Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
116 qında Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktları ilə n əzərdə tutulmuş qaydalardan fərqlənərsə, dövlətlərarası müqavi- l ələrin qaydalrı tətbiq edilir. Gömrük tarif münasib ətlərinin hərtərəfli təhlili nəticəsində gömrük tarif t ənzimlənməsinin fiskal prinsipinə xüsusi diqət yetirm ək lazımdır. Gömrük tarif münasibətləri tənzimlənməsinin fiskal prinsipi bu sah ədə qəbul edilən normativ aktların dövlət maraqlarına dayanmasında ifadə olunur. Hal-hazırda inkişaf etmiş dövl ətlərdə gömrük tarif münasibətləri tənzimlənməsinin fiskal funksiyası inkişaf etmiş dövlətlərdə müəyyən dərəcədə öz əhəmiyyətini itirmişdir. Gömrük rüsumları payı onların dövlət büdc əsində 5-8 faiz təşkil edir və QATT çərçivəsində əldə edilmiş razılaşmalarla ixtisar edilməkdə davam edir. Lakin bu heç də gömrük tarif münasib ətlərinin tənzimlənməsinin fiskal funksiya- sını inkar etmir. İnkişaf etmiş dövlətlərin iqtisadi inkişaf tarixlə- rinin t əhlili uzun müddət onların dövlət büdcəsində gömrük rüsumlarının payının kifayət çox olduğunu göstərir. Bu məsələ ilə bağlı rus alimi V.Q.Svinuxov göstərir ki, gömrük tarif tənzimlən- m əsində onun fiskal rolu aktiv görünür. Bunları nəzərə alaraq gömrük tarifi büdc əyaratma funksiyasını yerinə yetirir. Keçid dövrünü yaşayan respublikamız timsalında gömrük tarif t ənzimlənməsinin fiskal funksiyasını dövlət büdcəsində göm- rük rüsumlarının payının əhəmiyyətli dərəcədə olması ilə izah etm ək olar. Başqa sözlə desək, gömrük rüsumlarından əldə edilən g əlir dövlət büdcəsində xüsusi yer tutur. Gömrük tarif münasib ətlərinin tənzimlənməsində mühüm prinsipl ər kimi gömrük proteksionizmi və azad ticarət prinsiplə- rini d ə irəli sürmək olar. Belə ki, gömrük tarif münasibətlərinin t ənzimlənməsində hər iki prinsipin qarşılıqlı əlaqədə öyrənilməsi gömrük siyas əti ilə bağlı məsələlərin tənzimlənməsi nöqteyi- n əzərindən kifayət qədər əhəmiyyətlidir. Çünki daxili bazarın xarici r əqabətdən qorunması üçün müvafiq dövlətdaxili tədbirlər h əyata keçirilirsə, digər tərəfdən, azad ticarət siyasətinin yeridil- 117 m əsi, dövlətin dünya iqtisadiyyatına sıx inteqrasiyasına əlverişli şərait yaradır. Əgər gömrük proteksionizmi iqtisadi siyasətin mühüm istiqam ətlərindən biri olmaqla dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyini t əmin etmək məqsədilə həyata keçirilirsə, azad ticarət siyasəti gömrük rüsumlarının daha aşağı səviyyəsini nəzərdə tutaraq daxili bazara xarici malların daha çox cəlb olunmasına yol açır. Qeyd etm ək lazımdır ki, bir tərəfdən iqtisadi tarif metodları, dig ər tərəfdən isə inzibati qeyri-tarif metodları bir-biri ilə sıx qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərməklə xarici iqtisadi fəaliyyətin dövl ət tənzimlənməsinin əsasını təşkil edir. Bu zaman göstərilən metodların beynəlxalq təcrübəyə müraciət edilməklə əlaqələndi- rilm əsini zərurəti yenicə müstəqilliyini əldə etmiş respublikamız üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Dünya dövlətlərinin təcrübəsi göst ərir ki, xarici iqtisadi fəaliyyətdə gömrük tarif tənzimlənmə- l ərinə üstünlük verilməsi iqtisadi islahatların müvəffəqiyyətlə h əyata keçirilməsi üçün başlıca şərtlərdən