T texniki kolleci

MÜHƏRRİKLƏRİN İDEAL TSİKLLƏRİ
Daxili yanma mühərrikləri (DYM) müxtəlif məqsədlər üçün tətbiq edilir.Tətbiq olunama 
məqsədlərin bir çox növləri yaradılmışdır. İdeal termodinamik tsikl nöqtey-nəzərindən
bütün mühərriklər aşağıdakı üç tsikldən biri üzrə işləyur.1)istiliyi sabit həcmdə verilən 
tsikl.2)istiliyi sabit təziqdə veriləntsikl.3) istiliyi qismən sabit həcmdə , qismən də sabit 
təziqdə verilən qarışıq tsikl. Sonuncu tsikl ümumi xassələrə malik olduğundan iki 
əvvəlinci tsiklə onun xüsusi halı kimi baxıla bilər.Buna əsasən qarışıq tsikli nəzərdən
keçirək. 
QARIŞIQ TSİKL.
1.1-ci şəkildə qarışıq ideal .tsikl göstərilmişdir.Tsiklin başlanğıcında mühərrikin
silindrindəki işçi cismin halı a nöqtəsinin parametrləri ilə xarakterizə edilir. Şəkildən 
göründüyü kimi tsikl 
ac – adiabatik sıxılma, cz
*
- sabit həcmdə istiliyin verilməsi, zz
*
- 
sabit təzyiqdə istiliyin verilməsi, 
zb – adiabatik genişlənmə və ba – sabit həcmdə istiliyin 
alınması proseslərindən ibarətdir. Tsikl 
ac – adiabatik sıxılma prosesi ilə başlanır. Bu 

---

zaman porşen sol kənar vəziyyətə, yaxud yuxarı ölü nöqtəyə (YÖN) tərəf hərəkət 
etdirilir. Porşen sol kənar vəziyyətə çatdıqda işçi cismə Q
1 
istiliyi verilir; sonra porşen sağ 
tərəfə hərəkət etməyə başlayır və bu andan cismə istiliyin ikinci hissəsi – Q
1 
verilir. z 
nöqtəsində istiliyin verilməsi qurtarır. Porşenin sağa sonrakı hərəkəti zamanı işçi cisim 
adiabatik genişlənir. b nöqtəsində porşen sağ kənar vəziyyətə, yaxud aşağı ölü nöqtəyə 
(AÖN) çatır və genişlənmə qurtarır. Bu vəziyyətdə işçi cisimdən soyuq mənbəyə Q
2
istiliyi verilir (istilik alınma prosesi yerinə yetirilir) və bu yolla cisim başlanğıc hala 
qaytarılır. Porşenin sola tərəf sonrakı hərəkəti ilə tsiklin təkrarı başlanır.
Tsikllər qənaətliliyi və işgörmə qabiliyyətlərinə görə xarakterizə edilir. Tsiklin qənaətliliyi 
onun termodinamik faydalı iş əmsalı (f. i. ə.), işgörmə qabiliyyəti isə orta təzyiqlə 
müəyyən edilir. Termodinamik f.i.ə. böyük olduqca tsiklə sərf edilən istilikdən daha 
səmərəli istifadə edilir, yəni istilik daha qənaətlə sərf olunur. Tsiklin orta təzyiqi böyük 
olduqca mühərrikin işgörmə qabiliyyəti yüksək olur, yəni tələb olunan gücü əldə etmək 
üçün daha kiçik ölçülü mühərrikdən istifadə edilə bilər. 
Məlum olduğu kimi, tsiklin termodinamik f.i.ə. (п
t
) mexaniki işə çevrilən istilik miqdarının 
işçi cismə verilən ümumi istilik miqdarına nisbəti ilə təyin edilir: 

---

П
t
= (Q
1 
– Q
2
)/Q
1
= 1 – Q
2
/Q
1
(I. 1) 
Bur ada Q
1
– işçi cismə verilən istilik; 
Q
2
– işçi cisimdən soyuq mənbəyə qaytarılan istilikdir. 
İdeal tsikldə istilik itkiləri olmadığından, mexaniki işə çevrilən istilik Q
1
– Q
2
fərqinə 
bərabər olur.Qarışıq tsikl üçün işçi cismə verilən istilik sabit həcm və sabit təzyiqdə 
verilən istiliklərin cəmi kimi tapılmalıdır. Onda f.i.ə.-nın ifadəsi aşağıdakı şəkli alır: 
П
t 
= (Q
1
+ Q
*
1
– Q
2
)/(Q
1
+ Q
*
1
) = 1 – Q
2
/(Q
1
+ Q
*
1
)
(I. 2) 
Mühərriklər nəzəriyyəsi nərəri tsiklləri haqqında ümumi məlumaat. 
İdeal qapalı tsikillər, real tsikildən çox fərqli olur.Nəzəri tsikl ilə idealdan real tsiklə 
yaxınlaşma pilləsi rolunu oynayır.Bu tsike qeyri-qapalı dönməyə periodik tsikildir. 
İdeal tsikillər əsasında təsəvvür olunma nərəri tsikllər aşağıdakı adlandırılar.
1.Yanma prosesi sabit həcmdə gedən tsikl,yaxud sürətli yanma tsikili. 
2.Yanma prosesi sabit təzyiqdə gedən tsikl,yaxud tərdici yanma tsikli. 
3.Qarışıq tsikl. 
Bunun qrafikləri aşağıdakı kimidir. 
a)Sürətli yanma tsiklində(a) za-doldurma,ac-sıxma, cz-yanma,zb-genişlənmə,ba və ar 
işlənmə qazların atmosveri buraxılma prosesidir. 
b)b tədrici yavnma prosesində isə. cz-yanma prosesidir. 
v)bu-`qarışıq tsikldə isə cz
1
-sürətə, z-z
1
-isə tədriclə gedən yanma prosesidir. 
1.İşçi çisim real qaz qarışığından ibarət oiub miqdarı, tərkibi və istslik tutumu
dəyişəndir. 
2.Yanacaq tam yanır. 
3.Sıxma və genişlənmə prosesləri adiabatikdir(istilik nəql etmədən başqa dəyişmədən 
digər prosesə dəyişməsidir.) 
4.Slindirlər işçi qarışıq xüsusi doldurma prosesləri vasitəsi ilə verilir.Doldurma sabit
atmosver təzyiqində gedir. 
5.Yanmış qazların xaric edilməsi prosesləri biri ölü nöqtədən dicər ölü nöqyəyə
hərəkət vasitəsi ilə yerinə yetitilir. 

---

İstilik verilmədən və ya alınmadan gedən proses ADİOBATİK proses deyilir.-
Termodinamikanın 1ci –qanunıəsaslanır. 
Adiabatik prosesdə q=0,dq=0 olur. 6)istiliyin soyuq mənbəyə qaytarılması prosesinin
sonunda silindrin bütün həcminin və tsiklin başlanğıc hal parametrlərinə malik olan
işlənmiş qazların qalan hissəsi, porşenin AÖN-dən YÖN-jə qədər hərəkəti vasitəsi ilə 
yerimə yetirilən xaricetmə prosesi nəticəsində silindrdən kənar olur.