Tarbiyaviy ishlar

1.11. Iste’dodli bolalarni aniqlash va ularni tarbiyalash
Iste’dodning o ‘z vaqtida namoyon b o iish i tarbiyaga va 
qoilab-quvvatlashga bog'liqdir. Har qanday jam iyatga iste’dodli 
shaxslar zarur. Shu nuqtai nazardan iste’dodli bolalarni aniqlash, 
tarbiyalash va o'qitish respublikaning bo'lajak aql-zakovatli va 
ijodiy fikrlovchi kuchlarini tayyorlashning yagona manbaidir.
Ijodiy qobiliyatlar rivojini samarali amalga oshirish uchun 
o'quvchilar iste’dodini aniq tahlil etish, bolalarning o'ziga xos
64

---

psixoiogik jihatlarini va fazilatlarini hisobga olish zarur.
Turli yoshdagi iste’dodli o'quvchilarni namoyon etishda 
hozirgi kunda, avvalo maktab pedagogika jam oasi ruhiy- 
diagnostika tajribalardan unumli foydalanishlari zarur.
Bunda “Respublika Iste’dod Markazi” xodimlari bilan 
hamkorlik qilish muhim ahamiyatga ega. Iste’dod markazi 
xodimlarining 
faoliyati 
tajribasidan 
foydalanish. 
ularning 
iste’dodni 
aniqlashga 
moTjallangan 
psixoiogik 
tadbirlarini 
pedagogik tajribalar bilan hamohang ishlab chiqish lozim.
Yoshlar iste’dodining namoyon boTishida qobiliyatlami aniq 
tahlil etish, bolaning o kziga xos fazilatlarini hisobga olish ijodiy 
qobiliyatlar rivojini samarali amalga oshirish uchun zarur. 
Qobiliyatlami rivojlantirish daraja va bosqichlari yangicha 
munosabatlar bilan bog‘liq boTadi.
Qobiliyat maTum bir darajada istalgan o'quvchida shakllangan 
bo'lishi mumkin. Bu esa tashkil etilgan tarbiya va o ‘quv jarayoni 
sharoitlarida rivoj 1 antiri 1 adi.
0 ‘quvchi yoshlar qobiliyatini rivojlantirish maqsadida iste’dod 
va iqtidorni ongli rag‘batlatirish, mukammallik uchun sharoit 
yaratish, ularning ijobiy qiziqishlari rang-barangligini oshirish, 
turli ko'rgazm ali tadbirlarda ishtirok cttirish, olimpiadalar, 
tanlovlar, uchrashuvlarga jalb etish lozim.
Iste’dodli 
bolalaming 
taniqli 
olimlar 
laboratoriyalarida 
shug'ullanishi, shoir, yozuvchi, rassom kabi san’at namoyondalari 
bilan hamkorlik qilishni tashkil etish muhim ahamiyatga ega.
Bolalar ijodiy qobiliyatlarini nvojlantirishda oila va muhitning 
ahamiyati yuksak. Ayniqsa respublikaning qishloq joylarida 
iqtidorli bolalarni izlash, topish va ularning ta ’lim va tarbiyasini 
muntazam ravishda to ‘g ‘ri yoTga qo'yish muhimdir.
Iste’dodli bolalarni joylarning hududiy xususiyatlarini hisobga 
olib, ijodiy kamol toptirishda diagnostik uslubiyatlar, o ‘quv 
rejalari va o ‘quv-uslubiy, tarbiya va ta ’lim dasturlari bilan 
ta ’minlash lozim.
Shuningdek, iqtidorli bolalarni izlash, topish va tarbiyalash 
uchun zamonaviy moddiy-texnik va moliyaviy jihatdan toTiq
65

