Tarbiyaviy ishlar
Yüklə 16 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Tarbiyaning bosh maqsadi
yosh avlodni m a’naviy, axloqiy tarbiyalashda xalqning boy, milliy m a’naviy an ’analarga, urf- odatilari hamda qadriyatlariga asoslangan samarali tashkiliy ishlarni amalda ishlab chiqishdir. 52 Tarbiyaning asosiy vazifasi - shaxsni aqliy-axloqiy tarbiyalashda erkin fikrlovchi va jism oniy rivojlanishi, uning qobiliyatlaiini har tomonlama ochish uchun imkoniyat yaratishdir. Tarbiyaviy ishlami rejalashtirishda bir qator pedagogik talablar qo‘yiladi. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalarining to ‘garak qatnashchilari ongida yuksak m a’naviy-axloqiy fazilatlar mujassamlashgan b o iish i kerak. To‘garak qatnashchilarini doimiy ravishda fan va madaniyatning so'nggi yutuqlaridan xabardor qilib turish, ular ongini ijodiy ishlar va tarbiyaviy tadbirlar bilan band qilish muhim o ‘rin tutadi. To"garak qatnashchilarida mustaqillik tushunchasi shakllangan boTishi, ular davlatimiz ramzlarini, madhiyasini, urf-odatlarimizni yaxshi bilishi kerak. Maktabdan tashqari ta ’lim o kqishlariga, xohishlariga asoslangan holda darsdan b o ‘sh vaqtlarda o ‘quv-tarbiya jarayonini toTdiradi va quyidagi yo ‘nalishlar bo‘yicha to ‘garak qatnashchilariga talablar qo‘yilishi kerak: 1. Vatanga muhabbat, komil inson tarbiyasi. 2. Estetik ta’lim. 3. Sayyohlik yo‘nalishi bo'yicha to ‘garaklarga qatnashish. 4. Ekologik ta ’lim yo‘nalishi b o ‘yicha to ‘garaklar. 5. 0 ‘quvchilaming m a’naviy-axloqiy yo‘nalishi b o ‘yicha. 6. H uq uqiy ta’lim yo‘nalishi b o lyicha. 7. Texnik ijodkorlik yo ‘nalishi bo ‘yicha. 8. Istiqlol bolalari va iste’dodli yoshlar. 9. Iqtisodiy ta’lim. 0 ‘quvchilarning mustaqilligi turli darajada boTganida mustaqil tayyorgarlik amalga oshirilishi mumkinligini hisobga olish muhimdir, bu esa ular shaxsining shakllanishiga shubhasiz ta ’sir ko ‘rsatadi. Ayrim o ‘quvchilarning ishdagi faol va mustaqil holati tarbiyachining aralashuvini talab etmaydi, chunki 53 o ‘quvchilaming o ‘zlari oldilarida turgan vazifalarini va ularni hal etish y o ilarin i ancha yaxshi tushunadilar. 1.Bolalar tarbiyachi yordamisiz ishlaydilar. Bu yerda tarbiyachining aralashuvi maqbul emas. Chunki bunday holat bolalaming mehnatsevarligini, bilish ehtiyojlarini shakllantirishda eng katta imkoniyatga egadir. 2. 0 ‘quvchi mustaqil harakat qilib, lekin o ‘z ishini tarbiyalashning fikri va bahosiga bog"liq qilib qo‘ygan paytda tobe holat vujudga keladi. Ish qiziqish va ishtiyoq bilan bajarilsa ham, mustaqil ishni bajarayotgan harakatlarida ishonchsizlik jihatlari mavjud b o ‘ladi. 3. Sinf rahbarining rahbarligi va nazorati ostida harakat qiladigan 0 ‘quvchilar toifasida majburiy ijro etish holati paydo b o ‘ladi. Bunda 0 ‘quvchilar ishga unchalik qiziqish bildirmaydilar. Ular ko‘pincha sinf rahbarining yordamini so ‘rab murojaat qiladilar, kuchli о ‘quvchi laming qoilab-quvvatlashidan foydala- nishga intiladilar, agar bunday qo'llab-quvvvatlash b o im asa, ishni davom ettirishda irodalarini ishga solmaydilar. Bunday o ‘quvchilarda tashqaridan majbur qilish vaqtida harakat qilish odati mustahkamlanadi. Agar bunday holat barqaror bo‘lib qolsa, u o ‘quvchining faqat aqli emas, shu bilan birga m a’naviy rivojlanishiga ham to ‘sqinlik qilishi mumkin. Maktabda va sinfdan tashqari ishlar jarayonida o ‘quvchi- larning bir-biriga hunnati, axloqiy sifatlari jam oa orasida shakllanib boradi. Bunda o ‘quvchilaming bir-biriga b o ‘lgan muomala madaniyati ham shakllanadi. 0 ‘quvchi o ‘qituvchiga taqlid asosida yoki do ‘stlari orasida o ‘rgangan tarbiyasi muomilasiga ta’sir qilishi mumkin. 