T. C. Ankara ün vers tes sosyal b L mler enst tüSÜ Özel hukuk (meden hukuk) anab L m dali

 
6 
ve  daha  fazla)  vadeli  araçlar  kullanılmaktadır
18
.  Bu  çalışmada  incelenen  swap 
işlemleri sermaye piyasası işlemleridir. 
Swap işlemlerinin tezgah-üstü finansal araç niteliği taşımalarına bağlı olarak 
swap sözleşmeleri, tarafların ihtiyaçlarına göre şekillendirilebilmekte ve uygulamada 
oluşturulan  farklı  swap  anlaşmaları,  yeni  swap  türlerinin  ortaya  çıkmasına  sebep 
olmaktadır.  Piyasalardaki  bu  çeşitliliğe  rağmen  swap  işleminin  “faiz  oranı  swap 
işlemi”  ve  “para  swap  işlemi”  olmak  üzere  iki  temel  türü  vardır.  Diğer  bütün 
swapların  teorik  temelleri  bu  iki  türe  dayandığından,  özellikle  işlemin  hukuki 
niteliğinin  ortaya  konulması  aşamasında,  swap  türleri  ayrı  ayrı  ele  alınmamış;  para 
ve  faiz  oranı  swap  işlemleri  ile  karma  para  swapı,  vadeli  swap  ve  opsiyonlu  swap 
işlemlerinin incelenmesiyle yetinilmiştir.  
 
§2.   TER M 
ngilizce  kökenli  bir  kelime  olan  “swap”  etimolojik  olarak  değiştirme, 
mübadele, trampa anlamlarına gelir
19
.  
Finans  piyasalarında  “swap  işlemi”  (swap  transaction),  faiz  ve  kur 
risklerinden  korunmak  için  kullanılan  bir  finansal  aracı  ifade  etmektedir.  ktisadi 
açıdan,  tarafların  ödeme  akımlarını,  belirli  bir  zamanla  sınırlı  olarak,  karşılıklı 
değiştirmeleri  sonucunu  doğuran  anlaşma  da  “swap  anlaşması”  (swap  agreement) 
olarak isimlendirilir
20
.  
sviçre  ve  Alman  literatürlerinde  de,  finans  piyasası  katılımcılarının 
yükümlülüklerinin  yapısını  ihtiyaçları  doğrultusunda  değiştirebilmelerine  imkan 
veren  bu  işlem  için,  aynı  kelime  kabul  görmüştür.  Almanca  “değiş-tokuş”, 
                                                 
18
 AMMANN, 5. 
19
 SEY DOĞLU, 802. 
20
 DAS, 17. 

---

 
7 
“mübadele”  anlamlarını  karşılayan  “tausch”  kelimesi,  bir  hukuki  terim  olarak, 
taraflardan  her  birinin  bir  veya  birkaç  şeyi  diğerine  teslim  ve  mülkiyetini  ona 
geçirmek borcunu, diğer tarafın aynı şekilde başka bir veya birkaç şeyin mülkiyetini 
kendisine  nakletmeyi  borçlanması  karşılığında  üstlendiği  “trampa”  sözleşmesini 
ifade  etmek  üzere  kullanılmakta  olduğundan,  “swap”  işleminin  karşılığı  olarak 
hukuk ve finans literatürlerinde yerleşememiştir
21
.  
Türkçe  literatürde  de  swap  kelimesi  teknik  bir  terim  olarak  aynen 
kullanılmaktadır.  Tarafların  karşılıklı  olarak  birbirlerine  dönemsel  ödemeler  ifa 
etmeyi  taahhüt  ettikleri  bir  sözleşmeye  dayanan  swap  işleminin,  “trampa”  veya 
“takas”  kelimeleriyle  ifade  edilmesi  mümkün  değildir.  Zira  bu  kelimeler  hukuk 
literatüründe  tamamıyla  farklı  müesseseleri  karşılamak  üzere  kullanılmaktadırlar. 
Swap  işlemi  için  “trampa”  veya  “takas”  kelimelerinin  kullanılması,  işlemin  hukuki 
niteliği  ile  de  uyum  arz  etmemektedir
22
.  Faiz  oranı  swap  sözleşmelerinde  yer  alan 
takas  kaydı  sebebiyle  düşünülebilecek  “vadeli  takas”  kavramı  ise,  özellikle  takasın 
mümkün  olmadığı  para  swap  sözleşmesi  açısından  isabetli  değildir.  şlemin 
uygulama alanından ve swap kelimesinin tercümesinden yola çıkılarak elde edilecek 
“finansal  mübadele”  ifadesi  de  yalnızca  sözleşmenin  iktisadi  sonucuna  işaret 
etmekte,  ancak  hukuki  yapısı  hakkında  fikir  vermekte  yetersiz  kalmaktadır.  Bu 
sebeple çalışmada “swap” teriminin kullanılması tercih edilmiştir
23
. 
                                                 
