T. C. Ankara ün vers tes sosyal b L mler enst tüSÜ Özel hukuk (meden hukuk) anab L m dali

 
3 
Diğer  finansman  tekniklerine  nazaran  esnek,  hızlı  ve  ucuz  bir  yöntem  olma 
özelliği  gösteren  swap  işleminin  büyük  ölçüde  yaygınlaşması,  standardizasyon 
tartışmalarını gündeme getirmiştir. 1985 yılında Uluslararası Swap ve Türev Araçlar 
Birliği  (ISDA)  tarafından  yayınlanan  “ISDA  Swap  Kuralları  (ISDA  Swap  Code)”, 
ngiliz Bankacılar Birliği’nin (BBA) “Faiz Swap, Forward Anlaşmaları (FRABBA) 
ve  Yabancı  Para  Opsiyon  Hükümleri    (LICOM)”  ve  Avusturya  Finansal  Piyasalar 
Birliği’nin  “Faiz  Swap  Genel  Hüküm  ve  Şartları  (AIRS  Terms)”,  finansal 
piyasalarda kullanılan türev araçlara ilişkin standart kurallar oluşturulmasına yönelik 
önemli  çalışmalardır.  Uluslararası  Swap  ve  Türev  Araçlar  Birliğinin  1987  yılında 
oluşturduğu iki standart sözleşme metni esas alınarak hazırlanan “1992 ISDA Master 
Agreement” ise uygulamada yaygın olarak kullanılmaktadır
11
.  
Bir  finansal  araç  olarak  swap  işlemi,  Türk  hukukunda  henüz  kapsamlı  bir 
hukuki  düzenlemeye  konu  edilmiş  değildir.  Merkez  Bankası  ile  bankalar  arasında 
sınırlı  amaçlarla  yapılan  kısa  vadeli  swap  işlemlerine  ilişkin  Merkez  Bankası  ve 
Hazine  Müsteşarlığının  yayınladığı  genelgeler  ve  tebliğler  mevcuttur.  Ancak  gerek 
bu  genelge  ve  tebliğlerin  gerek  kambiyo  mevzuatının,  swap  işlemlerinin  hukuki 
zemininin teşkilinde yeterli oldukları söylenemez
12
. 
Swap  işleminin  finansal  piyasalarda  gitgide  daha  büyük  bir  yer  edinmesi, 
buna karşılık konunun hukuki açıdan henüz gerektiği şekilde ele alınmamış olması, 
özellikle  muhtemel  hukuki  uyuşmazlıklarda  uygulanacak  hükümlerin  tespiti 
bakımından,  işlemin  bir  özel  hukuk  sözleşmesi  olarak  değerlendirilmesini  zorunlu 
kılmaktadır. Bu çalışma, böyle bir yaklaşımın swap piyasasında karşılaşılan hukuki 
                                                 