0 ‘qituvchi 0 ‘quvchilar orasida muomala madaniyatini shakllantirish uchun avvalambor o ‘quvchining o ‘ziga bo‘lgan muomalasini, e ’tiborini o ‘rganishi kerak. O 'quvchi maktab qoidalariga rioya qilish bilan birga, o ‘qituvchi talabiga ham javob berishi lozim. 0 ‘qituvchi talablariga quyidagilar kiradi: A) darslarga to ‘liq qatnashish; 54 B) o'quv qurollari bilan ta ’minlanganligi; C) o ‘qituvchini diqqat bilan eshitish; D) topshiriqlarni o 'z vaqtida bajarish; E) tashkiliy ishlarga faol qatnashish; F) sinf intizomiga rioya qilish; G) tozalikka rioya qilish. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni nazoratsiz ijro etish holati rasmiy ijrochilik, ishtiyoq va havas bilan mehnat qilishni istamasligini yashirishga intilayotgan o'quvchilarda kuzatiladi. Bunday holatning uzoq vaqt mavjud b o iish ig a yo'l qo'yib bo im ay d i, aks holda o'quvchilarda ishiga nisbatan rasmiy munosabat jihatlari paydo bo'ladi, bu esa ularning mehnatdagi tashqi faolligini yo'qqa chiqaradi. Sinfdan va maktabdan tashqaridagi ishlarda o'quvchilarning xatti-harakatlari oldindan juda qattiq tartibga solib qo'yilganligi xususida e ’tirozlar bildirilmoqda. Mustaqillikni tarbiyalash vazifasi qo'yilm agan, bolaning har bir qadami pedagogning irodasiga bo'ysungan joylarda ana shunday holat mavjud. Xu bo'ladi. Shuning uchun mustaqil tayyorgarlik samaradorligi, o'quvchilarning mustaqilligini rivojlantirish to 'g 'risid a g 'am xo'r- lik qiladigan o'qituvchi, sinf rahbari o'quvchilarga ta’sir ko'rsatish vositalarini puxta o'ylab tanlaydilar, ularning ishlashi uchun oqilona shart-sharoit yaratishga intiladilar. Maktab o'quvchilarining mustaqil tayyorgarligiga pedagogik rahbarlik shunday qurilishi kerakki, u o'quvchilarni charchatib qo'ymasin, doim bir xil tusda boim asin, yoki haddan tashqari oson, aqliy va irodaviy kuch-g'ayratini sarflashni talab qilmaydigan bo'lmasin. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etish va o'tkazishda tarbiyachining eng muhim vazifasi o'quvchilarni o'quv vazifalarini hal etishga o'rgatish, buning uchun harakat usullarini to 'g 'ri tanlash, o 'z xatti-harakatlarini, rahbarlik 55 faoliyatini nazorat qila bilish, mustaqil ish ko‘nikmalarini boshqa muhim xayotiy vaziyatlarga o ‘tkaza olish ekanligini nazarda tutish lozim. Bunda mustaqillik mazmuniga fikrlash faoliyatining mustaqilligi, intizom, uyushqoqlik va o ‘z-o ‘zini nazorat qilish kabi to ‘rt tarkibiy qismi kirishini hisobga olish muhimdir. M azkur jihatlarni shakllantirish ustidan nazoratni amalga oshirish sinfdan tashqari ishlarga rahbarlik qilayotgan o ‘qituvchining muhim va murakkab vazifalaridan biridir. Buning uchun o ‘quvchi faoliyati natijalarini hisobga olishni va bu jarayonni tahlil etishni uyushtirish zarur. O 'qituvchi sinf-dars faoliyati uchun xos b o ig a n shakllarni istisno etib, nazorat qilishning bir qancha usullarini q o ilash i mumkin. Eng kuchli va qobiliyatli o ‘quvchilarga xomaki yozuv bilan ishlash huquqi beriladi. Unda qoida k o ‘rsatiladi, bu qoidani tasdiqlovchi misollar keltiriladi, o ‘quv vazifasi qayd etiladi. Yozuv juda qisqa b o ia d i, lekin u o ‘quvchining fikrlashi qanday borganligini k o ‘rsatadi. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarda о ‘ quvchi larni ayrirn k o ‘nikmalarga o ‘rgatishni nazorat vositasi deb hisoblash kerak. 