Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva

86
 
 
qanunvericiliyi v
ə tətbiqi sahəsində qarşılıqlı məlumat mübadiləsi 
sah
əsində təcrübə aparacaqlar.  
M
əlumdur ki, beynəlxalq xüsusi aləmdə nüfuza malik olan 
ümumdünya gömrük t
əşkilatının  Baş  Katibi  Mişel  Dane  res-
publikamıza ikinci dəfə işguzar səfər etmiş və faydalı fikir müba-
dil
əsi  aparmaqla  perspektiv  planların  müzakirəsində  iştirak 
etmişdir.  Baş  Katib tərəfindən Azərbaycan Gömrük Təşkilatının 
müsb
ət  işi  qiymətləndirilmişdir.  Bu  isə  beynəlxalq aləmdə  milli 
gömrük xidm
ətlərimizin layiqincə  təmsil  olunması  və  tanın-
masının təzahürüdür.  
2000-ci ild
ə  İqtisadi  Əməkdaşlıq  Təşkilatının  (EKO)  üzvü 
olan ölk
ələrin gömrük orqanları rəhbərlərinin 7-ci iclasının Bakı 
şəhərində  keçirilməsi beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlığın,  regional 
ticar
ət, nəqliyyat və kommunikasiya məsələlərinin həllinə yönəl-
dilmiş üzv ölkələrin iqtisadi tərəqqisinə kömək etməklə gömrük 
sah
əsində  inteqrasiyanın  dərinləşməsinə, beynəlxalq  əlaqələrin 
genişlənməsinə xidmət edir. 
ARDGK-nin nümay
əndə  heyətinin ÜGT-nin 96/97-cı 
sessiyasında iştirakı və üzv ölkələri təmsilçisi tərəfindən dəstəklə-
n
əcək və mötəbər təşkilatların ali orqanı olan siyasi komissiyaya 
üzv seçilm
əsi ölkələrin beynəlxalq aləmdə  nüfuzunun  tanın-
masının təzahürüdür. 
Göründüyü kimi, son 10 ild
ə ölkə rəhbərliyinin həyata ke-
çirdiyi m
əqsədyönlü siyasət, o cümlədən gömrük siyasəti nəticə-
sind
ə  respublikanın  beynəlxalq gömrük əlaqələri  xeyli  geniş-
l
ənmiş və hal-hazırda genişlənməkdə və inkişaf etdirilməkdədir. 
 
 
 
 

---

87
 
 
IV F
ƏSİL. XARİCİ TİCARƏT ƏLAQƏLƏRİNİN  
GÖMRÜK-TAR
İF TƏNZİMLƏNMƏSİ 
 
4.1. Xarici ticar
ət əlaqələrinin tənzimlənməsi 
 xüsusiyy
ətləri və problemləri 
 
Az
ərbaycan  Respublikasının  gömrük  xidməti,  XİF-in  tən-
ziml
ənməsi,  gömrük  siyasətinin  həyata  keçirilməsində  mühüm 
institutdur.  Ölk
ə  iqtisadiyyatının  idarə  edilməsi  və  inkişafında 
gömrük-tarif t
ənzimlənməsi vacib rol oynayır və çoxşaxəli funksi-
yalara  malikdir.  Gömrük-tarif  t
ənzimlənməsi  daxili  bazarı  qoru-
yur,  iqtisadi  t
əhlükəsizlik baxımından lazımi məhsulların istehsalı 
stimulla
şdırılır, valyuta ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunur və 
ona n
əzarət edilir, dövlət büdcəsinə gəlir gətirilir. Gömrük tarifi və 
rüsumlar
ı  dövlətin  iqtisadi  təhlükəsizliyinin,  eləcə  də  xarici  ticarət 
əlaqələrinin  inkişaf  etdirilməsinin  təmin  edilməsində  mühüm 
faktora çevrilir. 
İdxal gömrük tarifi, XİF-in mərkəzə gömrük tarif 
t
ənzimlənmə vasitəsidir. İdxal gömrük tarifi adətən ayrı-ayrı milli 
iqtisadiyyat  sah
ələrinimüdafiə  edir  və  fəal  xarici  ticarət  siyasəti 
yürütm
əyə, milli əmtəələrin ixracının formalaşmasına imkan verir. 
Bu  bax
ımdan  idxal  ixrac  siyasətinin  formalaşması,  iqtisadi 
maraqlarla  yana
şı  sosial  mənafelər  və  sosial  inkişaf,  iqtisadi  təh-
lük
əsizlik  və  daxili  resursların  iqtisadi  dövriyyəyə  cəlb  olunması 
bax
ımından  hazırlanır  və  tənzimlənir.  İdxal  strukturu  istehsal  və 
istehlak  t
ələbatı  və  daxili  istehsalın  tələbatının  ödənilməsində 
rolundan  as
ılı  orlaraq  formalaşır.  Təbii  ki,  idxalın  məhz  istehlak 
xarakterli  olmas
ı ölkədən valyutanın getməsinə, ölkənin iqtisadiy-
yat
ının  öz  resursları  hesabına  inkişafının  zəiflənməsinə  və  iqtisadi 
müst
əqilliyinin  və  əmtəə  və  xidmət  bazarının  məhz  idxaldan  asılı 
olmas
ına gətirib çıxarır. 
İdxal-ixrac siyasətinin konseptual əsaslan gömrük siyasətini, 
idxal
ın və ixracın tənzimlənməsində gömrük orqanlarının vəzifələri-
ni  v
ə  mexanizmlərini  müəyyən  edir.  Belə  ki,  daxili  bazarın  və 
istehlak
çıların  hüquqlarının  qorunmasında  optimal  qərar  qəbulu 

