T. C. Ankara ün vers tes sosyal b L mler enst tüSÜ Özel hukuk (meden hukuk) anab L m dali

 
29 
b.
  Borsada  şlem Gören Türev Araçlar - Tezgah-Üstü Türev Araçlar 
Türev  araçlar  organize  borsalarda  ya  da  tezgah-üstü  piyasada  işlem 
görebilmektedirler.  Organize  borsa  kavramı,  “alıcı  ile  satıcının  veya  onların 
vekillerinin  emtia,  menkul  kıymet  veya  buna  benzer  misli  emtia  veya  kıymetten 
sayılan diğer şeyler üzerinde alım-satım yapmak amacıyla bir araya geldikleri belirli 
sürelerde,  belirli  yerlerde  kurulan,  belirli  kurallarla  çalışan  merkezi  pazarlar”ı
118
 
ifade eder.  
Borsada  işlemler,  önceden  belirlenmiş  merkezi  bir  yerde  ve  belirli 
zamanlarda (seans) yapılmaktadır. Borsa işlemlerinin konusunu, nitelikleri itibarıyla 
birbirinin  aynı  olan  veya  birbiri  yerine  ikame  edilebilen  misli  şeyler  oluşturur. 
Yapılan  işlemlerde  standart  sözleşmeler  kullanılmakta  ve  işlemin  kurulmasından 
sonuçlandırılmasına  kadar  bütün  aşamalar  önceden  tespit  edilmiş  standart  usullere 
uygun olarak gerçekleştirilmektedir. Bu sebeple borsada bireyselliğe yer yoktur
119
.  
Tezgah-üstü  piyasalar,  organize  borsaların  aksine,  türev  araçların  alım-
satımına  yönelik  işlemlerin  gerçekleştirildiği  merkezi  bir  mekanın,  özellikle  de 
standartlaşmanın  söz  konusu  olmadığı  piyasalardır.  Organize  borsalarda  ticareti 
yapılan türev araçlara ilişkin işlemler, future ya da opsiyon borsalarında, aleni olarak 
gerçekleştirilirler. Buna karşılık tezgah-üstü sözleşmeler, taraflar arasında düzenlenir 
ve  bunların  içerikleri,  organize  borsa  sözleşmelerinden  farklı  olarak,  tarafların 
spesifik  ihtiyaçları  doğrultusunda  şekillendirilir.  Organize  borsalarda  türev  araç 
                                                 
118
 KARSLI, 214. 
119
 KIRCA, 56; COHEN, 2001; SIENKO, 108. 

---

 
30 
sözleşmeleri,  borsanın  ya  da  ilgili  takas  odasının  garantisi  altındadır.  Tezgah-üstü 
türev araçlarda ise böyle bir garanti bulunmamaktadır
120
.  
Türev  araçlardan  future  sözleşmesi  organize  borsa,  forward  ve  swap 
sözleşmeleri  ise  tezgah-üstü  piyasa  araçlarıdır.  Opsiyon  sözleşmesinin  ise  hem 
organize borsalarda hem de tezgah-üstü piyasada işlem görmesi mümkündür
121
. 
B.
  Swap  şleminin Benzeri Türev Araçlarla Karşılaştırılması 
1.   Forward  şlemiyle Karşılaştırılması 
Forward  işlemi,  iki  taraf  arasında  yapılan  ve  sözleşmeye  konu  değerin, 
gelecekteki  belirli  bir  tarihte,  belirli  bir  fiyat  üzerinden  alımını  ya  da  satımını 
öngören  anlaşmadır
122
.  Forward  işlemi  ile  swap  işlemi  arasındaki  en  önemli 
benzerlik,  her  ikisinin  de  tezgah-üstü  türev  araçlardan  olmaları  ve  sözleşme 
hükümlerinin, tarafların özel ihtiyaçlarına uygun şekilde belirlenmesine imkan veren 
esnek  bir  yapıya  sahip  bulunmalarıdır.  Bu  özellik,  her  iki  işlemin  de  korunma 
(hedging)
123
 amacıyla finans piyasalarında tercih edilen yöntemler olmaları sonucunu 
doğurmaktadır
124
.  
Türev  araçların  forward  esaslı  türevler  ve  opsiyon  esaslı  türevler  şeklinde 
sınıflandırılmasında  swap,  forward  esaslı  türevler  arasında  yer  alır.  Bu  duruma 
paralel olarak swap sözleşmelerinin bir seri forward sözleşmesinden ibaret olduğunu 
savunanlara  da  rastlanmaktadır
125
.  Swap  sözleşmesinin  iktisadi  anlamda  forward 
                                                 
