Tairova m. M., Abdulloev a. J. Logistika o`quv qo`llanma “Durdona” nashriyoti Buxoro, 2020

3.5. Tayyor mahsulot taqsimotning asosiy shakllari 
Tayyor mahsulotni taqsimotni tashkil qilishning ikkita asosiy shakli
mavjud:
1. o'zlarining taqsimot tarmog'i orqali to'g'ridan-to'g'ri oxirgi
iste'molchiga mahsulotlarni sotish
2. mahsulotlarni vositachilar orqali sotish.
Ko'pincha sanoat kompaniyasi o'zining savdo tarmog'ini va o'ziga
qaram va mustaqil vositachilarni ishlatish imkoniyatlarini birlashtiradi.
Logistika taqsimot kanali - bu tovarlarni ishlab chiqaruvchidan
iste'molchiga o'tkazish jarayonida ishtirok etadigan mustaqil yuridik
yoki jismoniy shaxslar, shuningdek ushbu harakatga xizmat
ko'rsatuvchilar.
Taqsimot kanallarining turli xil ta'riflari mavjud. Shunday qilib,
Amerika Marketing Uyushmasi (American Marketing Association)
taqsimot kanalini quyidagicha belgilaydi: tashkilotning ichki

---

34
bo'linmalarini tovarlar, mahsulotlar yoki xizmatlar sotiladigan tashqi

agentlar va dilerlar, ulgurji savdo va chakana savdo kompaniyalari
bilan birlashtiradigan tuzilma.
Mahalliy adabiyotlarda taqsimot kanalining bunday talqinlari
mavjud. A.D. Chudakov ta'kidlaydi: taqsimot kanali - bu mahsulotni
ishlab
chiqaruvchidan
iste'molchiga
yo'naltiruvchi
bir
qator
tashkilotlar yoki shaxslar. Bunday holda, tovarlarni qo'ldan-qo'lga
o'tkazishning oddiy harakati mavjud emas, ammo o'tkazib berilgan
tovarlarga egalik huquqi mavjud. Mahsulotni qayta sotish turi mavjud
va yakuniy iste'molchini hisobga olmaganda, ushbu zanjirning boshqa
ishtirokchilari uni keyingi sotish uchun sotib olishadi va maqsadga
muvofiq foydalanish uchun emas. Shu munosabat bilan, logistika
taqsimot kanali ishlab chiqaruvchi va iste'molchi o'rtasida vositachilik
qiladigan kam yoki kam doimiy sotuvchilarning to'g'ri tashkil etilgan
zanjiri.
Boshqa mualliflar logistika taqsimot kanalini marketing
talablarini bajarish va mahsulotlarni tashish, saqlash, yuklarni tashish
va transportirovka qilish tranzaksion birliklarining uyg'unligi tufayli
logistika faoliyati ko'lamini tejash maqsadida tashkil etilgan asosiy
oqim yo'naltirilgan logistika tizimidagi alohida aloqalar to'plami
sifatida taqdim etadilar.
Taqsimot kanallarining to'liq to'plami korxonaning taqsimot
tarmog'ini tashkil qiladi. Taqsimot kanallari turlari va tarmoq tuzilishi
korxonaning tayyor mahsulotlar bozoridagi strategik va taktik
maqsadlari va vazifalarining, korxonaning logistika strategiyasining,
moddiy va boshqa oqimlarning turlari va parametrlarining,
mahsulotning atributlari va boshqa omillarga bog'liq.
Taqsimot kanallaridan foydalanish mahsulotlarni taqsimlashga
moliyaviy resurslarni tejashga, tejalgan pullarni asosiy ishlab
chiqarish va sotishga yanada samarali usullarda sarmoya kiritish
imkoniyati, tovarlarning keng mavjudligini ta'minlash va maqsadli
bozorlarga olib chiqishning yuqori samaradorligi, taqsimot kanallarini
tanlash bo'yicha ish hajmini kamaytiradi.
Taqsimot kanallari sonini ko'paytirishning afzalliklari 
-
bozorni qamrab olish darajasi o'sib bormoqda, chunki yangi taqsimot
kanallari iste'molchilarning ilgari erishib bo'lmaydigan qismini jalb
qiladi;

---

35
-

barcha taqsimot kanallarini qo'llab-quvvatlashga sarflanadigan
umumiy xarajatlar darajasi pasayadi Mavjud iste'molchilar guruhiga
mahsulotlarni sotish uchun umumiy xarajatlar darajasini pasaytirish
uchun qo'shimcha kanal tashkil qilinadi;
-
sotuvlar sifati darajasi ko'tariladi, yangi kanalda, odatda,
iste'molchilarning qoniqarsiz ehtiyojlari hisobga olinadi
Taqsimot kanali uning uzunligi va kengligi bilan tavsiflanadi.