Tanıl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm

memnuniyetsizlik  kandili  yakar.  Fazla  aydınlatmasa  da  uzun 
dayanır.  Aklın yanma vicdanı koşar -  karanlık zamanlarda, ba­
ri,  vicdanlarımıza geri  çekilir, oradan “karanlığa dikleniriz”.7 
Kısacası, evet, buna ihtiyacımız var!
Lâkin burada bir risk de var.  Romantizmin hermafrodit/hün- 
sâ  karakterinden  gelen  bir  risk.  Romantik  anti-kapitalizmin 
muhafazakâr,  dahası  faşizan  biçimleriyle  hemhâl  olma,  aynı 
çağrışımları paylaşma riski. Bu konuyu ‘somut’ konuşmak için, 
Nurettin Topçu bahsine geçelim.
Yurtta romantik anti-kapitalizm ve Nurettin Topçu
Nurettin  Topçu,  milliyetçi-muhafazakâr  cenahta  mukim  bir 
yazar, düşünür. En azından alımlanma çerçevesinin orası oldu­
ğuna, orada muhatap alındığına şüphe yok.  Nurettin Topçu’yu, 
romantizm  damarından  beslenen  “Muhafazakâr  Devrim”  dü­
şüncesiyle  mukayese  içinde  yorumlamayı  önermiştim.8  Fırat 
Mollaer  ise,  yazıya  girerken  andığım,  yakında  çıkan  kitabın­
da,  Topçu’nun  görüşlerini  rom antik  anti-kapitalizm   kavramı­
nın  şemsiyesi  altında  ele  almayı  öneriyor.9  Bu  anti-kapitaliz­
min,  kitaba adını verdiği  üzere,  bir  “Anadolu  sosyalizmi”  veya 
“ulusal sosyalizm”  fikriyle bütünleştiğini anlatıyor. Mollaer, bu 
tezini esasen kitabının “Türkiye sosyalizmine bir katkı” başlık­
lı 3. Bölümünde işleyip,  “Nurettin Topçu Janus’u Üzerine” baş­
lıklı  4.  Bölüm’le  takviye  ediyor.  Bunu  yaparken  de  Topçu’nun 
külliyatında bilhassa A hlâk Nizamı  kitabına dayanıyor.10 Aşağı­
da Mollaer’in dikkate getirdiklerini  tartışırken ben de  özellikle 
A hlâk N izam ı
’na bakacağım.
7 
Kapitalizmin yeni ve 'ele gelmez’ tahakkümü (pan-kapitalizm) karşısındaki be­
ter  halimiz  üzerine  etkileyici  söyleşisinde  Şükrü  Argın söylüyor  bunu.  “Pan- 
kapitalizm çağında siyasetin buharlaşması”, Mesele, Nisan 2008, s.  37-40.
8 
Türk  Sağının  Üç  Hali,
  Birikim Yayınları,  İstanbul  2007,  ilk  basımı  1998,  s. 
90-1.
9 
Fırat  Mollaer,  bu  kitabının  ardından,  Topçu’yu  muhafazakârlık  bağlamında 
değerlendiren yazılarım da  kitaplaştırdı:  Türkiye’de Liberal M uhafazakârlık  ve 
Nurettin Topçu,
 Dergâh Yayınlan,  İstanbul 2008.
10  Nurettin  Topçu,  A hlâk  Nizamı,  Dergâh  Yayınları,  İstanbul  1999  (ilk  baskısı 
1961).

---

Öncelikle  Fırat Mollaer’in,  Topçu’nun  “sosyalizmine”  fazla­
sıyla  hayırhah,  hatta  apolojetik yaklaştığını  söylemeli.  Topçu’­
nun  düşüncesinin  bütünsel  çerçevesinden  ziyade  felsefî  te­
m ellerinde,  im âlarında  (M ollaer’in  değil  benim   tercih  etti­
ğim  tanımla:)  sosyalizan  im kânların  izini  sürmesinin,  bu  ba­
kımdan  sorunlu  olduğunu  düşünmediğimi  hemen  ekleyeyim. 
Bir  ahlâk  teorisyeni  olarak  Topçu’nun,  insanın  özünü  isya­
nın  teşkil  ettiği,  insanın  koşullara,  veri  olana  isyanla  yüceldi- 
ği  (a.g.e.,  s.  22  vd.)  şiârına  tutunması;  yerleşik dinsel yapılara 
-bunları bid’atle, sapmalarla sınırlamaksızm- ve Geleneğe kar­
şı  çıkan  (a.y.,  s.  97  vd.)  tasavvufî ütopyacılığı  (a.y.,  s.  26 vd.); 
determinizm  eleştirisi ve  insan  iradesine,  eylem  ahlâkına bağ­
lı bir sosyalizm  tanımı  geliştirmesi  (a.y.,  s.  82)...  ben  buna bir 
şey  daha  ekleyeyim:  istismarın ve  sınıflaşmanın/eşitsizliğin  ta­
rihsel  kaynağı  olarak işbölümüne  işaret  etmesi  (A hlâk Nizamı, 
s.  37  vd.  ve  93  vd.)...  bütün bunlar,  evet,  sosyalist bir yöneli­
şin kaynakları olarak Praxis’e akabilir.  Bu işaretler,  İslâmî refe- 
ranslı bir sosyalizm fikrine pekâlâ elverebilir.11  Topçu’nun sos­
yalizm  kavramı  üzerindeki  ısrarının  “bir  muhafazakârı  bezdi­
recek  ölçüde”  olduğu  da  (a.g.e.,  84)  doğrudur!12  “Sosyalizm, 
çiğnenmesi  halinde  Allah’ın  da  affetmeyeceğini  bildirdiği  kul 
hakkının müdafaasıdır”  Topçu’ya  göre  (Ahlâk Nizam ı, s.  180). 
Eşitlik, ahlâkî bir idealdir.
11  Ömer Laçiner’in  Birikim’in  225.  (Ocak  2008)  sayısındaki,  eşitlik  fikri üzeri­
ne açtığı  tartışmayı sürdüren yazısını (s. 67-70) hatırlamanın yeridir: Dinî zih­
niyet,  özellikle bilmenin saklılığma,  istisnâîiliğine  ve  seçkinlere  özgülüğüne 
‘imanı’ bakımından, bilgiyi ‘anonimleştirmeye’ yönelen modernlikle nasıl yüz­
leşebilir,  nasıl yüzleşmiştir?  Islâm-sosyalizm rabıtası  üzerine  düşünen herkes 
bu soruyu hesaba katmak zorundadır. Nurettin Topçu, bu bakımdan da verim­
li bir kaynak.
12  Buna  bir  örnekle  destek  vereyim.  Necip  Fazıl,  ismini  vermeden  Topçu’nun 
böylesi ‘ilgilerine’ çatmıştır.  “Bu memlekette biri, bir zamanlar ‘İslâm sosyaliz­
mi’ diye bir dava attı ortaya...  Bu zat Avrupa’da tahsil etmiş biri...” diye andığı 
Topçu,  bir gün Necip Fazıl’a gelip; sahabeden Ebu Zer’in Halife Osman’a  “Ni­
çin  zenginlerden  alıp  fakirlere  dağıtmıyorsun?”  diye  çıkışmasını,  Islâm’daki 
sosyalizme delil göstermiştir. Necip Fazıl, Osman’ın, bu teklife iki nedenle kar­
şı  çıktığını söyleyerek  onu  susturduğunu  iddia  eder:  “Ben Allah  Resûlünden 
görmediğimi  yapmam”  ve  “İslâm’da  mülkiyet esastır”.  Bkz.  Dünya  Bir İnkılâp 
Bekliyor,
 Büyük Doğu Yayınlan, İstanbul  1991, s.  33.

