Söz varliğI
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Habibü’s-Siyer
- Turkish Studies
Türk Kültüründe “Levirat” ve... 2051
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
böyle küstahça sözler söylüyorsun. Fakat bu isteğini yerine getirmeyeceğim!” Ģeklinde karĢılık vermiĢtir 114 . Bu olaydan birkaç gün sonra Semerkand Ģeyhülislâmı Hâce Ġsamüddin‟in, hamam açılıĢına kadın Ģarkıcılar davet ettiğini duyan Seyyid AĢık, hemen ġeyhülislâm‟ın yanına gelip öfkeyle “Ey Ġslâm olmayan ġeyhülislâm! Erkek ve kadının bir arada bulunmaları ve Ģarkı söylemeleri hangi mezhebe göre caizdir?” diyerek onu da azarlamıĢtır. 115
Bunun üzerine Ģeyhülislâm Hâce Ġsamüddin‟in, Uluğ Bey‟in muhtesibi Seyyid AĢık‟tan Ģikayetçi olması üzerine Uluğ Bey, Seyyid AĢık‟ın yargılanması için kadıları topladığı sırada, hükümdarın teveccühünü kazanmıĢ ve her türlü meseleyi doğrudan hükümdara açabilme yetkisine sahip olan dönemin önde gelen din adamlarından Ebû‟l-Feth Zubabe 116
de olayı duyarak gelmiĢ ve olayın iç yüzünü Uluğ Bey‟den dinleyerek “muhtesibin suçlu olduğunu ve kaba sözleri yüzünden cezalandırılması gerektiğini” ifade etmiĢti. Bu sırada askerlerden birisi huzura gelerek “Örfe göre kardeĢimin dul kalan karısı ile evlenmek hakkına sahip olduğum halde o, bir kumaĢ tüccarı ile evlenmek istiyor.” Ģeklinde hükümdara Ģikâyette bulunmuĢtur. Bunun üzerine Uluğ Bey hemen Yasavul‟u çağırtıp “O kadına giderek, kocasının erkek kardeĢi ile evlenmesini emret, kumaĢ tüccarının da kadınla evlenmesini yasakla!” Ģeklinde buyruk vermiĢtir. Bu olaya Ģahit olan Ebû‟l-Feth Zubabe hükümdara dönerek “Seyyid AĢık‟ın sizin hakkınızda söyledikleri yersiz değildir.” demiĢ, Uluğ Bey de “Nasıl yani?” diye sorunca, “ġeriata göre aklı baĢında ve reĢit bir kadın istediği kimse ile evlenme hakkına sahiptir. Siz hangi mezhebe göre o kadının kumaĢ tüccarı ile evlenmesini yasaklayıp, bu Moğol ile evlenmeye mecbur bırakıyorsunuz!” Ģeklinde cevap almıĢtır. Aldığı bu cevaptan müteessir olan Uluğ Bey, hemen Yasavul‟u geri çağırıp verdiği emri geri aldığı gibi, “Seyyid AĢık‟ın sözlerinde haklı olduğu tarafımızca anlaĢılmıĢtır. Kadıları evlerine gönderin!” demek suretiyle toplanmıĢ olan meclisi de dağıtmak zorunda kalmıĢtır 117
. 1370-1506 yılları arasında 150 yıldan kısa süre yaĢamakla birlikte Timurlu Devleti, levirat evliliğinin en çok yapıldığı, ya da hanedan kurucusu Timur‟un tarihe olan düĢkünlüğünden dolayı tarih yazıcılığının yüksek bir seviyeye ulaĢması ve Cengiz Han ile akrabalığa verilen özel önem dolayısıyla hanedan Ģeceresi
114
Hondmir, Habibü’s-Siyer, IV, (Yay.:Muhammed Debir Siyâkî), Tahran 1333 h.Ģ., s. 35-36. 115 Hondmir, age, s. 35; W.W. Barthold, Uluğ Beg ve Zamanı, Çev.:Ġsmail Aka, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara1997, s. 100. 116
Barthold bu kiĢiden Ebû‟l-Feth Deyyar olarak bahsetmektedir, bkz. W. W. Barthold, age, s. 109. 117 Hondmir, age, s. 35-36.
2052 Musa Şamil YÜKSEL
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
düzenlenmesine ihtimam gösterilmesi dolayısıyla konuya en çok örnek verebileceğimiz Türk devleti olarak karĢımıza çıkmaktadır. Sayıları daha da çoğaltılabilecek olan yukarıda aktardığımız Timurlulardaki levirat evliliği örneklerine bakarak Ģu sonuçlara varmak mümkündür. Timurlularda hanedan kurucusu Timur‟un Cengiz Han soyundan gelen gelinlerle evlenmeye verdiği önem doğrultusunda, ilk dönemlerde öncelikle dul kalan bu gelinlerin levirat usulü ile evlendirilmelerine önem verildiği görülmektedir. Timurlu hanedanında yengesi ile evlenen kardeĢlerin genellikle küçük kardeĢ olduğu görülmekle birlikte, büyük kardeĢin dul yengesi ile evlendiği de vaki olmuĢtur. Kocası öldükten sonra evlilik yapılan yengenin, çocuklu veya çocuksuz olması diye bir ayrıma gidilmediği gibi, yengesi ile evlenecek olan kardeĢin, bekâr veya çocuksuz olması gibi belirli bir kuralın olmadığı da ortadadır. Ayrıca birinci türe vermiĢ olduğumuz son iki ve ikinci türe vermiĢ olduğumuz son örnekte görüldüğü üzere, levirat evliliği yapılan yengelerin ortak özelliğinin her üçünün de Timurlu hanedanına mensup kimseler olduğu anlaĢılmaktadır ki, sayısı daha da artırılabilecek bu örneklere dayanarak Timurlularda dul kalan hanedan mensubu kadınların levirat ile yeniden evlendirilmelerine önem verildiğini söyleyebiliriz. Sıradan halk için verilen örnekte, ölen kocanın kardeĢinin konuyu meclise kadar getirip hükümdara Ģikâyet etmesine bakarak da dul kalan kadının, levirat evliliği yapmak zorunda olmadığını da ifade edebiliriz. Sonuç Sonuç olarak MÖ III. yüzyılda Hunlara kadar takip edebildiğimiz levirat evliliğinin Hunlardan sonra kurulan bütün Türk devletlerinde ve tarihte var olan Türk topluluklarının hemen hemen hepsinde uygulandığı ve hatta bugünkü Türk toplumlarında da varlığını sürdürdüğü ortadadır. Bugüne kadar üzerinde pek fazla durulmayan Timurlular da bu evliliği en çok uygulayan Türk hanedanı olarak karĢımıza çıkmaktadır. Sadece levirat evliliği değil, milattan önceki yüzyıllarda Türklerde görülen dıĢtan evlenme, kız kaçırma, kalın vererek kız alma ve babaerkillik gibi birçok özelliğin de bugünkü Türk toplumlarında varlığını sürdürmekte olduğunu görmekteyiz ki, aileye iliĢkin temel öğelerin Ġslam öncesi ve sonrası dönemlerle birleĢerek günümüze kadar gelen binlerce yıllık bir dönem içinde değiĢmeden varlığını sürdürmesi Türklerde aile kurumuna verilen önemin, diğer bir deyiĢle Türklerin aileyi toplumun temeli olarak görmelerinin en açık göstergesidir. Türk ailesinde görülen bu sürekliliği en iyi Ģekilde kültür kavramını ile açıklayabiliriz. Çünkü Türk toplum ve devlet yapısının temeli olan aile, Türk kültürünün en Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|