Tarbiya 10-12-2020. indd

I  bob. Oliy  maqsad
6
26
2
26
2
2
2
26
26
2
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
26
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
26
26
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
2
26
2
26
2
2
2
26
26
26
26
26
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
26
2
2
2
2
26
2
2
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
26
2
2
2
2
2
2
26
26
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
26
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
26
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
26
2
2
2
6
6
26
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
26
2
2
26
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
26
26
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
26
26
2
2
2
2
2
2
26
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
26
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
26
2
2
2
6
6
26
6
26
6
6
26
6
6
6
6
2
2
2
2
2
26
26
2
2
26
26
26
6
6
6
6
26
6
6
6
6
26
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
26
26
2
26
6
26
6
6
26
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
26
6
6
6
6
26
6
6
6
6
6
2
2
2
2
26
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
26
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
2
2
2
2
2
26
2
2
26
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
26
2
26
2
2
2
2
2
26
6
6
26
6
6
6
26
6
6
26
2
2
2
2
2
2
2
26
2
2
26
2
2
6
6
6
6
6
6
26
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
26
2
6
6
26
26
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6-MAVZU: TABIATNI ASRASH – HAYOTNI
  ASRASH
Aqlni charxlash uchun savol va topshiriqlar
1. Har yili bahor kelishi bilan odamlar turli ko‘chatlarni 
ekishga sho 
shiladilar. Siz ham ko‘chat ekkanmisiz? 
Ko‘chat ekishdan maq 
sadingiz nima bo‘lgan?
2. Tabiatni asrash uchun siz qanday hissa qo‘sha olasiz?
3. Plastik idish va paketlar yerga ko‘milsa, qancha vaqt-
gacha chirimasligini bilasizmi?
4.  Tabiat va inson sog‘lig‘i o‘rtasida qanday bog‘liqlik bor?
Zaharli kimyoviy moddalarning atrof-muhitda barqarorligi va 
doimiy ko‘chib yurishi insonlarning salomatligiga katta zarar kel-
tiradi. Yer kurrasida yiliga 20 milliard tonnadan ziyod ko‘mir 
yoqiladi. 2,5 milliard tonna neftdan yonilg‘i sifatida foydalaniladi. 
Ulardan havoga 200 million tonna is gazi, millionlab tonna ben-
zin bug‘i va boshqa zaharli gazlar ajralib chiqadi. Bitta transat-
lantik havo laynerining parvozi 50 tonna kislorodni yo‘q qiladi.
Atmosferani zaharlaydigan moddalarning 40%i transportdan, 
20%i turli yoqilg‘ilardan, 15%i ishlab chiqarish jarayoni va 25%i
boshqa manbalardan chiqadi.
?
?
?
?
?
? ?
?
?
?
?
?
Bilasizmi?
#HGXUWPBX]

---

27
Tarbiya,  7-sinf  
27
7
27
27
27
27
2
7
27
7
27
7
7
7
7
7
27
27
27
27
2
27
2
2
7
7
27
7
7
27
27
27
2
2
27
2
7
7
7
7
7
2
2
27
27
27
27
27
27
27
7
7
7
7
27
7
2
27
27
27
27
27
7
7
7
2
27
2
7
7
7
27
27
27
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
27
7
7
27
27
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
27
7
7
27
2
7
7
7
2
2
7
7
27
2
7
2
7
27
2
2
27
2
2
7
27
2
2
2
27
27
2
2
27
7
7
27
7
2
2
2
2
27
2
7
7
7
27
2
2
2
2
7
7
7
7
2
2
27
2
7
7
7
2
2
7
7
7
2
2
7
7
2
7
7
7
1960-yillarda siz suratda ko‘rib turgan joylarda dengiz mavj-
lanib oqqan. Shu yillargacha Orol Kaspiy dengizi, Viktoriya va 
Yuqori ko‘l qatorida dunyoning to‘rtta eng yirik ichki suv havza-
laridan biri bo‘lgan. Orolbo‘yi suv havzasida yiliga 35 ming ton-
nagacha baliq ovlangan. Dunyo okeaniga chiqish yo‘li mavjud 
bo‘lmagan suv havzasida baliqlarning noyob turlari yashagan va 
ular jahon ilmiy jamoatchiligida katta qiziqish uyg‘otgan.
Orolning chuqurligi ayrim joylarda qariyb 68 metrgacha yet-
gan va bu atrof-muhit, iqlim, odamlar hamda hayvonot dunyo-
siga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan.
Hozir esa suratdagi joy «Ke 
malar qabris 
toni» deyi 
ladi. Orol 
dengizining qurib bitgan qismi o‘rnida 5,5 million gektardan  ziyod 
maydonda yangi Orolqum sahrosi paydo bo‘lgan. Baliqlarning 
barcha turlari, mavjud o‘simliklarning yarmi, jumladan, qirg‘ovul, 
boyo‘g‘li, to‘ng‘iz, bo‘rsiq va jayra yashagan to‘qayzor hamda 
qirg‘oqoldi o‘rmonlar yo‘q bo‘lib ketgan.
Amudaryo va Sirdaryo suvining Orolga quyiladigan umumiy 
hajmi ke 
yingi ellik yil ichida qariyb 5 barobar, Orol dengizining 
suvi esa 14 barobardan ko‘proq kamaydi. Orol dengizi suvi 
ning 
sho‘rlanish darajasi 25 marta ortishi baliq va boshqa dengiz 
mav judotlarining butkul qirilib ketishiga olib keldi.
Mulohaza  uchun
#HGXUWPBX]

