Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
89 m üşayiət olunması üçün hökumət unifikasiya edilmiş, vahidləşdiril- mi ş gömrük tariflər sisteminə keçdi və bu ilin 1997-ci ilin 1 yanvardan t ətbiq olunmağa başladı. Eyni zamanda gömrük ixrac rüsumlar ı ləgv edildi ki, həm manatın kursunun dəyişməsi, həm də idxal ın təmin olunması üçün ixracdan gələn vəsaitdən kifayət qədər istifad ə oluna bilsin. Özəlləşdirmənin birinci proqramının əhatə etdiyi dövrl ə belə siyasətin həyata keçirilməsi məqsədə uyğun idi. Və ö z əlləşdirmənin yəni, ikinci, dövrünün başlaması ilə əlaqədar ona uygun olaraq yeni gömrük tarifl ər sisteminə keçid vacib zərurət kimi ortaya çıxırdı. İkinci tərəfdən, birinci özəlləşdirmə proqramı- n ın reallaşması nəticəsində özəlləşdirilmiş müəssisələrin çalışması və daxili bazarda onlar ın rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinə kö- m əklik göstərilməsi zəruridir. Bu köməklik isə çox aşagı faizlə kreditl ər verməklə həmin müəssisələr dövriyyə vəsaitləri ilə təmin etm ək, ya onları müəyyən dövr daxili vergi və rüsumlardan azad et- m ək, yaxud da onların istehsal edəcəkləri eyni adlı mallar kənardan Az ərbaycana gətirilərkən həmin mallara yüksək rüsumlar qoy- maqla mü əyyən dövrdə ölkə bazarına iqtisadi baxımdan buraxmaq yolu il ə edilə bilər. Burada əsas meyar ölkə daxilində istehsal olu- nan m əhsullar kənardan respublikaya gətirilən zaman onlara yüks ək gömrük idxal rüsumu qoymaq və bu malların ƏDV-dən azad edilm əsinə yol verməkdən ibarətdir. Bu da təbiidir. Əgər ölkə daxilind ə mal istehsal olunursa, o, qanunvericiliklə nəzərdə tutul- mu ş dərəcədə ƏDV-yə cəlb olunursa, nə üçün həmin mal kənardan Az ərbaycana gətiriləndə ona əlavə dəyər vergisi tətbiq olunmasın. Bel ə olan təqdirdə daxili istehsalçı qarşısında idxalatçı rəqabət qabiliyy ətini artırmış olur. Ona görə də Nazirlər Kabinetinin 124 sayl ı qərarında bu amil tamamilə nəzərə alınmışdır. Ölkə daxilində ayr ı-ayrı məhsul növlərinin istehsal edilib-edilməməsi məsələsi, yaxud bu imkan ın olub-olmaması ciddi şəkildə araşdırılmış və qeyd edil ən qərarda öz əksini tapmışdır. Bu qərardan belə nəticəyə g əlmək olar ki, idxal olunan mal Azərbaycanın özündə istehsal olunursa, h əmin mallara idxal zamanı ƏDV tətbiq edilməlidir. Amma əgər yerli istehsal Azərbaycanın həmin mala olan ehtiyacını 90 ö d əmirsə, bu zaman o, ƏDV-dən azad oluna bilər. Başqa sözlə, ölkə daxilind əki hər bir malın, xammalın istehsalçısına rəqabət qabiliyy ətini artırmaq əsas meyar kimi götürülür. Eyni növ eyni cins bir-birini əvəz edə bilən malların Azərbaycan Respublikası ərazisin- d ə istehsalı varsa və yaxud belə bir istiqamətdə işləmək mümkün- dürs ə, o zaman həmin malın idxalına yüksək idxal rüsumun tətbiq olunur. Bununla da daxili istehsal çılar üçün normal şərait yarana- caq. Butun bunlar ın zövqündə isə 15 faizlik maksimal hədd ortadan qalx ır. Amma o mallar ki, Azərbaycanda istehsal olun- mur, onlar ın gömrük idxal rüsumunu aşagı, sıfır dərəcəyə yaxın qoymaq laz ımdır. Qeyd ed ək ki, 1997-ci ilin 1 yanvarından bütün mallar üçün gömrük ixrac rüsumlar ı tamamilə sıfıra endirilmiş, eyni zamanda bütün tarif v ə qeyri-tarif maneələri ləgv edilmişdi. Burada əsas m əqsəd ölkədə valyuta ehtiyatlarının normal həddini təmin etmək üçü n ixrac ın qarşısında olan bütün maneələri aradan qaldırmaq