120
 JOHNSON, 959; BOOTH, 503; HU, 1465; FLANAGAN, 215; SIENKO, 108. 
121
 ADAMS/RUNKLE, 601; KUPRIANOV, 65; KIRCA, 57; AKÇAOĞLU, 16. 
122
  HULL,  1;  JACKSON,  3211;  VITALE,  543;  PARTNOY,  Corporate  Law  Mix,  607; 
CHAMBERS, 42; ANGIN, 48; MÜM NOĞLU, 8. 
123
  Finansal  korunma (hedging)  kavramı,  yatırımcının  vadeli  piyasada peşin piyasadaki  pozisyonuna 
karşıt  bir  pozisyon  almak  suretiyle  ters  yöndeki  fiyat  değişimlerinden  korunmasını  ifade  etmektedir 
(ERSAN, 216; CHAMBERS, 236). 
124
 FLANAGAN, 220. 
125
 VITALE, 539; JACKSON, 3213; HUANG, 483; DAS, 47; BOOTH, 50; FLANAGAN, 220. 

---

 
31 
sözleşmesinden farklı bir fonksiyon ifa etmeyişi bu yaklaşımı doğrular gözükse de, 
sözleşme  hükümleri  açısından  iki  sözleşme  arasında  önemli  mantık  ve  işleyiş 
farklılıkları  bulunmaktadır.  Forward  sözleşmesinin  içeriğini,  sözleşme  konusu 
varlığın  gelecekteki  bir  tarihte  önceden  belirlenen  fiyat  ile  alımı  ya  da  satımı 
oluşturur.  Oysa  swap  sözleşmesi,  tarafların  birbirlerine,  karşılıklı  olarak,  dönemsel 
ödemelerde  bulunmalarını  öngörmektedir.  Forward  sözleşmesinde  alıcının 
yükümlülüğü  belirlenen  tarihte  sözleşme  konusu  varlığı  almak;  satıcının 
yükümlülüğü  ise  alıcının  talebi  üzerine  bu  varlığı,  önceden  belirlenen  fiyatla 
satmaktır.  Swap  sözleşmesinde  ise  tarafların  birbirlerine  yapacakları  dönemsel 
ödemeler, birbirlerinin karşılığını oluşturmaktadır
126
.  
Swap işlemi ile hedeflenen iktisadi amaca, belirli aralıklarla yenilenecek bir 
seri  forward  işlemi  ile  ulaşılması  da  mümkündür.  Ancak  swap  işlemi,  forward 
işleminin yenilenmesi sırasında alış ve satış fiyatları arasındaki farktan kaynaklanan 
maliyetin  ortadan  kaldırılmasını  sağlamaktadır.  Bu  özellik,  swap  işlemini  forward 
işlemleri karşısında daha avantajlı kılan bir başka farklılıktır
127
.  
Forward  sözleşmeleri,  nadiren  oniki  aydan  daha  uzun  süreli  vadelerle 
yapılmaktadırlar. Buna karşılık swap sözleşmeleri çoğu kere birkaç yıldan başlayan 
vadelerle  yapılabilmektedirler.  Bu  imkan,  swap  işlemlerine  daha  yüksek  bir  işlem 
hacmi kazandırmaktadır
128
. 
                                                 
126
 ADAMS/RUNKLE, 612. 
127
 AKGÜÇ, 707; DAS, 47. 
128
 FLANAGAN, 220. 

---