T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SONUÇ
SONUÇ M. S. I. yüzyılın sonlarına doğru Büyük Hun İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra Hun konfederasyonuna dâhil olan Onogur-Bulgar boyları batıya doğru hareket ederek güney Ural bozkırlarında yerleşmişlerdir. Hiç kuşkusuz bozkırlarda göçebe o burada Ugorlarla temasa geçerek onların kültürlerinde derin izler bırakmışlardır. 370’li yıllarda İtil’i geçerek önlerine çıkan kavimleri hâkimiyetleri altına alan ya da batıya doğru iten Hunların arasında da akraba Bulgar kitlelerinin bulunduğuna şüphe yoktur. İtil Nehri’nden Ren Nehri’ne kadar olan muazzam coğrafyada Türk tarihinin en kudretli devletlerinden birini kuran Hunlar, 453 yılında başbuğları Atilla’nın ölümünden sonra dağılmışlardı. Atilla’nın oğulları Dengizik ve İrnek kendilerine tabi Hun boyları ile Tuna Nehri dolaylarına ve Karadeniz’in kuzeyine çekildiği sıralarda daha sonraları İtil Bulgar konfederasyonuna katılacak olan Savir Türklerinin baskısıyla harekete geçen Onogur-Bulgar kitleleri Kuzey Kafkasya’ya gelmişlerdi. İşte bu Ogur boyları Karadeniz’in kuzeyindeki akraba Hun kitleleriyle birleşerek Bulgar etnonimini meydana getirdiler. Zira “Bulgar Hakanlar Listesi”nin başlangıcı Atilla ve oğlu İrnek’e dayandırılmaktadır. Ayrıca çağdaş yazarlar Hun ve Onogurları özdeşleştirerek (Hunnogur) onlardan bahsetmektedir. V. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kaynaklar onlardan Utrigur, Kutrigur, Saragur, Onogur, Bulgar adlarıyla bahsediyorlardı. Bir müddet Kuzey Kafkasya ve Karadeniz’in kuzeyindeki larak yaşayan ve Bizans İmparatorluğu ile Sasani İran arasındaki siyasi mücadelelere müdahil olan Bulgar boylarından Kutrigurlar 552 yılında Gök-Türk Kağanlığı’nın kurulmasından sonra batıya yönelen Avarlara itaat ederek onlarla birlikte Panonya’ya gitmişler ve burada Avar Kağanlığı’nı teşkil etmişlerdi. Diğer Bulgar boyları ise Gök-Türk Kağanlığı’nın hâkimiyetine girmişlerdi. 581 yılında Gök-Türk Kağanlığı’nda başlayan iç çekişmeler Türk 294 idarecilerinin dikkatini Bulgar boylarının yaşadığı Kuzey Kafkasya ve Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlardan uzak tutmasına neden olmuştu. Bu durumdan faydalanarak etki alanlarını Karadeniz’in kuzeyine kadar yayan Avarlar daha da güçlenerek Sasanilerle ittifaken İstanbul’u kuşatmışlardı. Fakat bu girişim 626 yılında muvaffakiyetsizlikle neticelenince Avar Kağanlığı gücünü yitirmeye başlamıştı. İşte bu Türk devletlerinin zayıf düşmesi Bulgarların kendi devletlerini kurması için fırsat yaratacaktı. Kökeni Büyük Hun Tanhularına dayanan Türklerin yönetici Dulo soyuna mensup olan Kubrat Han doğuda Gök-Türk Kağanlığı’nın batıda da Avar Kağanlığı’nın düşmüş olduğu zâfiyetten faydalanarak 630’lu yıllarda Bulgar boylarını Onogurların idaresinde birleştirdi. Böylece Bulgar Türklerinin ilk siyasi teşekkülü olan Büyük Bulgar Devleti’ni kurdu. Fakat bu devlet kısa bir süre sonra Kubrat’ın ölümünün ardından oğulları arasındaki taht kavgaları ve Hazar Türklerinin baskısı neticesinde dağıldı. Kubrat Han’ın oğullarından Asparuh kendine tabi Bulgarlarla birlikte Hazarlar’dan kaçarak Tuna Nehri dolaylarında bugünkü Slavların ataları Antlarla meskûn Balkan yarımadasında yerleşti ve burada 681 yılında Tuna Bulgar Devleti’ni kurdu. Bulgarların esas kitleleri ve onlara akraba Savirler gibi Türk boyları ise Hazarların hâkimiyetine girdi. Bulgar ve akraba boyların Hazar Kağanlığı’nın hâkimiyetine girmesiyle eş zamanlı