T. C. Ankara ün vers tes sosyal b L mler enst tüSÜ Özel hukuk (meden hukuk) anab L m dali

 
27 
Türev  araç  kavramının,  zikredilen  tanımlarda  yer  alan  unsurların  tümünü 
içerecek şekilde, “iki taraf arasında yapılan bir sözleşmeye bağlı olarak ortaya çıkan, 
finansal  risklere  karşı  katlanılabilir  maliyetlerle  korunmayı  mümkün  kılan  ve 
değerlerini kısmen ya da tamamen, dayalı oldukları varlık, fiyat, oran veya endeksten 
alan finansal araçlar” şeklinde tanımlanması mümkündür
110
.  
2.
  Türev Araçların Sınıflandırılması 
Türev  araçlar,  taraflardan  birine  ifayı  talep  hususunda  seçim  hakkı  verip 
vermemesine
111
  ve  borsada  işlem  görüp  görmemesine  göre  ikiye  ayrılır
112
.  Türev 
araç  sözleşmesi  ile  taraflardan  birine  seçim  hakkı  tanınması  durumunda  bir 
“opsiyon”  sözleşmesinin  varlığından  bahsedilir.  “Future”,  “forward”  ve  “swap” 
işlemleri  ise  bu  anlamda  kesin  vadeli  işlemlerdendir
113
.  Söz  konusu  türev  aracın 
borsada  işlem  görüp  görmemesi  ölçütüne  göre  yapılacak  ayrımda  ise  forward  ve 
swap  sözleşmeleri  tezgah-üstü  türev  araçları  oluştururlar.  Buna  karşılık  future  ve 
opsiyon sözleşmeleri organize borsalarda işlem gören sözleşmelerdir
114
. 
                                                 
110
 BOOTH, 501; SIENKO, 107; ADAMS/RUNKLE, 600.  
111
  Türev  araç  sözleşmesinde  taraflardan  birine  ifayı  talep  hususunda  bir  seçimlik  hak  tanınması 
durumunu “kesin  hüküm  ve sonuç  doğurmayan” türev araçlar başlığı altında ele alan değerlendirme 
için bkz. ÖZŞAH N, 12. 
112
  Türev  araçlar  dayandıkları  asıl  değerin  niteliğine  göre  de  sınıflandırılabilirler.  Buna  göre  faize 
bağlı  türev  araçlar  (interest  rate  linked  derivatives)  faiz  future  sözleşmeleri  (interest  rate  futures), 
bunlara dayalı opsiyonlar (options on interest rate futures), cap, FRA benzeri tezgah-üstü faiz türevleri 
ve  faiz  swapı  (interest  rate  swap);  dövize  bağlı  türev  araçlar  (foreign  Exchange  linked  derivatives) 
para future sözleşmeleri (currency futures), para swapları (currency swaps), para opsiyonları (currency 
options) ve bunların  değişik bileşimleri; öz sermayeye bağlı türev araçlar (equity  linked derivatives) 
hisse  senedi  türevleri  (security  derivatives)  ve  emtiaya  dayalı  türev  araçlar  (commodity  linked 
derivatives) mal swapları (commodity swaps)’dır (ERSAN, 1-5). 
113
  Buradaki  “kesin  vadeli  işlem”  ifadesi,  hukuki  ve  teknik  anlamda  kullanılmamaktadır.  Vadeli 
işlemler  açısından  kesinlik,  sözleşmenin,  alıcıya  ifayı  talep  konusunda  bir  seçimlik  hak  verip 
vermediğine  ilişkindir  (KIRCA,  3,  dpn.6).  Bu  çerçevede,  sözleşme  taraflarının,  belirlenen  vadede 
edimlerini  karşılıklı  olarak  ifa  etmekle  yükümlü  oldukları  vadeli  işlemler,  kesin  vadeli  işlemlerdir 
(KIRCA, 4).  
114
 KIRCA, 5; ADAMS/RUNKLE, 601; BOOTH, 502; JACKSON, 3211, JOHNSON, 953. 

