T texniki kolleci

DAXİLİ YANMA MÜHƏRRİKLƏRİNİN VƏ HƏQİQİ TSİKLlLƏRİ. 
Dördtaktlı karbüratorlu və dizel mühərriklərinin həqiqi tskilləri. 
Bundan əvvəlki mövzuda deyildiyi kimi, tsikllər real mühərriklərdə həyata 
keçirilir.Burada işçi cisim olaraq hava ilə yanacaq qarışığından istifadə olunur. 
Həqiqi(real) tsikllərdə doldurma və xaricetmə sistemlərindəki qazodinamik
müqavimətlər,yanma və yanma məhsullarının atmosferlə xaric olunması, həmçinin
sıxma və genişlənmə proseslərinin getdiyi real şəraiti təsirləri nəzərə alınır.İdeal
və nəzəri tsikillərdən fərqli olaraq həqiqii tsikl təsəvvürdə yoxir, həqiqətdə mövcud
olan tsikldir. Odur ki, real tsiklin diaqramı da işləyən mühərrikin silindrlərində
gedən prosesləri qeyd edən cihazlar vasiləsi ilə alına bilər.Real (həqiqi) tsiklləri
diaqramını işləyən mühərrik üzərində almaq üçün istifadə olunan
cihaz”İNDİQATOR” adlanır.İndiqator olunan diaqrama isə” İndiqator dioqramı”
deyilir.Mühərriklərinin real tsikllərinin öyrənilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir.Çünki
real mühərrikləri öyrənmək onları təkmilləşdirmək yollarını araşdırmaq, göstıriciləri
tapmaq və yeni mühərriklər layihələndirmək üçün vacibdir. Müasir porşenli daxili
yanma mühərriklərini real(həqiqi) tsiklləri iki nəzəri tsikllərə əsaslanır. Qığılcımla
alışdırma mühərrikləri sürətli yanma tsikli sıxma ilə alışdırma (dizel) mühərrikləri ilə
qovşıq tsikl üzrə isləuir.Dörd taktlı qığılcımla alışdırma mühərriklətinin sxemini və 
indiqator dioqramını nəzərdən keçirək.Silindirlə xarici mühit arasənda istilik
mübadiləsi olduğundan sıxma prosesi adiabat üzrə yox,politron üzrə gedir.Yanma
sonlu sürətlə getdiyindən,bu proses həcmin dəyişdiyi şətaitdə baş verir və nəticədə
izoxordan fərqlənərək, sağa tərəf meyili xətt şəkilini alır.Genişlənmə prosesi də
silindrlə ətraf mühit arasında istilik mubadiləsi şəraitində getdiyindən, politrop üzrə 
olur.Qeyd etmək lazımdır ki,yanma təzyiqi real mühərrikində nəzəri mühərrikdəkindən 
az olur.Bunun səbəbi yanma vaxtı həcmin dəyişməsi və istilik itkilərinin olmasıdır. 
l.26-cı şəkildəki sxemdə doldurma prosesinin carı vəziyyəti təsvir edilir.Bütün iş tsikli 
porşenin dörd gedişində və ya dirsəkli valın iki tam dövründə başa gəlir.Porşenin hər bir
gedişi birt takt adlanır.Dördtaktlı mühərrik adı da bu mühərrikdə iş tsiklinin dörd taktda 
başa gəlməsi ilə əlqədar olaraq meydana gəlmişdir.Birinci taktda doldurma ,ikinci taktda 

---

sıxma üçüncü taktda yanma və genişlənmə ,dördüncü taktda isə xaricetmə prosesi 
gedir.Politropik proses ümumiləşmiş proses olub, qalan dörd termodinamik prosesin
ümumi halı hesab olunur. Burada ra-doldurma.ac-sıxma,zb-genişlənmə(iş görmə), br-
xaricrtmə prosesini göstərir. Göründüyü kimi həqiqi tsiklin diaqramında ideal və
nəzəri tsikllərin dioqramlarına oxşar cəhətlər varıdır. Real (həqiqi) tsiklə də nərəri 
tsikil kimi beş prosesdən ibarətdir.Fərq ondadır ki,burada doldurma və xaricetmə 
atmosfer təzyiqində getmir.Belə ki, həqiqi tsikldə sorma (doldurma ) və xaricetmə 
sistemində qazodinamik müqariətlərin təsiri altında doldurma atmosfer təzyiqindən 
aşağı, xaricetmə isə yüksək təzyiqdən gedir. Dörd taxtlı dizel mühərriklərində də 
doldurma, sıxmaq genişlənmə və xaricetmə prosesləri məcburi alışdırma 
mühərrikinin uyğun proseslərində olduğu kimidir.