0 ‘z-o‘zini tekshirish, o ‘zaro tekshirish usullariga o ‘rgatish o ‘qituvchining o ‘quvchilar bilan shunday aloqasini talab etadiki, bunda ulaming fikrlash jarayoni ravshan b o ia d i. 0 ‘quvchilarning o^zlari harakatni taklif etadilar va shu bilan pedagogga muayan m a iu m o t beradilar. Sinf rahbari ishida o ‘quvchilar jam oasini shakllantirish markaziy vazifa hisoblanadi, chunki jam oada shaxsni tarbiyalash tarbiyaning yetakchi tamoyilidir. Bolalar jam oasini shakllantirish metodikasi yangi pedagogikada t o i a ishlab chiqilgan. Bu metodikaning umumiy asoslari pedagogika kurslarida bayon etilgan jam oa va jam oada shaxsni tarbiyalash nazariyasiga tayanadi. Jamoa nazariyasi qoidalariga muvofiq uni yaratish meto dikasi ishlab chiqilgan. Uning umumiy asoslari quyidagilardan iborat: talablar qo ‘yish, faollami tarbiyalash, o ‘quv-mehnat, ijtimoiy-siyosiy va ommaviy-madaniy faoliyatdagi istiqbollarni tashkil etish, so g io m jam oatchilik fikrini shakllantirish, ijobiy an ’analami yaratish va k o ‘paytirish. T a’riflangan bu qoidalar har 56 qanday jamoani shakllantirish va rivojlantirish uchun qo‘llanma hisoblanadi. Sinfda va maktabdan tashqari tashkil qilingan ishlar o ‘quvchilar hayotidagi tarbiyaviy faoliyatni toTdiradi. Ulaming dunyoqarashi to"g‘ri shakllanishiga va axloqiy kamol topishiga k o ‘maklashadi. Nazariy bilimlami amaliyot ishlab chiqarishi bilan bogTanishaga zamin yaratadi. Shular asosida yangi bilimlar hosil qilinadi. 0 ‘quvchilar maktabdan tashqari ishlarda qatnashib, turli kishilar bilan muayan munosabatga kirishadilar. Turli vaziyatlarga duch keladilar. Shuning uchun ham maktabdan tashqari faoliyatlari qanchalik xilma-xil b o isa, ulaming munosabatlari shunchalik boy boTadi. Maktabdan tashqaridagi ishlarda o ‘quvchilar jamoadagi ishlarni o'rganadilar. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarni maktabning m a’naviy-m a’rifiy ishlari bo‘yicha direktor o'rinbosari reja asosida olib boradi va uning bajarilishini ham nazorat qilib boradi. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarning ish rejalasida maktabning umumiy rejasi, o'qituvchilar, sinf rahbarlari, yetakchi ota-onalar qo ‘mitasi ish rejalari ham e ’tiborga olinishi kerak. Ish reja maktab direktori tomonidan tasdiqlanadi. Ish rejasida bolalaming yosh xususiyatlari, maktabning joylashgan shart- sharoiti, ijodiy birlashmalar, ilmiy markazlar bilan o ‘zaro tarqalgan aloqasi kabi ishlar inobatga olinadi. Direktor o ‘rinbosarining faoliyati o ‘z ifodasini topgan hujjatlar ro'yxati Xalq ta ’limi vazirligi tomonidan doimiy ravishda berib boriladi. A .Jo‘raevning “Tarbiyaviy darslarni o ‘tish” risolasida mustaqillik g ‘oyasi bilan bogTangan tarbiyaviy tadbirlar, qonunlarga asoslangan qoidaiar berilgan. Ijodkor rah bar hamda ilg‘or o ‘qituvchi, tarbiyachilar o ‘z faoliyatlari jarayonida tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishda quyidagi tamoyillami asos qilib oladilar: - tarbiyaviy tadbirlami o ‘tkazish; - m a’naviyatni yosh avlod ongiga singdirish e ’tiqodga aylantirishdan iborat ekanligi; - tarbiya jarayonini milliy va umuminsoniy qadriyatlar bilan 57 b o g ia b , bola qalbiga va ongiga ta ’sir ko'rsatish; - tarbiyaviy ishlarni o'quvchilar jamoasini jipslashtiruvchi omillar bilan boyitib, tarbiyaning ta'lim bilan uzviyligini ta ’minlash; - tarbiyaviy jarayonda bolalarni tarbiyalash darajasini aniqlash va ijobiy tomonlarini o'stirish; - bola shaxsiga hurmat va talabchanlik; - bolalaming yosh va ruhiy holatini hisobga olish; - tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish tomonlari barkamol insonni tarbiyalashda keng imkoniyatlarga ega b o ‘lib, uni qay darajada olib borish sinf rahbari va tarbiyachining pedagogik mohiyatiga bog1 liq. Yüklə 16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|