idi. Bu əsas götürülərək ixrac üçün tam real şərait yaradıldı. Ölkədə kifay ət qədər valyuta ehtiyatları yaratmaq üçün ixracın artırılması labüd idi. Daxild ə müxtəlif ərzaq və qeyri-ərzaq məhsullarının isteh- sal ının həcmi çox kiçik olmaqla, bu məhsullara tələbat əsasən idxal hesab ına ödənilirdi. Ona görə elə addımlar atılmalıydı ki, ixracdan g ələn vəsait idxalın maliyyələşdirilməsindən artıq olsun və bu hesaba ö lk ənin maliyyə ehtiyatı yaradılsın. Art ıq 2000-ci ilin sonuna ölkədə valyuta ehtiyatlarının həcmi art ıq 673 milyon dollara çatıb. Ölkənin qızıl ehtiyatları ilə birlikdə valyuta ehtiyatlar ı 1 milyard dolları keçib. 1996-cı ildə bu rəqəmləri yaln ız arzu etmək olardı. Gömrük işinin mühüm istiqamətlərindən biri d ə Azərbaycan Respublikasında gömrük orqanları tərəfindən h əyata keçirilən valyuta nəzarətidir. Qeyd edək ki, valyuta nəzarəti dövl ətin istər valyuta tənzimlənməsinin və istərsə də XİF-in gömrük tarif t ənzimlənməsinin vacib elementlərindəndir. Yəni valyuta n əzarətini qurmadan, onu təkmilləşdirmədən və onun iqtisadi s əmərəliliyini artırmadan dövlətin gömrük-tarif tənzimlən- m əsi tədbirlərini həyata keçirmək səmərəsiz olar. 91 Az ərbaycan Respublikasının gömrük orqanlan Azərbaycan Respublikas ının gömrük sərhəddindən mövcud valyuta əməliyyat- lar ından əldə edilmiş valyuta sərvətlərinin Azərbaycan Respubli- kas ına qaytarılmasına nəzarəti təmin edir. Azərbayban kimi inki şaf etməkdə olan bazar iqtisadiyyatı tam təşəkkül tapmayan bir ölk ədə gömrüyün əsas vəzifələri büdcə gəlirlərindən yaranma- s ında bilavasitə iştirak etmək, imkan düşdükcə milli iqtisadiyyatı xarici r əqabətin hər cür mənfi təsirindən qorunmaqdır. Bu gün Az ərbaycanın gömrük siyasətində hər iki istiqamətdə iş aparılır. Bunun n əticəsidir ki, ölkə iqtisadiyyatı dinamik inkişaf edir. Ü mumi iqtisadi inki şafda yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur. Büdc ə gəlirlərinin formalaşması təmin edildikcə, büdcə kəsri aza- l ır. Qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi üçün real zəmin yaran ıb. Təbii ki, gömrük bu proseslərdən kənarda qalmayıb. 2001-ci il gömrük siyas ətinin rolunun dəyişdiyini, daha güclü rola malik oldugunu bir növ sübut edir. Əgər 2001-ci ilin aprel ayının 16-na qədər Azərbaycanda gömrük orqanlar ının həyata keçirdiyi iqtisadi fəaliyyət birmənalı şəkildə yalnız dövlət büdcəsi gəlirlərinin doldurulmasına xidmət edirdis ə, aprel ayında Azərbaycanın yeni gömrük-tarif sistemi qə- bul edildi. Bu gömrük-tarif sistemi gömrük orqanlar ı üçün yalnız fiskal funksiyalan deyil, eyni zamanda t ənzimləyici və qoruyucu funksiyalar ı həyata keçirmək imkanı yaratdı. Beləliklə, 2001-ci ild ə, yeni tarif sisteminin qəbul edilməsi, gömrük orqanlarının iqtisadi yönümlü f əaliyyətində tamamilə yeni bir dövrün başlan- ğıcını qoydu. Diferensialla şdırılmış tarif sistemi heç də dövlət büdcəsinin g əlirlər hissəsinin artırlmasını nəzərdə tutmur. 1997-ci ildə qəbul olunmu ş vahidləşdirilmiş tarif sistemi bu məqsədə xidmət edirdi. Ö lk ə daxilindəki istehsalçıların maraqlarını qorunması üçün c əmi 5 dərəcədən (0,3,5,10,15) ibarət olan diferensiallaşdırılmış tarif sistemi q əbul edilmişdir. Bu ölkə daxilində istehsal edilən və ya istehsal ını təşkil etmək mümkün olan mallara yüksək gömrük Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|