---

88
 
 
m
əhz elmi proqnozlara əsaslanan və səmərəli inkişaf baxımından 
seçil
ən  düzgün  gömrük  vergiləri  və  rüsumları  ilə  tənzimlənir. 
Bilavasit
ə gömrük rüsumlar və ödəmələri ölkədə qiymət siyäsəti ilə 
h
əmçinin  istehsal  xərcləri  və  yerli  sahibkarlarla  xarici  investorlar 
aras
ında bərabər şəraitin tənzimlənməsi ilə mümkün olur. 
H
ər bir dövlətin özünün inkişafında müəyyən mərhələlər var 
ki, bu m
ərhələyə uygun iqtisadi siyasət həyata keçirilir. Bu baxım-
dan gömrük siyas
əti də həmin dövrün iqtisadi siyasətinə uygunlaş-
d
ırılır.  Azərbaycan  Respublikasında  gömrük  tarif  tənzimlənməsi-
nin  formala
şmasında  1997-ci  ildən  tətbiq  olunan  vahidləşdirilmiş 
tarif  sistemi  v
ə  2001-ci  ilin  aprelin  16-da  qəbul  olunmuş  diferen-
sialla
şdırılmış tarif sistemi mühüm rol oynayır. 
1997-ci ild
ə vahidləşdirilmiş tarif sisteminə keçililmişdir. Bu 
sistem
ə keçməkdə qarşıda duran əsas məqsədlər - gömrük rüsumla-
r
ından  iqtisadiyyatın  idarə  edilməsinin  bir  elementi  kimi  istifadə 
etm
ək, dövlət büdcəsinin gəlirlər hissəsini təmin etməkdən ibarət 
idi. 
Bildiyimiz kimi, 1997-ci ilin yanvarm 1-d
ən başlayaraq ölkəyə 
idxal edil
ən xarici mallara vahid unifikasiya edilmiş 15%-lik gömrük 
idxal rüsumu t
ətbiq edildi. Bu, üst dərəcə idi. Konkret desək respub-
likaya  idxal  olunan  mal  ya  idxal  rüsumundan  azad  idi,  ya  da  15 
faizlik gömrük idxal rüsumuna c
əlb olunurdu. Sonradan bəzi mal 
qruplar
ına  10  faizlik,  5  faizlik,  3  faizlik  gömrük  idxal  rüsumları 
t
ətbiq olundu. Amma maksimum 15 faizlik səviyyə saxlandı. Belə 
bir gömrük tarif sisteminin f
əaliyyəti daxili istehsalın inkişafı üçün 
normal 
şərait yarada bilmirdi. 1997-ci ildə belə bir sistemin qəbul 
edilm
əsini  normal  qarşılamaq  lazım  idi.  Çünki  o  zaman  qarşıda 
dayanan 
əsas  məsələ  özəlləşdirmə  prosesini  başlamaq  və  onun 
birinci m
ərhələsini ugurla başa çatdırmaqdan ibarət idi. Sirr deyil 
ki,  öz
əlləşdirmə  prosesinin  gedişində  özəlləşdirilən  müəssisələrin 
ç
oxu mü
əyyən dövrə baglanan işlərin sayı arta biləcəkdi, belə olan 
t
əqdirdə əgər yenə də idxal olunan mallara yüksək rüsumlar tətbiq 
olunsayd
ı, o zaman sosial vəziyyət mənfi hallarda müşayiət oluna 
bil
ərdi. Ona görə də özəlləşdirmə prosesinin az mənfi sosial effektlə 

---