olarak Orta İtil bölgesine göç hareketi de başlamıştır. Yazılı kaynaklardan öğrenemediğimiz Bulgar boylarının göç hareketlerini toplumların tarihinde önemli rol oynamış hadiseler ile arkeolojik verileri ilişkilendirerek yorumladığımızda dört büyük göç dalgasını tespit etmekteyiz. Buna göre Bulgarlar ve akraba boylarının Azak yanı bozkırlarından Orta İtil bölgesine ilk göç dalgası Büyük Bulgar Devleti’nin dağılmasından hemen sonra meydana gelmiştir. İkinci göç dalgası Arapların 737 yılında Hazar Kağanlığı’na indirmiş olduğu büyük darbeden sonra; üçüncü göç dalgası IX. yüzyılın ikinci yarısında Hazar Kağanlığı’nda Yahudiliğin resmi olarak kabulü neticesinde ve dördüncü göç dalgası ise X. yüzyıl başında doğudan Peçeneklerin Hazar Kağanlığı’na saldırıları neticesinde bozkır yerleşimlerinin tahribi sonucunda gerçekleşmiştir. Hazar Kağanlığı’nın merkezi topraklarındaki bu karışıklıklar akraba Türk boylarının Orta İtil bölgesine akmasına 295 sebep oluyordu. Bu göçlerde bölgenin elverişli coğrafi yapısı ve ticaret sayesinde ulaşılan zenginlik de önemli rol oynamaktaydı. Bulgar boyları Orta İtil’e geldiklerinde buranın yerli Fin-Ugor ahalisine nispeten az sayıda soydaş Türk nüfusuyla da karşılaşmış olabilmeleri ihtimali arkeolojik verilerle desteklenmektedir. Göç dalgalarıyla bölgede Türk nüfusu baskın hale gelmiştir. Bu durum Bulgar Türklerinin yerli ahaliyi itaat altına almasını kolaylaştırmıştır. Böylece elverişli Orta İtil-Kama orman-bozkır kuşağına yerleşerek burayı vatanları haline getiren Bulgar Türkleri bölgenin Arap dünyası, İran, Kuzey Kafkasya ve Orta Asya ile batı ve kuzey Avrupa arasında işleyen yoğun ticaretin transit merkezi olması konumundan faydalanarak bu ticarete müdahil olmuşlardır. Bunun üslüman-Türk Devleti olarak tarihteki müstesna yerini almıştır. Bundan neticesinde Bulgar ve akraba boyları zenginleşerek silahlı güçlere dayanan boy aristokrasisini meydana getirmiş ve bunlar arasında muhtemelen de Hazar Kağanı’na dayanarak Bulgar boyu başa geçmiştir. Bu arada yazılı ve arkeolojik malzemelerden öğrendiğimiz İslam âlemiyle gerçekleştirilen yoğun ticaret sayesinde Bulgar ve akraba boylar arasında İslamiyet de hızla yayılmıştır. X. yüzyılın başından itibaren artık Orta İtil’de Müslüman mezarlıkların sayısında gözle görülür bir artış olması ve İbn Rüsteh’in “Bulgarların büyük bir kısmı Müslümandır” demesi boşuna değildir. Bu dönemde Bulgar İlteberi’nin de Müslüman olmasıyla bölgenin tarihinde köklü değişimler meydana gelmeye başlamıştır. Yahudi Hazar Kağanı’nın yanında oğlunu rehin vermekle ve ona vergi ödemekle mükellef olan Bulgar İlteberi kökleri Türk tarihinin en eski devirlerine dayanan devlet geleneğine dayanarak bu aşağılayıcı durumdan kurtulmaya karar vermiştir. Onun bu düşüncesinde bölgede işleyen ticaretin kanunları ve nizamları olan bir devlet mekanizmasını zaruri bir gereksinim haline getirmesinin de katkısı olduğuna şüphe yoktur. Tüm bu gerekçelerle Abbasi Halifeliğiyle münasebet tesis eden Bulgar İlteberi’nin girişimiyle 922 yılında İslamiyet resmi devlet dini haline gelmiş ve İtil Bulgar Devleti ilk M sonra İslamiyet Orta İtil’de şekillenmekte olan devletin siyasal, sosyal, kültürel ve diğer bütün gereksinimlerinin kaynağı olmuştur. Böylece İslam âleminin en kuzeydeki temsilcisi haline gelen İtil Bulgar Devleti Abbasi Halifeliği’nin himayesine girmiştir. Hazarların bu duruma bir müdahalede bulunmamaları, 296 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|