11
 TUCKER, 591; LORETAN, 23. 
12
 Bkz. §3, II, C. 

---

 
4 
problemlerin  çözümüne  önemli  ölçüde  katkı  sağlayacağı  düşüncesinden  hareketle 
ortaya çıkmıştır.   
II.
  Konunun Sınırlandırılması 
Swap  işlemi,  finans  piyasalarında,  faiz  oranları  ile  döviz  kurlarındaki 
dalgalanmaların yarattığı riskleri azaltmak, ülke, firma ve döviz bazında oluşabilecek 
dezavantajları  asgariye  indirmek  amacıyla  geliştirilmiş  bir  finansal  araçtır. 
Uluslararası  ticarette  ise  “swap”,  karşılıklı  ticaret  tekniklerinden  birini  ifade  etmek 
için  kullanılmaktadır.  Buna  göre  uluslararası  ticarette  iki  ayrı  satış  sözleşmesinde, 
sözleşme  konusu  malların  birbirlerinin  yerine  ikame  olunabilmeleri  halinde,  ek 
ulaştırma  maliyetlerinden  kaçınmak  için  bu  malların  veya  hizmetlerin  alıcı  ve 
satıcılarının  yer  değiştirmeleri  işlemi  “swap”  olarak  isimlendirilir
13
.  şlemin  finans 
piyasaları  açısından  taşıdığı  anlam,  karşılıklı  ticaret  tekniklerinden  tamamıyla 
farklıdır.  Dolayısıyla  yapılacak  sözleşmenin  hukuki  niteliği  ile  hüküm  ve  sonuçları 
ayrı  bir  incelemeyi  gerektirmektedir.  Bu  sebeple  karşılıklı  ticaret  teknikleri  ve  bu 
tekniklerden  biri  olarak  mal  veya  hizmetlerin  alıcı  ve  satıcılarının  yer  değiştirmesi 
esasına dayanan “swap”, bu çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır.  
Piyasalardaki  para  miktarını  kontrol  altında  tutmak  amacıyla  merkez 
bankaları  tarafından,  belirli  bir  para  miktarının,  ilerideki  bir  tarihte  tekrar  alınmak 
üzere  cari  kurdan  satılması  şeklinde  gerçekleşen  döviz  swap  işlemi
14
,  bu  çalışma 
anlamında  “swap”  kavramının  dışında  kalmaktadır.  Aynı  gerekçeyle,  uluslararası 
                                                 
13
 LURGER, 118. 
14
 BORCHERS, 19; HAPPE, 52; JENTZSCH, 17. 

---

 
5 
finansman alanında, gelişmekte olan ülkelerin borçlarıyla ilgili olarak kullanılan “dış 
borç-yatırım takası”
15
 yöntemi de incelemeye dahil edilmemiştir.   
ş
letme  ve  finans  literatüründe  swap  işlemi,  “aynı  veya  farklı  bir  birim  ile 
ifade  edilmiş  alacaklar  veya  borçlar  üzerindeki,  farklı  esasa  bağlı  faiz  ödeme  veya 
alacaklarının  yapısını  değiştirmek  isteyen  iki  taraf  arasında  yapılan  finansal 
anlaşma”
16
  şeklinde  tanımlanmaktadır.  Bu  tanıma  göre,  swap  anlaşmasının 
konusunu,  yükümlülüklerin  yanı  sıra  alacakların  yapılarının  değiştirilmesi  de 
oluşturabilir.  Ancak  swap  işleminin  doğuşu  ve  gelişimine,  günümüzdeki 
uygulamalarına  bakıldığında,  bu  noktada  işletmelerin  factoring  veya  forfaiting  gibi 
daha  gelişmiş  ve  sadece  alacakları  ele  alan  finansman  tekniklerini  tercih  ettikleri, 
alacak  konusunda  swap  yapılmadığı  görülmektedir
17
.  Bu  sebeple  çalışmada, 
alacakların yapılarının değiştirilmesini öngören swap işlemleri incelenirken ayrıntıya 
girmekten kaçınılmıştır. 
Swap  işlemleri,  sermaye  piyasalarının  yanısıra  para  piyasalarında  da 
uygulama  alanı  bulan  işlemlerdir.  Ancak  likidite  ihtiyacının  ön  planda  tutulmasına 
bağlı  olarak  para  piyasalarında  swap  işlemlerinin  vadesi  nadiren  bir  yıldan  daha 
uzundur.  şlemlerin  içeriğinde  hemen  her  zaman  döviz  satın  alma  anlaşmasıyla 
birlikte eş zamanlı olarak bir de geri satın alma anlaşması bulunur. Burada, miktarları 
belirli  bir  faiz  oranı  esas  alınarak  hesaplanmış  karşılıklı  ödemeler  yapılması  söz 
konusu  değildir.  Sözleşme  gereğince  ödenmesi  gereken  meblağ,  işlemin 
başlangıcında tespit edilir. Sermaye piyasalarında ise orta (2-8 yıl) ya da uzun (8 yıl 
                                                 
15
 PETERS, 5. 
16
 DEM R, 89. 
17
 DEM R, 92.  

---