Süleyman sani axundov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

Milli Kitabxana

356

apardı. Üç gündən sonra Əmiraslan çərəkəsini cırıb məktəbdən qaçdı. Ata-anası nə

qədər yalvardısa da, bir şey çıxmadı. Atası çox təkid edəndə Əmiraslan dedi:

-

Dədə,  mən  məktəbə getməyəcəyəm.  Orada  molla  adamın  ayağını

falaqqaya salıb döyür. İstəyirsən məni şkolaya qoy gedim.

Tanrıqulu rusca oxumağın ziddinə gedənlərdən idi. Bu fikri onun başına  salan

və onu  şkolaya  düşmən  edən  kənd  mollası  axund  Molla  İman  idi.  O,  həmişə

deyərdi:

-

Tanrıqulu,  məbadə oğlunu  şkolaya  qoyasan.  Orada  müsəlman  uşaqları

təmiz urus edirlər. Başlarına tük qoydurub şapka qoyurlar.

Oxutduqları da Sədi, Hafiz əvəzinə başdan-ayağa tülkü, çaqqaldır.

Tanrıqulu  axundun  birinci  dərəcə müridlərindən  hesab  olunurdu.  Odur  ki,

oğlunun şkolaya girmək xahişi onu çaşdırdı. Nə axundun əmrindən çıxa bilirdi, nə

də oğlunun oxuyub ədəbli, elmli olmasından əl çəkə bilirdi. Axırda məsləhət üçün

Əli  bəyin  yanına  getdi. Əli  bəy  elmli  və qoca bir  kişi  idi. Tanrıqulu  həmişə onun

hörmətini saxlardı və hər məsləhəti olsaydı gedib onunla həll edərdi. Tanrıqulu Əli

bəygilə gələndə orada Əli bəydən başqa bir şəxs də gördü. Buna Tanrıqulu əvvəlcə

bu adamın yanında fikrini açıb Əli bəyə demək istəmədi. Amma elə ki, Əli bəy: -

"Bu  mənim  yaxın  dostum  Mirzə Həsəndir,  tanış  olun" - dedi,  fikrini  dəyişdirib

əhvalatı ona nağıl etdi. Əli bəy uşağı şkolaya qoymağı məsləhət görüb dedi:

-

A  kişi,  heç  kəsin  sözünə qulaq  asma.  İstəyirsənsə oğlun  adam  olsun,

şkolaya  qoy.  O  ki  qaldı  axund  Molla  İman,  onun  fikri  başdan-ayağa  yanlış  və

xatadır.  Burada  heç  bir  uşağı  rus  etməmişlər. Əgər  etmişlərsə,  budur,  onların

müəllimi söyləsin.

Mirzə Həsən gülümsünüb dedi:

-

Əgər  islamlıq  başa  tük  qoyub,  şapka  geymək  ilə pis  olursa, belionda

Molla İmanın dediyi düzdür. Ancaq onun bu sözü hansı kitabdan götürdüyünə mən

də məəttəl  qalmışam.  Bu  fikir  Molla  İmanın  öz  başından  çıxma  bir  şeydir. -

Qardaşım, oğlunu tezliklə göndər gəlsin.

Peşman olmazsan.

Tanrıqulu bir iki adamın məsləhətinə görə oğlunu şkolaya qoydu.

Əmiraslan  şkolada  çox  davam  etmədi.  Nadinc,  söyüşkən,  bu  doqquz  yaşında

uşaq,  cəmi  müəllimləri  təngə gətirmişdi.  Heç  bir  gün  olmazdı  ki, Əmiraslan  bir

uşaqla  savaşıb,  döyüşməsin.  Bunun  bəd əxlaqını  düzəltməkdə müəllimlər  aciz

qalmışdılar. Buna da bais ata-anası idi,

---

Milli Kitabxana

357

çünki  üç  saat  məktəbdə keçirdiyi  vaxtdan  başqa,  günün  yerdə qalanını Əmiraslan

hər  bir əmr  və nehydən  azad  idi.  Hər  nə könlü  istəyirdi  onu  edərdi.  Axırda

yoldaslarının birini bıçaqlayıb yaralamağının üstündə Əmiraslanı məktəbdən xaric

etdilər. Tanrıqulu Əmiraslanı bir-iki il ora-bura atdısa da bir şey çıxmadı.

Əmiraslan, əmisi  qızı  Gülpəridən  iki  yaş  böyük  idi.  Qardaşlar  bu  iki  tifili  bir-

birinə körpə vaxtlarından ad etmişdiler. Amma İmamverdi Əmiraslanın oxumayıb

belə bitərbiyə qalmasından  artıq  narazı  idi  və bu  barədə də qardaşını  müqəssir

edirdi.

-

Belə tərbiyə olmaz. Uşaq gerək izin olmayan şeyi tutmasın.

Böyük-kiçik  anlasın.  Bunun  axın  peşmançılıqdır, - deyə İmamverdi,  qardaşını

məzəmmət edərdi.

