Tairova m. M., Abdulloev a. J. Logistika o`quv qo`llanma “Durdona” nashriyoti Buxoro, 2020

Kanalning asosiy ishtirokchisi zaxiralar yoki boshqa moliyaviy
xavf shakllariga ega bo'lish uchun javobgarlikni o'z zimmasiga
oladigan korxona hisoblanadi.
Ixtisoslashgan kanal ishtirokchisi - bu asosiy to'lov
ishtirokchisiga tegishli to'lov evaziga muhim maxsus xizmatlar
ko'rsatadigan korxona. Ushbu toifalar o'rtasida xavfni taqsimlash
muhimdir. Shu bilan birga, kanalda iqtisodiy aloqalarni o'rnatishda,
tizimning barcha potensial ishtirokchilarining imkoniyatlarini oxirgi
foydalanuvchining taxminlariga javob beradigan tarzda tashkil etishga
ko'proq e'tibor beriladi.
Taqsimot kanalining asosiy va ixtisoslashgan ishtirokchilari
birgalikda assortimentga, ya'ni xaridorning o'ziga xos ehtiyojlarini
qondirishga yo'naltirilgan mahsulotning sifatli va miqdoriy tarkibiga
bozor talablarini ta'minlashi kerak.
Bundan tashqari, taqsimot kanallari
-
bozorni o'rganish,
-
almashishni rejalashtirish va osonlashtirish uchun zarur bo'lgan
ma'lumotlarni to'plash,
-
mahsulotni sotib olish va sotish shartlarini aniqlash (aslida to'lov,
konsignatsiya),
-
sotishni rag'batlantirish,
-
doimiy mijozlar bilan aloqa o'rnatish va qo'llab-quvvatlash,
-
narxlar bo'yicha kelishib olish kabi funksiyalarni bajaradi.
Taqsimot kanallarining to'liq to'plami korxonaning taqsimot
tarmog'ini tashkil qiladi.

3.6. Logistik vositachilarining turlari 
Tovarlar
oqimini
rag'batlantirishni
ta'minlaydigan
vositachilarning rivojlanish istiqbollari prognozi hajmlarning o'sishi
va taklif etilayotgan xizmatlar turlarini, birinchi navbatda logistika
sohasini kengaytirishni o'z ichiga oladi.
Taqsimot kanali, har qanday tizim kabi, nafaqat soni, balki
tarkibiga kiradigan elementlarning turi va ularning o'zaro bog'liqlik
xususiyatlari bilan ham ajralib turadi, shu sababli kanal ichida
ishlaydigan vositachilarning tasnifi turlicha.
Logistik vositachilarni ikki katta guruhga birlashtirish mumkin:
I) mol-mulk sotib olib, narxlarga ta'sir qilish huquqiga ega bo'lgan
(distribyutor, sotuvchi);

---

37
2) sotuvchi nomidan va uning hisobidan ish olib boradigan va

narxlarga ta'sir qilish imkoniga ega bo'lmagan (agent, broker,
komissioner va boshqalar).
Ba'zan bu guruhlar mustaqil va qaram vositachilar deb ataladi;
Ishlab chiqaruvchi nomidan o'z mablag'lari hisobiga operatsiyalarni
amalga oshiradigan distribyutorlar ma'lum bir hududda ma'lum bir
vaqtda savdo qilish huquqiga egadirlar.
Dilerlar o'z nomidan operatsiyalarni amalga oshiradilar va o'z
hisobidan tovarlarni yetkazib berish shartnomasi bo'yicha sotib
olidilar va bu munosabatlar operatsiya yakunlangach tugaydi
(eksklyuziv - hudud, vakolatli franchise).
Kanalni tanlash samarali bo'ladi, agar: 
1. bozor tarqalib ketgan va har bir geografik hududda savdo hajmi
to'g'ridan-to'g'ri taqsimot kanalining xarajatlarini qoplamaydi;
2. mahsulot ko'p tarmoqlarda iste'molchilarga sotilishi kerak, bu esa
ulgurji savdo tarmog'ini talab qiladi;
3. iste'molchilar mahsulotlarni kichik partiyalarda sotib olishni afzal
ko'rishadi, bu omborxona va tranzit uchun qulay emas;
4. ishlab chiqarish va sotish bahosi o'rtasidagi farq ishlab chiqaruvchi
o'z savdo tarmog'ini saqlab turishi uchun juda kichikdir.
Ishonchli vositachilar o'zlari sotgan va komissiya uchun
ishlaydigan mol-mulkka egalik huquqini talab qilmaydilar.