T. C. Ankara ün vers tes sosyal b L mler enst tüSÜ Özel hukuk (meden hukuk) anab L m dali

 
18 
doğrudan  doğruya  konuya  ilişkin  münferit  hükümlere  rastlamak  mümkündür.  Bu 
hükümlerin  ortak  özelliği,  türev  araçlara  yalnızca  düzenledikleri  konuyla  bağlantılı 
oldukları ölçüde temas etmiş olmalarıdır. 
sviçre  hukukunda  türev  araçlarla  ilgili  hükümlerden  biri  cra  flas 
Kanununda (SchKG) yer almaktadır
76
. Bu hükme göre, konusu bir paranın ödenmesi 
olmayan  alacak  hakları,  iflas  durumunda  para  alacağına  dönüştürülür.  flas  idaresi, 
iflasın açılması anında henüz hiç ifa edilmemiş ya da yalnızca kısmen ifa edilmiş tam 
iki  tarafa  borç  yükleyen  sözleşmelerde,  borçlunun  yerine  ifada  bulunma  yetkisine 
sahiptir. Ancak iflas idaresinin bu yetkisi, akdi edimlerin değerinin, iflasın açılması 
anında  piyasa  veya  borsa  fiyatına  dayanılarak  tespit  edilebilir  olması  durumunda, 
finansal  vadeli  işlemler,  swap  ve  opsiyon  işlemleri  gibi  kesin  vadeli  işlemler  için 
geçerli  değildir.  flas  idaresi  ve  sözleşme  tarafı,  edimlerin  kararlaştırılan  değeri  ile 
iflasın  açılması  anındaki  piyasa  değeri  arasındaki  farkı  geçerli  kılabilirler  (SchKG 
Art. 211).  
Türev  araçlara  ilişkin  bir  diğer  hüküm,  Yatırım  Fonlarına  lişkin  Tüzük 
(AFV-EBK) kapsamındadır
77
. Yatırım fonları ile sınırlandırılmış olsa da, AFV-EBK 
Art.  1 hükmü,  özellikle swap  işleminin  tanımına  yer  vermesi  sebebiyle  önem  taşır. 
Gerçekten  maddenin  ikinci  fıkrasında  “türev”,  “temel  değer”,  “tezgah-üstü  türev”, 
“faiz  oranı  türevi”,  “future”,  “forward”  gibi  bazı  kavramlarla  birlikte  swap  işlemi, 
“gelecekteki belirli vadelerde veya bir kredi olayının gerçekleşmesinde, ödemelerin 
mübadelesi hakkındaki anlaşma” şeklinde tanımlanmaktadır (AFV-EBK Art. 1/II-k). 
Hükmün 
devamında, 
münferit 
ödemelerin 
miktarının 
kesin 
olarak 
                                                 
76
 Bundesgesetz vom 11 April 1889 über Schuldbetreibung und Konkurs (SchKG). 
77
  Verordnung  der  EBK  (die  Eidgenössische  Bankenkommission)  vom  24  Januar  2001  über  die 
Anlagefonds (AFV-EBK). 

---

 
19 
kararlaştırılabileceği  ya  da  bir  temel  değere  bağlı  olarak  değişebileceği 
belirtilmektedir. 
Sigorta  Şirketlerinin  Denetimi  Hakkındaki  Kanun  (VAG)  ile  de  sigorta 
ş
irketlerinin  opsiyon,  vadeli  sözleşme  ve  swap  gibi  türev  finansal  araçların 
kullanılmasına  bağlı  riskleri,  gerekli  önlemlerin  alınması  kaydıyla  taşıyabilecekleri 
hükme bağlanmıştır (VAG §74-a)
78
. 
Türev  araçlarla  ilgili  hükümler,  Alman  hukukunda  da  çeşitli  kanunlara 
dağılmış durumdadır. Bu hükümlerden biri Yatırım Ortaklıkları Hakkında Kanunda 
(KAGG)  yer  alır
79
.  Kanunun  §8  (d)  hükmünde,  yatırım  ortaklıklarının 
yapabilecekleri  işlemler  sayılmaktadır.  KAGG  §8  (d)(5)’e  göre,  yatırım 
ortaklıklarının  farklı  para  birimleri  cinsinden  olan,  farklı faiz  oranları esas  alınmak 
suretiyle hesaplanan veya farklı para birimleri cinsinden olan ve aynı zamanda farklı 
faiz oranlarına dayanan ödeme yükümlülüklerinin mübadelesine yönelik anlaşmalar 
yapmaları caizdir. Aynı kanun, §8 (k) hükmünde, yatırım ortaklıklarının girecekleri 
swap işlemleri ile ilgili özel durumları düzenlemektedir.  
Menkul  Kıymet  Ticareti  Hakkındaki  Kanun  (WpHG)  §2  (2)
80
,  bu  kanun 
anlamında  türev  araç  kavramını  tanımlamakta,  §37  (e)  ise  BGB  §762  hükmüne 
dayanan itirazın ileri sürülmesinin mümkün olamayacağı durumları belirlemektedir. 
Türev  araç  tanımının  yapıldığı  bir  başka  hüküm,  Kredi  şleri  Hakkında  Kanun 
                                                 
