T. C. Uludağ ÜNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji anabiLİm dali
Yüklə 5,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
18 sal resmedilmiştir (Resim 5) 96 . Bu ilk sal resminin yapıldığı tarihten yaklaşık bin sene sonra bilinen en eski liman yapısına rastladığı ve salların ebatları göz önüne alınırsa bu tipteki salların limana gerek duyulmadan karaya çekilerek korumaya alındığını söylemek yanlış olmaz. Liman inşasının Tunç Çağ sonlarına doğru yapılmaya başladığı araştırmalar ışığında söylenebilir 97 . Hem Lothal’deki hem de Ur kentinde gün ışığına çıkarılan liman yapıları da gösteriyor ki ilk liman yapıları nehir kıyılarında yapılmıştır. Bunu da nehirlerin denizlere nispeten daha sakin olması ve bilinmezliklerin denizlere göre nehirlerde daha az olması gibi sebeplere bağlayabiliriz. Deniz limanlarında ise ilk örnek günümüzden 4000 yıl öncesine tarihlenen Girit limanlarıdır 98 . Limanlar oluşturulurken coğrafi şartlara bağlı kalınarak inşa edilmelerinden dolayı topoğrafik farklılıklar söz konusudur. Bu sebeple Minos, Girit veya Fenike limanları olarak gruplamanın yerine aşağıdaki gibi bir gruplandırmayı daha makul bulmaktayız. Limanların ayrımını yapmak için en önemli dikkat edilmesi gereken kısım limanın su havzasıdır. Liman havzası, liman kompleksleri içinde ana mekândır. Tüm diğer liman mekânları ile birebir bağlantı içinde olan yerlerdir. Limanları gruplama esnasında doğal veya yapay olmalarını ayırt etmemize yarayan liman öğesidir. Yapı olarak doğal limanlarda bir koyun su havzası aynı zamanda kentin liman havzasını oluştururken (Resim 6), yapay limanlarda su içine uzatılan mendirek yardımı ile liman havzası oluşturulmuştur (Resim 7). Şekil olarak incelediğimizde doğal limanların herhangi bir standart formları yoktur. Koyun konturlarına bağlı kalınarak, kullanıma daha elverişli olması için çok küçük yapılar ile konturlarında oynamalar olmasına rağmen yapay limanların havzaları yapılan mendireklere göre genelde yaklaşık dikdörtgen formlu yapılmaktadırlar. Nehir limanları gibi kazılarak oluşturulan liman havzalarında ise genelde dikdörtgen form kullanılmıştır (Resim 3). 96 Casson, Lionel, Antik Çağda Denizcilik ve Gemiler, çev. Gürkan Ergin, Homer Kitabevi, İstanbul, 2002, s. 9. 97 Shaw, Joseph W., “Greek and Roman Harbourworks”, A History of Seafaring Based on Underwater Archaeology, ed. G. F. Bass, New York, 1972, ss. 87-112, s. 89. 98 Flemming, Nicholas C., Cities in the Sea, London, 1972, s. 40. 19 Limanları gruplar iken öncelikle bunların iki ana başlık altında toplanabileceği sonucuna ulaştık. 1) Bulundukları Yere Göre Limanlar 2) İşlevlerine Göre Limanlar Daha sonra her başlığı kendi içinde bazı bölümlere ayrılmak mümkündür. 