---

ta ’minot zarur.
Iste’dodli bolalar salomatligini muhofaza qilish uchun ularni 
ruhiy zarbalardan asrash yo'llarini aniqlash, mhan yordam 
k o ‘rsatish, ruhiy hayajonlanish holatlarini o'rganish - ularning 
ijodiy qobiliyatlari rivoji uchun sharoit yaratish bo'yicha 
tavsiyalar ishlab chiqish darkor.
Ushbu vazifalarni amalga oshirish uchun Xalq ta iim i, Oliy va 
o ‘rta maxsus ta ’lim vazirliklari xodimlari, yetakchi olimlar va 
mutaxasislar, ijodkorlar, amaliyotchi o'qituvchilar, to ‘garak 
rahbarlaridan iborat Respublika metodik kengashi tuzulishi lozim.
Turli yoshdagi guruhlarda iste’dodlarni qidirishning umumiy 
dasturi zarur. Ommaviy o'quv yurtlarida bo'lganidek, maktabdan 
tashqari ta ’lim muassasalarida ham bu borada o ‘quv dasturi 
rejalarini ishlab chiqish kerak bo'ladi.
Iste’dodli 
bolalarni 
aniqlash, 
tarbiyalash 
va 
o'qitishni 
ta ’minlash quyidagi omillarga bog'liq:
- ushbu aniqlashning ijtimoiy ahamiyati respublikaning 
zakovati, ijodkorligi, kuch-qudratini tayyorlashning istiqboli bilan 
bogiiqligini tushunishga;
- ruhiy diagnostik uslubiyat, uslubiy materiallari b o ig a n i 
holda turli yoshdagi guruhlarda aniqlashning umumiy dasturlari 
yaratilishiga;
- iste’dodli bolalar (maxsus tayyorlangan rejalar, dasturlar va 
ilmiy asoslangan uslubiyat va hokazo bo'yicha) bilan ishlash 
uchun ixtisoslashgan m uassasalam ing yagona tarm og‘ini targ'ib 
etishga;
- ommaviy o'quv. yurtlarida iste’dodli bolalar bilan ishlash 
uchun zarur o ‘quv-dasturiy qoTlanmalarini ishlab chiqishga;
- joylarda mahsus guruhlar tomonidan ishlab chiqilgan xalq 
ta ’limi, davlat va jam oat muassasalari, ijodiy uyushmalar 
tomonidan tasdiqlangan dasturlarga (bu dasturlarda iste’dodli 
bolalar bilan ishlashning istiqbollari va bosqichlari, o 'z hududida 
bunday faoliyat va k o ‘pgina boshqa tadbirlar uchun m ablag' 
ajratish, ularni ta ’minlashga);
- qo'yilgan vazifalarni hal qilishga keng jam oatchilik diqqatini
66

---

jalb qilishga, respublika metodik kengashining tuzilishiga (bu 
kengash tarkibiga Xalq ta ’limi, Oliy va o ‘rta maxsus ta ’lim 
vazirliklari, xalq ta ’lim boshqaruv organlari xodimlari, yetakchi 
olimlari 
va mutaxassislari, ljodiy uyushmalar, amaliyotchi 
o lqituvchi, maktabdan tashqari ta ’lim muassasalari to'garak 
rahbarlari kiradilar);
- 
ilmiy tadqiqotlar maktablar uchun m e’yoriy hujjatlar, sinf 
ishlanmalari majmuiga, iste'dodli o ‘quvchilar haqida m a’lumotlar 
manbaini 
varatishga, 
ularni 
o ‘qitish 
va 
tarbiyalashning 
(tabaqalashtirish, individuallashtrish, insonparvarlashtirish) yago- 
na uslubiy asosini yaratishga b o g iiq .
Iste’dodli va iqtidorli bolalarning o ‘qituvchi hamda tarbiya- 
chilari alohida iste’dodlar uchun turlicha o ‘quv reja va dasturlariga 
ega b o iish lari maqsadga muvofiq.
Iqtidorli bolalar va iste'dodli yoshlami aniqlash va o ‘qitish 
uslubiyati, 
psixologik-pedagogik 
va 
tashkiliy 
sharoitlarini 
yaratish, maxsus o ‘quv dasturiari va tizimli pedagogik texno- 
logiyalar ishlab chiqish uchun eng yaxshi pedagog va olimlarning 
faol ishtirokini ta ’minlash lozim.
Iqtidorli bolalar va iste’dodli yoshlami chet ellarda umumiy va 
kasbiy jihatdan tayyorgarlikdan o'tkazishga qaratilgan sobitqadam 
faoliyatni 
amalga 
oshirish 
kerak. 
Akademik 
litseylaming 
о b quvchi lariga, birinchi navbatda iqtidorli, yuksak iste'dod 
sohiblariga, 
bilimning 
tegishli 
sohalari 
va 
fanning 
aniq 
yo knalishlari bokyicha o ‘z tabiiy qobiliyatlarini namoyon etish va 
rivojlantirish, o ‘zlaridagi noyob iste'dodni ro ‘yobga chiqarish 
uchun keng imkoniyatlar yaratish lozim.
67

---