---

28
I  bob. Oliy  maqsad
Markaziy Osiyoda xavfsizlik va bar-
qarorlikni ta’minlash bilan bog‘liq muam-
molar to‘g‘risida so‘z yuritar ekanmiz, 
mintaqaning umumiy suv za 
xiralaridan 
oqilona foydala 
nish kabi muhim masa-
lani chetlab o‘tolmaymiz.
BMT Bosh kotibining «Suv, tin 
ch lik 
va xavfsizlik muammolari o‘zaro cham-
barchas bog‘liq» degan pozi 
tsiyasini 
to‘la qo‘llab-quvvatlaymiz.
Ishonchim komil, suv muammosini 
hal qilishning mintaqa mamlakatlari va xalqlari manfaatlarini teng 
hisobga olishdan boshqa oqilona yo‘li yo‘q.
O‘zbekiston BMTning preventiv diplomatiya bo‘yicha minta-
qaviy markazi tomonidan ishlab chiqilgan Amudaryo va Sirdaryo 
havzalari suv resurslaridan foydalanish to‘g‘risidagi konvensiya-
lar loyihalarini qo‘llab-quvvatlaydi.
Bugungi kunning eng o‘tkir ekologik muammolaridan biri – 
Orol halokatiga yana bir bor e’tiboringizni qaratmoqchiman.
Dengizning qurishi bilan bog‘liq oqibatlarni bartaraf etish 
 xalqaro miqyosdagi sa’y-harakatlarni faol birlashtirishni taqozo 
etmoqda.
Biz BMT tomonidan Orol fojiasidan jabr ko‘rgan aholiga 
amaliy yordam ko‘rsatish bo‘yicha qabul qilingan maxsus dastur 
to‘liq amalga oshirilishi tarafdorimiz.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
Shavkat MIRZIYOYEVning 
BMT Bosh Assambleyasi 
72-sessiyasida so‘zlagan nutqidan
Suv, tinchlik va xavfsizlik muammolari o‘zaro 
chambarchas bog‘liq
?
?
?
?
?
? ?
?
?
?
?
?
Bilasizmi?
Preventiv diplomatiya – tomonlar o‘rtasida kelishmovchiliklar 
paydo bo‘lishining oldini olish, mavjud kelishmovchiliklarning mo-
jaroga aylanishiga yo‘l qo‘ymaslik, shuningdek mojaroning tar-
qalishini cheklashga qaratilgan diplomatik harakatlar.
#HGXUWPBX]

---

29
Tarbiya,  7-sinf  
1. «Suv, tinchlik va xavfsizlik muammolari o‘zaro chambar-
chas bog‘liq»
 matnini diqqat bilan o‘qing va savollarga ja-
vob bering:
– «Xalq manfaatlarini teng hisobga olish» deganda nima na-
zarda tutilgan?
– Orol fojiasidan aholi qanday jabr ko‘rishi mumkin?
2. Amaliy mashg‘ulot:
 «Mening hududimdagi tabiat – mening 
himoyamda».
3. Loyiha uchun taxminiy mavzular:
– «Men yashaydigan joyning boy tabiati aks etgan eng sara 
suratlar».
– «Men yashaydigan hududdagi ekologik muammolar».
– «Inson tabiatning xaloskorimi yoki ...?»
4. Vazifalar:
1. Siz tanlagan loyiha maqsadini aniqlang. Loyiha jarayonida 
biror muammoni ilgari suring. Shunga ko‘ra unga javob 
bo‘ladigan muhim savollar ro‘yxatini tuzing.
2. Tanlagan mavzudan kelib chiqib, o‘zingiz istiqomat qila-
yotgan joydagi tabiat, ekologik muammolar, insonlarning 
tabiatga munosabati, tarixiy-madaniy merosni o‘rganing.
3. O‘ziga xosliklari, hozirgi muammolar va holatini yozing,
surat yoki tasvirga oling.
4. Kattalar yoki mutaxassislar bilan suhbatlashib, savolla-
ringizga javob topishga urining. Javoblar asosida video-
lavha tayyorlang.
5. Siz ko‘targan muammoni hal qiluvchi yechimlarni yo 
zing. 
Ularning natijasi qanday bo‘lishiga oydinlik kiriting.
6. To‘plangan barcha materiallarni yig‘ib, taqdimot, devoriy 
gazeta yoki poster (suratlar jamlanmasi) tayyorlang.