Əmiraslan  on  altı  yaşına  çatanda  ata-anası  dalbadal  vəfat  etdi  və nənəsi  Püstə

qarıdan başqa evlərində bir kəs qalmadı. Atası öləndə Əmiraslana yaxşı mal-dövlət

və pul qoymuşdu. Bir-iki ilin ərzində yaramaz oğul bunların hamısını kefə, qumara

qoyub  tələf  etdi.  İmamverdi  nə qədər  çalışdısa  da  qardaşı  oğlunu  pis  yoldan

qaytara bilmədi və axırda onunla bilmərrə əlaqəsini kəsib evinə qoymadı. Nə qədər

əlində dövlət  var  idi, Əmiraslan  Gülpəriyə yaxın  düşmürdü.  Amma  elə ki,  var-

yoxunun hamısı eyşi-işrətə qoyulub puç oldu, Gülpərini almaq fikrinə düşdü. Lakin

İmamverdi:

-

Ne qədər mən sağam, bu iş baş tutmaz, - deyə onun təklifini rədd etdi.

Gülpərinin  könlü əmisi  oğlunda  idi.  Ona  görə də qosulub  qaçmaq  istəyirdi.

Lakin Əmiraslan  bu əmrə razı  deyildi,  çünki  onun  fikri  Gülpərini  almaq  deyil,

əmisinin dövlətini ələ almaq idi. Bu isə İmamverdinin razılığı ilə mümkün olardı.

Axırda, Əmiraslan  Gülpəridən əl  çəkib  bir  dövlətli  dul  arvad  aldı. Əmiraslan

arvadın gətirdiyi dövləti tezliklə qumara və kefə qoyub özünü də boşadı. Pis yola

öyrənmiş Əmiraslan  üçün  pul  lazım  idi.  Ona  görə yavaş-yavaş  oğurluğa  və yol

kəsməyə şüru etdi. Bu yolda neçə dəfə həbsə düşüb çıxdı. O ətrafda bir yolkəsmə,

bir  oğurluq  olmazdı  ki, Əmiraslanın  orada əli  olmamış  olaydı.  İndi  faytonda

əyləşib Gülpərilə söhbət edən Əmiraslan belə hərifdi.

Əmiqızı  və əmioğlu  sözü  bu  yerdə qoydular  ki, Əmiraslan  Gülpəri  üçün

əmisinə elçi düşsün. Hərgah İmamverdi bu dəfə də razı olmasa, Gülpəri atasından

izinsiz Əmiraslana getsin.

---

Milli Kitabxana

358

* * *

Nurəddin Cəfərə çatdıqda atın başını çəkdi. Lakin qızışmış köhlən at qüvvətsiz

uşağa  qulaq  asmadı  və qaraltıdan  ürküb  daha  da  bərk  qaçmağa  başladı.  Nurəddin

gördü ki, atı öz gücü ilə saxlaya bilməyəcəkdir. Yüyəni buraxıb iki əli ilə yəhərin

qaşından möhkəm yapışdı ki, atdan yıxılmasın. Cəfər Nurəddini bu halda gördükdə

istədi atın qabağını kəssin, ancaq bacarmadı. Cəfər qabaqda Əmiraslana nökər idi.

Ona görə onun atının xasiyyətini yaxşı bilirdi. Bu atın adı Ceyranbasan idi və özü

də bir  dinc  at  idi.  Amma  qızışıb  qaçanda  heç  bir  at  dalından  çata  bilməzdi.

Döngənin birində qəflətən bir fayton yolu kəsdi. Ceyranbasan yoldan meşəyə sapıb

Nurəddini  üstündən  yerə atdı.  Bu  yerə dəyməyin  zərbindən  zavallı  uşağın  ürəyi

getdi. Bunu görcək faytonçu faytonu saxladı. Onun içindən İmamverdi baba çıxıb

Nurəddinə tərəf yönəldi. Yaxınlaşanda gördü ki, bir uşaq hərəkətsiz, yerə sərilibdir.

İmamverdi əyilib uşağa baxanda təəccüblə qışqırdı:

-

Sübhanallah, bu ki Nurəddindir. Bu, at ilə nə üçün gəlsin? İmamverdi cəld

uşağın başını dizi üstə alıb sinəsini açdı.

-

Oğlum, Nurəddin, mənəm, İmamverdi baba.

Nurəddin zəif səslə ufuldadı və sonra özünə gəlib İmamverdi babanı tanıdı.

İmamverdi  Nurəddinin  bədəninin  o  yan-bu  yanına  baxdı  ki,  görsün  yaradan-

ağrıdan nəyi var. Əlini sağ dizinə vuranda Nurəddin qışqırdı.

-

Baba, ora dəymə, ağrıyır, qıçım sınıbdır.

-

Yox,  oğlum,  qorxma,  sınmamışdır,  yəqin  çıxıbdır, - bunu  deyərək

İmamverdi Nurəddini üsulluca qucağına aldı və faytona qoydu. Bu halda köç gəlib

bunlara  çatdı.  İmamverdi  baba  elə ki, Əmiraslan  və Gülpəridən əhvalatı  bildi  və

onlan bir faytonda oturmuş gördü, qəzəblənmiş qışqırdı:

-

Sizin  ağlınız  harada  idi?  Bir  tikə uşağı  köhlən  ata  mindirib,  gecə vaxtı

meşəyə buraxmaq olarmı?

Əmiraslan  təqsiri  boynuna  alıb əmisindən  üzr  istədi.  Sonra  faytondan  düşüb

atının dalınca getdi. Gülpəri çalışırdı ki, atasının acığını yatırtsın.

-

Ata, acığın tutmasın, bunlar hamısı qəza işidir. Fayton yolda sındı.

Sən gəlib çıxmadın...

---