biridir. Qeyd etmək lazımdır ki, müasir mərhələdə səmərəli fəaliyyət göstərə bilən gömrük tarif t ənzimləmə mexanizmi fəal və çevik gömrük siyas ətinin həyata keçirilməsinin, həmçinin Azərbaycan Respubli- ka sının iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və iqtisadi maraqlarının qorunması üçün əsas şərtdir. Gömrük tarif t ənzimlənməsi özündə dövlət orqanları tərə- find ən qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada həyata keçiril ən və xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsinə yönəlmiş t əşkilati, iqtisadi, hüquqi tədbirlərin məcmusu kimi müəyyən edilir. Dünya ölk ələrinin təcrübəsi göstərir ki, hər iki metoddan istifad ə ümumdünya praktikası tələblərinə cavab verir. Bazar iqtisa diyyatı yolu ilə daha yüksək səviyyədə inkişaf etmiş döv- l ətlər də əsasən xarici ticarətin tənzimlənməsinin iqtisadi metod- larından istifadə edir. Lakin təkcə bu metodlarla tənzimlənmə kifay ət deyildir. Belə ki, yalnız iqtisadi metodlarla tənzimlənmə heç d ə həmişə arzuolunan nəticəni vermir. Qeyd etmək lazımdır 118 ki, tarif v ə qeyri-tarif tənzimlənmə metodlarını sıx qarşılıqlı əla- q ədədir və bu metodların hər ikisindən istifadə edilir. Xarici iqtisadi f əaliyyətin dövlət tənzimlənməsinin həyata keçirilm ə metodları iqtisadi tənzimləmə üsulu, inzibati üsul, tarif üsulu v ə qeyri tarif üsulu kimi 4 qrupa bölünür. Qeyd etm ək lazımdır ki, bu gün dünya ölkələrində də qeyri- tarif m əhdudiyyətlərinə münasibət eyni deyil. Belə ki, 1994-cü ild ə yaradılan ÜTT qarşısında dayanan əsas vəzifələrdən biri də qeyri-tarif m əhdudlaşdırmaların aradan qaldırılmasıdır. QATT Katibliyi t ərəfindən 70-ci illərin əvvəllərində işlənmiş təsnifat sxemin ə əsasən hazırkı dövrdə 5 kateqoriyada birləşdirilən 800 növd ən çox qeyri-tarif metodları mövcudur. Həmin metodlar BMT-nin Ticar ət və İnkişaf üzrə Konfrans (YUNKTAD) Katib- liyi t ərəfindən 7 kateqoriya üzrə təsnifləşdirilmişdir. QATT- ın 11-ci maddəsində qeyri-tarif məhdudlaşdırma bar ədə ümumi müddəa mövcuddur. Həmin maddədə göstərilir ki, h ər hansı razılığa gələn dövlət gömrük rüsumları, vergilər və dig ər yığımlardan başqa, özündə kvota, import və eksport lisen- ziyalarını əks etdirən hər hansı məhdudlaşdırma və qadağaları mü əyyən etməməli və saxlamamalıdır. QATT tərəfindən müəy- y ən edilmiş həmin məsələ uzun müddət inkişaf etdirilib dəqiq- l əşdirilərək sonda ÜTT sisteminə daxil olan xüsusi sazişlərin q əbul edilməsi ilə nəticələnmişdir. ÜTT-nin 1980-ci illərin ortalarına olan məlumatlarına görə, qeyri-tarif məhdudlaşdırmala- rı dünya ticarətinin təxminən 17 faizini əhatə edir. Dünya Ban- kının məlumatlarına görə isə, bu hissə 27 faizə qalxmışdır. İnkişaf etmiş ölkələr 17 faiz idxala münasibətdə qeyri-tarif məhdudlaş- dırmalardan istifadə edirlər. İnkişaf etməkdə olan ölkələr isə qeyri-tarif m əhdudlaşdırmaları daha intensiv tətbiq edirlər. Hal- hazırda QATT çərçivəsində bir sıra qeyri-tarif metodla- rının tətbiqinə məhdudlaşdırılmış həddə yol verilməsi də möv- cuddur. Bel ə ki, tədiyyə balansı tarazlığının təmin edilməsi m əqsədilə həyata keçirilən məhdudlaşdırmalar və s. QATT müd- d əalarının hərtərfli təhlili nəticəsində tam yəqinliklə belə bir Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|