T. C. Ankara ün vers tes sosyal b L mler enst tüSÜ Özel hukuk (meden hukuk) anab L m dali

 
24 
bulunmaktadır.  Bunlardan  döviz  kuru  riski,  yerel  paranın  yabancı  paralar 
karşısındaki değerinin sürekli değişmesinden kaynaklanan belirsizliktir. Bilançoların 
gerek aktif gerekse pasif tarafında oluşan döviz mevcutları bu riski taşır. Vadede elde 
edilen  faiz  hadlerinin  yatırım  dönemi  başında  beklenen  faiz  değerlerinden  sapma 
ihtimali ise  faiz  riskini  meydana  getirir.  Finans piyasalarında  katılımcılar  açısından 
önem  taşıyan  son  risk  türü,  nakit  girişleri  ile  çıkışları  arasındaki  dengenin 
kurulamaması 
ya 
da 
bozulması 
sebebiyle 
ödemelerin 
vadesinde 
gerçekleştirilememesi riskidir. Bu risk, likidite riski olarak isimlendirilmektedir
96
. 
Finansal  risklerin  tamamen  ortadan  kaldırılmaları  değilse  de  katlanılabilir 
seviyeye  getirilmeleri  ya  da  başkalarına  devredilmeleri  mümkündür.  Türev  araçlar, 
bu  amaçla  geliştirilen  yeni  finansal  teknikler  arasında  en  önemli  yeri  almaktadır
97
. 
“Türev  araç”  terimi,  bu  enstrümanların  değerlerinin  başka  ve  daha  az  karmaşık 
varlıkların değerine bağlı olarak değişmesinden kaynaklanır
98
. Örneğin hisse senedi 
üzerine  kurulan  bir  opsiyon  sözleşmesinde,  hisse  senedi  belirli  bir  değer  taşır.  Zira 
hisse  senedi,  bir  ortaklıktaki  mülkiyet  hakkını  ifade  etmektedir.  Oysa  sahibine  bu 
hisse senedini satın alma hakkını veren bir opsiyon, türev araçtır. Opsiyonun değeri, 
tamamıyla  söz  konusu  hisse  senedinin  değerine  bağlıdır.  Opsiyonun,  sahibine  bu 
hisse senedini otuz gün içinde on dolar karşılığında alma hakkı verdiği bir durumda, 
otuz  gün  sonra  senedin  değeri  on  doların  altına  düşerse  opsiyonun  değeri  kalmaz. 
Hak sahibi, opsiyon için ödediği miktar kadar zarar etmiştir. Fiyatın otuz gün içinde 
onbeş  dolara  çıkması  halinde  ise  opsiyonun  değeri,  hak  sahibinin  opsiyonu 
kullanmakla  tasarruf  ettiği  miktar  kadar  (beş  dolar)  olur.  Her  durumda  opsiyonun 
                                                 
96
 AKÇAO_ĞLU'>SAMUELSON, 780; AKÇAOĞLU, 7. 
97
  Yeni  finansal  teknikler;  kişisel  bankacılık  ürünleri,  menkul  kıymet  piyasaları  ve  risk  yönetimi 
ürünleri olarak da isimlendirilen türev araçlardan ibarettir (AKÇAOĞLU, 5). 
98
 BOOTH, 502; PENEZOĞLU, 5; CHAMBERS, 1; AKÇAOĞLU, 7. 

---

 
25 
değeri,  temelindeki  başka  bir  varlığın  (örnekte  hisse  senedinin)  değerinden 
kaynaklanmaktadır
99
. Benzer şekilde, döviz üzerine yapılan bir future sözleşmesi de 
bir  türev  araçtır  ve  değeri  sözleşmeye  temel  oluşturan  dövizin  değerine  bağlıdır. 
Böyle bir sözleşme, işlem konusu dövizin önceden belirlenmiş olan bir kur üzerinden 
vadede  teslim  edilmesini  öngörmektedir.  Sözleşmenin  temelinde  yatan  aktif, 
dövizdir.  Türev  aracın  konusu  ise  bu  dövizin  teslimi  vaadidir.  Alım  satımı  yapılan 
araç döviz değil, döviz üzerine türetilen teslimat vaadidir
100
. 
Türev  araçların  temelini  oluşturan  varlıklar
101
  hisse  senetleri  ve  döviz 
kurlarının  yanısıra  tahviller,  ticari  ürünler,  faiz  oranları  ve  menkul  kıymet  borsası 
endeksi veya diğer endeksler de olabilir
102
.  
1.
  Türev Aracın Tanımı 
Alman  Menkul  Kıymet  Ticareti  Hakkındaki  Kanun  (WpHG)  §2  hükmüne 
göre
103
  türev  araçlar;  “fiyatları  doğrudan  ya  da  dolaylı  olarak  menkul  kıymetlerin, 
para piyasası araçlarının, emtianın ve diğer kıymetli madenlerin borsa ya da piyasa 
fiyatına veya döviz fiyatlarına, faiz oranlarına ya da diğer getirilere bağlı olan, kesin 
vadeli işlem veya opsiyon işlemi olarak düzenlenen vadeli işlemler”dir
104
.  
Türev  araç  kavramı  doktrinde  de  çeşitli  şekillerde  tanımlanmıştır.  Yapılan 
tanımlardan  bazılarında,  türev  araçların  iktisadi  fonksiyonunun  esas  alındığı 
görülmektedir. Bu yaklaşım türev araçları, “finansal risklerin daha iyi anlaşılmasını, 
ölçülmesini ve yönetilmesini, özellikle de döviz kuru ve faiz oranı değişmelerinden 
                                                 