---

 
28 
a.
  Opsiyon Esaslı Türev Araçlar - Forward Esaslı Türev Araçlar  
Türev  araçlar  esas  olarak  iki  temel  kategoriye  ayrılırlar.  Bu  iki  kategoriden 
birincisi  opsiyon  esaslı  türevlerdir.  Opsiyon  esaslı  türevler  ya  da  “opsiyonlar”, 
alıcısına  belirli  bir  zaman  dilimi  içinde,  konusu  olan  varlığı,  önceden  tespit  edilen 
bedel ile alma ya da satma hakkı verir. Forward esaslı türevler ise taraflar arasında 
gelecekteki bir zaman için fiyatları sabitleyen anlaşmalardır. Forward esaslı türevler 
arasında yer alan future ve forward işlemleri, taraflardan birine, gelecekteki belirli bir 
tarihte,  önceden  belirlenmiş  fiyat  üzerinden,  belirli  miktarda  bir  finansal  varlığın 
alımı  veya  satımı  borcunu  yüklerler
115
.  Swap  işlemlerinde  ise  taraflar,  belirli  bir 
zaman  dilimi  boyunca  birbirlerine  dönemsel  ödemeler  yapmayı  taahhüt 
etmektedirler
116
.  Bu  ödemelerin  hesaplanmasında  kullanılmak  üzere  sözleşmenin 
kuruluşu sırasında belirlenen faiz oranının ya da döviz kurunun sözleşmenin sonuna 
kadar  geçerli  kabul  edilmesi,  böylece  bir  anlamda  fiyatların  sözleşme  süresince 
sabitlenmiş  olması  sebebiyle,  swap  işlemleri  de  forward  esaslı  türevler  arasında 
incelenmektedir
117
. 
 
                                                 
115
 Örneğin Almanya’daki Y işletmesinden bedeli üç ay sonra ödenmek üzere 100.000 Euro değerinde  
bir  makine  satın  alan  X  işletmesi,  döviz  kurunu  üç  aylık  süre  için  sabitlemek  ve  bu  suretle  kur 
riskinden  korunmak  amacıyla  bir  forward  işlemi  yapabilir.  Satım  sözleşmesinin  yapıldığı  tarihte 
dövizin  cari  kuru  1  Euro=2  YTL’dir.  X  işletmesi,  üç  ay  içinde  Euro’nun  YTL  karşısında  değer 
kazanacağını  düşünmekte  ve  kendisini  belirsiz  kur  riskine  karşı  korumaya  almak  istemektedir.  Bu 
amaç doğrultusunda X işletmesi, Z bankasından üç aylık forward kuru 1 Euro=2.2 YTL’den 100.000 
Euro  almak  üzere  forward  döviz  sözleşmesi  imzalamıştır.  Bu  sözleşmeye  göre  X  işletmesi,  üç  ay 
sonra  Z  bankasına  220.000  YTL  ödeyerek  100.000  Euro  alacaktır.  Oysa  üç  ay  sonra  cari  kur  1 
Euro=2.5  YTL  olmuştur.  Böylece  X  işletmesi,  söz  konusu  forward  anlaşması  vasıtasıyla  kendisini 
30.000 YTL tutarındaki kur farkı kaybından korumuş olmaktadır (SELV , 11). Future sözleşmesi de 
yapı itibarıyla forward  sözleşmesine  benzemektedir.  ki sözleşmeyi  birbirinden ayıran  temel  özellik, 
future  sözleşmesinde  fiyat  dışında  kalan  bütün  unsurların  standart  hale  getirilmiş  olmasıdır 
(AKÇAOĞLU, 22; FLANAGAN, 217). 
116
 BOOTH, 504; HU, 1467; HUANG, 483; FLANAGAN, 215. 
117
  Literatürde  türev  araçların  opsiyon,  forward  ve  swap  işlemleri  olmak  üzere  üç  kategoriye 
ayrıldığına  da  rastlanmaktadır  (SIENKO,  108).  Fakat  çoğunlukla  swap  bir  seri  forward 
sözleşmesinden  ibaret  kabul  edilmekte  ve  forward  esaslı  türevler  arasında  zikredilmektedir 
(PARTNOY, Financial Derivatives, 607; BOOTH, 50, dpn. 28 ve 33; HUANG, 483). 

---