T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji (klasiK arkeoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
ÖNSÖZ İnsanoğlunun geçirdiği uygarlık evriminde, Eski Yunan düşüncesinin ayrı bir yeri vardır. İdealizm, hümanizm, demokrasi, etik, estetik gibi kavramlar Antik Yunan Uygarlığı’nın insanlığa armağanıdır. Dönemin düşünce ve sanat ürünlerine olan ilgi günümüze dek öyle yoğun olmuştur ki, bugün felsefe tarihinde Platon ya da Aristoteles’ten etkilenmemiş bir düşünürün ya da Phidias veya Polykleitos’tan ilham almamış bir heykeltraşın varlığından söz edilemez. Üstelik sanatın yalnız heykeltraşlık alanında değil, her kolunda Eski Yunan izlerini bulmak mümkündür. Resimde Sandro Boticelli’nin “Venüs’ün doğuşu” adlı duvar resmi; mimaride John Soane’in (19.yüzyıl) “Bir kır evi tasarısı” ki; Dor üsluplu, özgün Parthenon biçimiyle tasarlanmıştır; müzikte Igor Stravinsky’nin “Apollo” balesi; sinemada Mario Camerini’nin “Ulysses” filmi; tiyatroda Jean Anouihl’in (20.yüzyıl) “Antigone” adlı oyunu; edebiyatta Thomas Mann’ın “Venedik’te ölüm” adlı romanı ve elbette heykelde Jean Goujon’un (16. yüzyıl) “Suçsuzlar çeşmesi” kabartması bunlar arasında sayılabilir. Felsefe tarihine baktığımızda da; modern felsefenin temellerinin bundan yüzyıllarca önce İyonya’nın Miletos kentinde atıldığını görmekle kalmıyoruz ama aynı zamanda günümüze değin Kant, Hegel, Schopenhauer, Goethe ve Nietzsche gibi birçok filozofun düşüncelerini biçimlendirmelerinde Eski Yunan felsefesine çok şey borçlu olduklarını görüyoruz. “Antik dönemde felsefe ve sanat” başlıklı bu tez, insanı şaşırtan bir gerçeğe işaret etmektedir: Antik Yunanlı aydın, daha o zamanlar, sanat eserleriyle düşüncenin birbirinden ayrılmaz ögeler olduğunun bilincine varmıştır. Sanat da düşünce de toplumsaldır. Ama sanat eseri, kuru bir toplumsal gerçekliğin dışavurumu değildir. O, topluma ait olmakla; sanatçısının, o toplumun bir bireyi olmasıyla toplumsaldır. Fakat aynı zamanda özneldir. Sanatçının izlenimlerini şekillendirdiği bir nesnedir. Yani, düşüncenin öznesidir. Eski Yunan Uygarlığı’nda, sanatın toplumsal yönü daha ağır basıyordu. Yani, “sanat toplum için”di. Belki de bu yüzden sanatçının dış dünyaya dair izlenimleri, eseri üzerinde çok belirgin değildi. Yine de, daha o dönemden kalan sanat eleştirilerine baktığımızda yeniliklere imza atan ressamlardan, heykeltraşlardan söz edildiğini görüyoruz. Eski Yunan toplumunda, halk, sanatla içiçe yaşıyordu. Heykeller yalnız tapınaklara hapsolmamıştı. Açık alanlar da yontularla doluydu. Belki de bu yüzden, Platon, Aristoteles gibi düşünürlerin günümüze ulaşan hemen tüm eserlerinde, sanatla, heykelle ilgili sayısız benzetme bulunur. Günümüzde, Antik Yunan sanatı ile düşüncesi arasındaki bağlantıya değinen hemen her kaynak, daha çok, sanat-mitoloji ya da sanat-siyaset ilişkisi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bir doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışmada ise, konunun pek incelenmemiş bir yönü olan sanat-felsefe ya da felsefe-sanat ilişkisi irdelenmiş; bu amaçla dönem felsefesi, dönemin tasvir sanatlarından heykel dalıyla bağlantılı olarak incelenmiştir. Bu bağlantının varlığının ve derinliğinin sergilenmesi, Eski Yunan heykeline ve sanatına farklı bir açıdan bakmamızı sağlayacaktır. Umuyorum ki; bu çalışma, ayrıca, insanlığın Eski Yunan sanatına yüzyıllardır süren ilgisini açıklamaya da yardımcı olur. “Antik dönemde felsefe ve sanat” başlıklı bu tez çalışmasında, yalnız Klasik Arkeoloji’yle sınırlanmayan fakat sanatın felsefesini de içeren bir konu seçmemde bana destek olan ve çalışmalarım sırasında da yardımlarını esirgemeyen tez danışmanım Sayın Prof. Dr. Coşkun Özgünel’e müteşekkirim. Ayrıca tezin yazım aşamasında bana yardımcı olan kardeşim Banu Demiralp’e de teşekkür ediyorum. GİRİŞ Birey toplumsaldır ve onun her davranışında bu özelliği yansır. Aristoteles de insanı bir “zoon politikon” olarak belirtiyordu. Aristoteles’in pek güzel gördüğü şey, insan bireyinin zorunlu toplumsallığıydı. Düşüncede de eylemde de toplumsalın sınırlarını zorladığımız zaman, bizi yanılgı ve düşkırıklığı bekler. Felsefede, bilimde, sanatta insan emeğinin anlamını ancak toplumsal koşullar çerçevesinde doğru olarak kavrayabiliriz 1 . Antik Çağ düşüncesi, sanatın toplumal rolünü iyi biliyordu. Sanatın bütün sorunlarını toplumsal sorunlar ya da toplumsal eğitimin sorunları sayan Antik Çağ estetiği, estetik yaşantıların insanları geniş ölçüde etkileyen, dahası kimi koşullar altında onu değişime uğratan gücünü onaylar. Bu estetik anlayışa göre; toplumsal işlevin önemi, belli sanatların belli yöndeki uygulamasının insan yaşamına, buna bağlı olarak da toplumsal yaşama yön veren güçler arasında yer almasında belirginleşir 2 . Toplumsal ve iktisadi açıdan yeterince karmaşıklaşmamış toplumlarda, bilim ve felsefenin en az düzeyde de olsa belli bir düşünselliği gerektirdiği düşünülürken, sanata tepeden tırnağa bir esin işi olarak bakılır. Oysa sanat, bütün biçimlerinde tepeden tırnağa düşünsel bir etkinliktir. Düşünce, sanatta özgül anlatımını bulur. 1 Timuçin 2000, 9 2 Lukacs 1988, 17-18 1 Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|