. Mütaliə kitab vasi-
təsilə həyata keçirilməlidir və o insana ruhu oxşar bir dad və qida verir. Bu 
qidanı özündə əxz etdirmək üçün buna uşaqlıqdan alışmaq lazımdır. Mən 
qeyri-azərbaycanlılarla uzun müddət işlədiyim üçün o insanların, xüsusən 
rusların  kitaba,  qəzetə  sonsuz  maraqlarının  şahidi  olmuşam.  Onların 
süpürgəçisindən tutmuş ali təhsillisinə qədər əllərində daim kitab, jurnal, 
qəzet gördüm. Bizimkilər isə bir yerə cəm olanda ya bahalı əşyalardan, 
pul-paradan, ya kimlərinsə varından, sərvətindən bəhs edərdilər. Mən buna 
çox vaxt uzun yolu gəmi vasitəsilə qət edərkən təsadüf edərdim və bu da 
məni ruhən çox ağrıdardı…
Bizim  evdə  öz  televiziya  kanallarımızla  bərabər  rus  televiziyasını 
izləmək  üçün  də  imkan  var.  Mən  onların  televiziya  kanallarında  gedən 
verilişlərində uşağından tutmuş böyüyünə kimi necə gözəl danışıq qabi-
liyyətlərinin  olduğunu  həmişə  heyranlıqla  və  həsədlə  izləyirəm.  Bu  da 
onların,  yəqin  ki,  mütaliə  vərdişlərinin  zənginliyindən  xəbər  verir.  Mən 
onların hər zaman imperialist fikirlərinə nifrət etsəm də, özlərinin dillərinin 
və nitqlərinin gözəlliyinə xidməti və bu müsbət cəhətlərini misal gətirməyi 
dil mədəniyyətimizdən söz açdığım üçün vacib saydım.
Dilimizdəki  söz  kasadlığı  təkcə  televiziya  və  radio  kanallarımızda 
baş alıb getmir, bu həm də müasir ədəbiyyatımızda özünü bariz şəkildə 
büruzə verməkdədir. İndi əksər çapdan çıxan kitablara tez-tələsik təqdimat 
mərasimləri  keçirilir.  Cavan  yazarlarımız  bədii  ədəbiyyat  oxumur,  bu 
onların yazdıqları bədii mövzunun söz kasadlığında özünü nümayiş etdirir. 
Bu yaxınlarda cavan yazarlardan birinin romanını oxumağa başladım. 
Birinci  fəsli  maraqla  mütaliə  etdim,  ikinci  fəsil  tamam  ayrı  bir  süjet 
xəttindən, üçüncü fəsil bir ayrı süjet xəttindən bəhs edirdi. Beləliklə, 120 
səhifəlik roman adlandırılan bədii əsər hər fəsildə ayrı bir mövzudan bəhs 
edirdi. Deməli, bu müəllifin nəinki romandan, heç onun xüsusiyyətlərindən 
xəbəri yoxdur. Bəlkə də ömründə bir roman belə oxumayıb. Əgər oxusaydı 
o bilmiş olardı ki, roman geniş bir zaman dairəsində çoxlu obraz bolluğuyla 

---