1)Bulundukları Yere Göre Limanlar Bulundukları yere göre limanları kendi içinde iki alt başlığa daha ayırmak olasıdır. A) Nehir Limanları B) Deniz Limanları Benzer şekilde deniz limanlarını da kendi arasında iki alt başlığa ayırmak mümkündür: i) Doğal Limanlar ii) Yapay Limanlar 2) İşlevlerine Göre Limanlar Limanları işlevlerine göre incelerken bunların ayrıca 3 alt başlığa ayrılabileceği sonucu ortaya çıkmıştır. A) Askeri Limanlar B) Ticari Limanlar C) Özel Limanlar 4.1- BULUNDUKLARI YERLERE GÖRE LİMANLAR 4.1.1- NEHİR LİMANLARI Bugüne kadar yapılmış olan liman incelemeleri sonucunda, bilinen en eski liman tipidir. Hindistan’da bulunan Sabarmati nehri yanında kurulan Lothal 99 , Suriye’de Fırat nehri yanında kurulan Til Barsib 100 ve Irak körfezinde Fırat nehri yakınında kurulmuş olan Ur 101 kentindeki limanlar bu tip limanlara en iyi örneği teşkil etmektedirler. Su 99 Leshnik, Lawrence S.,” The Harappan "Port" at Lothal: Another View” American Anthropologist, New Series 70.5, 1968, ss. 911-922. 100 Ayrıntılı bilgi için bkz: Thureau-Dangin, M. François –Dunand, Maurice, “Til-Barsib”, Paris, 1936, s. 5. 101 Ayrıntılı bilgi için bkz: Oppenheim, Leo, “The Seafaring Merchants of Ur”, JAOS 74, 1954, ss. 6-17 20 taşımacılığın ilk kez nehirlerde başladığını 102 göz önünde tutarsak ilk liman komplekslerini de buralarda beklemek yanlış olmayacaktır. Daha sonra insanoğlu suda yüzen sallarını geliştirerek gemi niteliği kazandırdıktan sonra uzak denizlere açılmış ve nehir limanları yerini ağırlıkla deniz limanlarına bırakmıştır. Fakat bu dönemden sonra tamamen nehir limanları terk edildi demekte mümkün değildir. Roma döneminde ve hatta günümüzde bile nehir limanları kullanılmaktadır. Hollanda’da gün ışığına çıkarılan erken Roma yerleşimi olan Velsen 1 103 ve günümüzde Tuna nehri üzerinde bulunan birçok liman bu tip limanlara örnek olarak sayılabilir. Nehirler genel yapı itibari ile sürekli bir akış gösterdiklerinden dolayı nehir yataklarının kıyı şeridi düzdür. Dolayısı ile buralarda liman olarak kullanılacak doğal koyları bulmak zordur. Bu nedenle nehir limanları büyük çoğunlukla yapay inşa edilmişlerdir. En eski örneği Lothal’de gözlemlendiği gibi nehrin yanında bir alan kazılarak bir cothon (su havzası) oluşturulmuş ve bu havza ile nehre bağlantı yapmak için kazılan kanallar yardımıyla oluşturulan liman yapısına giriş ve çıkışlar sağlanmıştır (Resim 8). Böylece liman trafiği bu kanallar sayesinde sağlanmış olmaktadır. 4.1.2- DENİZ LİMANLARI Deniz limanları başlığından da anlaşılacağı üzere denizlerin kıyılarında inşa edilen limanlardır. Birçok formda karşımıza çıkmalarının en büyük sebebi inşa edildikleri kıyılarının coğrafik durumlarından faydalanmalarından kaynaklanmaktadır. Kıyı çizgisinin doğal koy oluşturmadığı bölgelerde, özellikle Akdeniz’in güney sahilleri ve Doğu Akdeniz sahillerinde limanlar yapay mendirekler yardımıyla yapılırken doğal koylara sahip bölgelerde yaşayan insanlar bu koylardan faydalanmışlardır. Koylara küçük eklemeler yaparak güvenli limanlar oluşturmuşlardır. Bu eklemeleri yaparken de doğadan maksimum düzeyde yararlanmışlardır. Iassos antik kendinde gözlemlendiği gibi direk koyun girişine mendirek inşa ederek bir liman kompleksi oluşturulur iken (Resim 6), bazı yerlerde ise Myndos antik kentinde olduğu gibi liman ağzında bulunan bir adadan da faydalanmışlardır (Resim 9). Koy olmayan düz kıyılarda ise denizin içinde mendirek yardımı ile bir liman havzası oluşturmuşlardır. 102 Casson, a.g.e., s. 1. 103 http://www.livius.org/ga-gh/germania/flevum.html (Kasım 2007). Yüklə 5,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|