99
 BOOTH, 502. 
100
 AKÇAOĞLU, 7. 
101
  Türev  aracın  temelindeki  emtia  ya  da  finansal  değer  “underlying”  olarak  isimlendirilmektedir 
(BOOTH, 502).  
102
 FLANAGAN, 214; WALDMAN, 1025; HU, 1465. 
103
 Aynı tanım KWG § 1 (11) hükmünde de yer almaktadır. 
104
  Finansal  araçlarla  ilgili  olarak  kullanılan  “vadeli  işlem”  teriminin  sebep  olduğu  problemler  için 
bkz. AKÇAOĞLU, 8 vd. 

---

 
26 
kaynaklanan  risklere  karşı  katlanılabilir  maliyetlerle  korunabilmeyi  mümkün  kılan 
ürünler”
105
 şeklinde tanımlamaktadır.  
Türev araçların temel özelliği, değerlerinin temel varlık olarak isimlendirilen 
başka  bir  finansal  varlığın  değerine  bağlı  olarak  değişmesidir.  Bu  sebeple  yapılan 
türev  araç  tanımlarının  önemli  bir  kısmı,  bu  esasa  dayandırılmaktadır.  Buna  göre 
türev  araçlar,  “değerleri  hisse  senetlerinin,  emtianın  ya  da  diğer  varlıkların  aktif 
olarak  ticaretinin  yapıldığı  piyasalardaki  fiyat  hareketlerine  bağlı  olan  ve  temel 
değerin bir parçası ya da yan ürünü olarak nitelendirilebilecek finansal araçlardır”
106
. 
Aynı esasa dayalı bir başka tanıma göre türev araç, “değeri mal fiyatlarına, dövize, 
faize veya borsa endeksine dayalı finansal bir üründür”
107
. 
Türev  araçlar,  hukuki  açıdan,  iki  taraf  arasında  kurulan  bir  sözleşme  ile 
ortaya çıkmaktadırlar. Bu durumu dikkate alan bir görüş, türev aracı, tarafların böyle 
bir  sözleşmeden  doğan  yükümlülüklerine  dayanarak  tanımlamıştır. Buna  göre  türev 
araç, “taraflardan birine bir varlığı alma ya da satma hakkı veren ya da bu hususta bir 
yükümlülük  yükleyen  bir  sözleşmedir”
108
.  Türev  araçların  bir  sözleşme  oldukları 
hususunu içeren bir başka tanıma göre ise “türev araç, değerini kendisine konu edilen 
varlığın  değerinden  alan,  finansal  risklerin  daha  iyi  anlaşılmasını,  ölçülmesini  ve 
yönetilmesini,  fiyat  değişmelerinden  kaynaklanan  risklere  karşı  katlanılabilir 
maliyetlerle  korunabilmeyi  mümkün  kılan,  tam  iki  tarafa  borç  yükleyen  bir 
sözleşmedir”
109
. 
                                                 
105
 AKÇAOĞLU, 13. Aynı hususu içeren bir başka tanım için bkz. PENEZOĞLU, 5. 
106
 CUCCIA, 197; CHAMBERS, 1. 
107
  ERSAN,  1. Aynı  yönde  başka tanımlar için  bkz.  ADAMS/RUNKLE,  600;  WALDMAN, 1026; 
LINDHOLM, 75.  
108
 HU, 1464. 
109
 PENEZOĞLU, 5. 

---