21
 LORETAN, 106; WURTZ, 17. 
22
 Swap işleminin hukuki niteliği için bkz. §8, II. 
23
  Bu  çalışmada,  finansal  piyasalarda  kullanılan  diğer  işlemler  için  de  “future”  ve  “forward” 
kelimelerinin aynen kullanılmaları tercih edilmiştir. Zira her ne kadar Türkçe literatürde bu işlemleri 
ifade  etmek  üzere çeşitli Türkçe  karşılıklar  önerilmişse de kullanılan  kavramların içerikleri üzerinde 
yeknesaklık  sağlanabilmiş  değildir.  Örneğin  “vadeli  işlem”  terimi,  kimi  zaman  ayrı  ayrı  “future”, 
“forward” ve “swap” işlemleri için, kimi zaman bir üst başlık olarak “türev araç” kavramı yerine, kimi 
zaman  “future”  ve  “opsiyon”  işlemlerini  kapsar  şekilde,  kimi  zaman  da  sadece  “future”  anlamında 
kullanılmaktadır.  Benzer  şekilde  “gelecek  sözleşmesi”  ifadesinin  hem  “future”  hem  de  “forward” 
sözleşmelerini karşılamak üzere kullanılmasına rastlanmaktadır. Aynı ifadenin farklı kavramları ifade 

---

 
8 
 
§3.   SWAP  ŞLEM N N TAR HÇES  VE MUKAYESEL  HUKUKTA 
DÜZENLEN Ş ŞEKL  
I.
 
Swap  şleminin Tarihçesi 
Bir finansal araç olarak swap işleminin çok eski bir geçmişe sahip olmadığı 
söylenebilirse de, işlemin temelinde yatan prensip uzun zamandır bilinmektedir. Bu 
prensibe dayalı olan ve “swap benzeri işlemler” olarak isimlendirilen ilk işlemler, bir 
yerli yatırımcının, dış piyasadaki borçlarının itfası karşılığında yabancı muhatabının 
iç piyasadaki borçlarını ödemesi şeklinde gerçekleşmiştir
24
.  
Swap  işleminin  bugünkü  şeklinin  esasını  iki  farklı  finansal  araç  oluşturur. 
Bunlardan  birincisi  vadeli  piyasalar  ile  peşin  piyasalar  arasındaki  kur  farkından 
yararlanılarak kazanç elde edilmesini amaçlayan “klasik döviz swapı” işlemi, diğeri 
ise paralel kredilerin
25
 inkişafı neticesinde ortaya çıkan “karşılıklı krediler
26
”dir
27
.  
Belgelenebilen  ilk  klasik  döviz  swapı,  1923  yılında  Avusturya  Merkez 
Bankası tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu işlemde Avusturya Şilini,  ngiliz Sterlini 
karşılığında  peşin  piyasada  satılıp  vadeli  piyasada  geri  alınmıştı
28
.  Bu  ilk  swap 
işleminin  ardından,  başka  merkez  bankaları  da,  kendi  milli  paralarının  değerini 
etkileyebilmek  amacı  ile  “swap”  yöntemine  başvurdular.  Ancak  1929-1931  yılları 
arasındaki ekonomik kriz sonucunda serbest döviz ticareti ve esnek kur sisteminden 
                                                                                                                                        
etmek  için  kullanılmasından  kaynaklanan  bu  kavram  kargaşası  büyük  ölçüde  mevzuata  da  yansımış 
bulunmaktadır. Konu hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. AKÇAOĞLU, 8; PENEZOĞLU, 3. 
24
 LORETAN, 17. 
25
 Parallel Loans, Parallel-Kredite. 
26
 Back-to-back Loans, Back-to-back-Kredite. 
27
 HAPPE, 9; KUPRIANOV, 67; LORETAN, 17. 
28
 CEYLAN, 233; TOROSLU, 126. 

---