78
  Bundesgesetz  vom  17  Dezember  2004  betreffend  die  Aufsicht  über  Versicherungsunternehmen 
(VAG). 
79
 Das Gesetz über Kapitalanlagegesellschaften (KAGG), BGBl. IS. 2726. 
80
 Wertpapierhandelsgesetz (WpHG), BGBl. IS. 2708. 

---

 
20 
(KWG)  §1  (11)
81
  hükmüdür.  Hükümde  yer  verilen  türev  araç  tanımı,  WpHG  ile 
yapılmış olan tanımla uyum arz etmektedir
82
.  
C.
  Türk Hukukunda 
Öncelikle  birer  özel  hukuk  sözleşmesi  mahiyeti  taşıyan  türev  araçlar  ve  bu 
kapsamda  swap  işlemi,  Türk  hukukunda  da  kapsamlı  bir  şekilde  düzenlenmiş 
değildir.  Konuya  ilişkin  doğrudan  bir  hükme  yer  verilmeyen  Borçlar  Kanununda, 
yalnızca  kumar  ve  bahisle  ilgili  m.  504’te  kullanılan  “vadeli  alışverişler”  ifadesi, 
türev  araçlar  arasında  zikredilen  future  işlemi  ve  bir  kısım  opsiyon  işlemlerini 
kastetmektedir.  Bu  sebeple  söz  konusu  madde,  türev  araçlarla  bağlantılı  kabul 
edilebilir
83
. 
Türev araçlar, ne Borçlar Kanununda ne de bir özel kanunda düzenlenmiştir. 
Bununla  birlikte  başka  bazı  düzenlemelerde,  türev  araçlara  ilişkin  hükümler 
bulunmaktadır.  Bu  çerçevede swap  ve forward  işlemlerine  ilişkin  ilk  düzenlemeler, 
Türk  Parasının  Kıymetini Koruma  Hakkında  28  sayılı  Karar  ve  buna  bağlı  2  sayılı 
TCMB genelgesi ile yapılmıştır
84
. 
Merkez  Bankası  ile  ticari  bankalar  arasında  swap  işlemlerinin 
gerçekleştirilmeye başlanması 16 Temmuz 1985 tarihli bir genelge ile sağlanmıştır. 
Buna göre swap işlemleri en fazla bir ay süreli olarak ve Merkez Bankası tarafından 
belirlenen  alış  kuru  üzerinden  yapılabilecektir.  Döviz  için  uluslararası  para 
piyasalarında uygulanan faizler esas alınır. Türk Lirası için ise faiz oranlarını değişen 
                                                 
81
 Kreditwesensgesetz (KWG), BGBl. IS. 2776. 
82
 Kanunda yer alan türev araç tanımı için bkz. §4, I, A, 1. 
83
 AKÇAOĞLU, 9. 
84
  UYANIK,  N.,  45.  29  Aralık  1983  tarihli  28  sayılı  Karar  m.  1  hükmüne  göre  döviz  kurları  TC 
Merkez  Bankası  tarafından  belirlenir.  Bankalar  belirlenen  bu  “esas  kur”un  %6  alt  ve  üst  limitleri 
dahilinde döviz fiyatları belirleyebilirler. Aynı Karar m. 4 hükmü ise bankaların Merkez Bankasının 
tespit edeceği esaslara uymak kaydıyla vadeli döviz alım satımı yapabileceklerini düzenlemektedir.  

---