---

Ne  var  ki  muğlak  halleriyle  sosyalistçe  ilhamlara  açık  olan 
-v e  açık  kalan- bu  motiflerin,  Nurettin Topçu’nun somut  sos­
yalizm  tasarımındaki  eklemlenme  biçimi,  “bir sosyalisti  bezdi­
recek”  vasıflar  taşıyor!13 Bu,  esasen,  Topçu’nun kendi  tanımıyla 
“kooperatifçiliğe  dayalı  devlet sosyalizmi”dir  (A hlâk Nizamı,  s. 
108).  Toprak medeniyetinden -e n  azından büsbütün- kopma­
mayı gözetmesiyle, büyüme yerine âdil bölüşümü vurgulamasıy­
la (a.y., s. 85) uyumludur bu. Maddî kuvvetlerin tahakkümünün 
yerini,  ahlâkın ve  hakikatin  tahakkümü  almalıdır  (a.y.,  s.  95); 
yani  bu  değerleri  temsil  edecek  olan  (ideal,  sosyalist)  Devletin 
(manevî)  tahakkümü.  Zaten  otoriteli  devlet ülküsü  Topçu’nun 
bütün  eserinde  kol gezer;  bizzat Ahlâk N izamı’nda,  Sünnî  mu­
hafazakâr okurunu dehşete düşürmek pahasına birçok kez atıfta 
bulunduğu  Ene’l-Hak  düsturunu,  “cemaat karşısında  devlet  ru­
hunun  dile  gelmiş ifadesi”  (a.y.,  23)  olarak yorumlar.  Yine biz­
zat Ahlâk Nizamı’nda, nasyonal-sosyalizme yaptığı atıflar gözden 
kaçmamalıdır:  “[Sosyalizme  karşı menfî propagandalar]  ...  daha 
İkinci Dünya Harbi’nde İtalyan ve Alman milliyetçi sosyalizmine 
karşı kapitalist ve  komünist dünyalarının kardeşçe birleştikleri­
ni unutturdular ve hatta paranın desteklediği sinsi yahudi14 pro­
pagandası  ile  o  milletlerin  çocuklarını bile sosyalizmden soğut­
maya  çalıştılar.”  (a.y.,  178)  “Millî  değerlerle  geleneklere  daya­
nan faşizm ile aynı esaslara dayanan Alman millî sosyalizmi, dev­
let sosyalizminin en mükemmel gerçekleşmesi olmuştur.”  (a.y., 
232)  Söylemeye gerek yok; koyu bir anti-komünizm Topçu’nun 
sosyalizminin mütemmim cüz’üdür -  belki daha doğrusu, sosya­
lizm,  anti-komünizmin mütemmim cüz’üdür, komünizme karşı 
en sıhhatli önlem olarak tavsiye olunur.
Mollaer,  bilhassa  Topçu’nun  milliyetçiliği  ve  antisemitizmi 
konusunda  had safhada  hayırhahtır.  Onun  “hiçbir zaman  ırk- 
merkezli  olmayan  incelmiş  milliyetçiliği”nden  söz  eder  (Mol­
laer,  s.  83).  Laurent  Mignon’un  H ece  Dergisinin  2006  başın­
13  Nitekim Mese/e’nin Aralık  2007  sayısında  (s.  30-32)  Esin  Pervane,  Mollaer’in 
tezini sorgulamış ve Topçu’nun sol ideolojiden ziyade  “bir nevi faşizme”  daha 
yakın düştüğünü savunmuştu.
14  Orijinal metinde sadece burada  değil birçok yerde  “Yahudi”  küçük harfle ya­
zılmıştır.

---