Tabiiy fanlar 6 Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik Yangi nashr

ODAMNING OVQAT
HAZM QILISH SISTEMASI
1. Siz iste’mol qiladigan oziq-ovqat mahsulotlarining tarkibini bilasizmi? 
2. Odamning ovqat hazm qilish sistemasi qanday tuzilgan? 
Barcha tirik organizmlar kabi, odamning o‘sishi, rivojlanishi va 
hayotiy jarayonlarining normal o‘tishi uchun zarur moddalar oziq-
ovqat bilan qabul qilinadi. Odam organizmi uchun zarur moddalar 
quyidagilardan iborat:
1) organik moddalar: oqsil, yog‘, uglevod, vitaminlar;
2) anorganik moddalar: suv, minerallar. 
Bu moddalar odam organizmida muhim vazifalarni bajaradi. 
Oʻsimlik yoki boshqa hayvon tanasida yashaydigan va ular hisobiga oziqlanadigan 
hayvonlar 
parazitlar
deyiladi. 
Yirtqichlar
boshqa hayvonlardan oziq-ovqat sifatida foydalanadilar. Yirtqich hayvonlar 
sayyoramiz uchun juda muhimdir. Ular ko‘pincha zaif, kasal, qari hayvonlarni ovlaydi.
Yirtqichlardan faqat sog‘lom, baquvvat hayvonlar qutulib qoladilar va bu hayvonlar
kuchli va sog‘lom nasl beradi. Yirtqish hayvonlar tabiatni kasal-nimjon hayvonlardan 
tozalaydi, kasallikning tarqalishiga yo‘l qo‘ymaydi. Shuning uchun bu hayvonlar “tabiat 
sanitarlari” deb ataladi. Sirtlon, shoqol, tasqara kabi ayrim yirtqich hayvonlar o‘zi ov
qilmaydi, ular boshqa yirtqichlardan qolgan o‘lja qoldiqlarini iste’mol qiladilar.
Tabiatda nobud bo‘lgan o‘simlik, hayvon qoldiqlari bilan oziqlanuvchi hayvonlar ham 
bor. Ular o‘lgan organizmlar bilan oziqlanib, tabiatni qoldiqlardan tozalaysh vazifasini 
bajaradi. 
Barcha zamburug‘lar geterotrof organizmlardir. Zamburug‘lar organizmlarning qoldig‘i 
bilan oziqlanadi. Ayrim zamburug‘lar odam, hayvon, oʻsimlik tanasida parazit hayot 
kechiradi.
Tirik organizmlarni oziqlanish tiplariga ko‘ra sistemaga soling. Ma’lumotni klaster 
yoki sxema tarzida taqdim eting. 
Qalpoqchali 
zamburug‘
Penitsill 
zamburug‘i
Mog‘or 
zamburug‘i
Moddalar almashinuvi, 
o‘sish va rivojlanishning 
normal o‘tishini ta’minlaydi
Hujayraning asosiy 
tarkibiy qismi, odam tanasi 
massasining 2/3 qismini 
tashkil etadi
O‘sish va rivojlanish,
suyaklar mustahkamligi
uchun zarur
Asosiy energiya
manbai
Oqsillar
Hujayralarning asosiy 
qurilish materiali
Yog‘lar
Energiya manbayi, zahira va 
hujayraning qurilish materiali
Uglevodlar
Vitaminlar
Suv
Minerallar
52
53
4-bob. TIRIK ORGANIZMLARNING TUZILISHI
4-bob. TIRIK ORGANIZMLARNING TUZILISHI

---

Tasavvur qiling: siz tushlikda o‘zingiz yoqtirgan ovqatni ishtaha bilan ta
-
novvul qildingiz. Tushlikni tugatib, dars tayyorlashga o‘tirdingiz. Bir necha 
daqiqadan so‘ng siz matematikaning sonlar 
olamiga yoki tarixning sirli voqealariga 
sho‘ng‘iysiz va iste’mol qilgan ovqatingiz 
haqida o‘ylamaysiz.
Ovqat tarkibidagi orga nik 
moddalar murakkab tuzilgan 
yirik molekulalardir. Bu mod
-
dalarni hujayralarga yetka
-
zish uchun kichik qismlarga 
ajratish, ya’ni parchalash lozim. Bu jarayonni ovqat hazm qilish siste
-
masi bajaradi.