Tarbiyaviy ishlar

1.9. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil qilishda
m a’naviyat ishlari bo‘yicha direktor o ‘rinbosari shaxsiga
bo‘lgan talablar
Direktor 
o'rinbosari 
o'quvchilarga 
nisbatan 
mehr 
va 
muhabbat, 
pedagogik jam oasiga 
va 
ota-onalarga 
nisbatan 
talabchan bo'lgan holda ish tutib, muntazam o ‘z ustida ishlab, 
sabr-bardoshli b o iib , o ‘z fikrlarini puxta bayon qilib, o'zgalarni 
o ‘ziga jalb qila oladigan xislatlarni o'ziga mujassamlaydi.
Davlat va hukumatimiz tomonidan qabul qilingan barcha 
hujjatlar mohiyatini, Prezident asarlarini yaxshi bilishi, uni 
o ‘quvchi-yoshlar orasida targ'ib eta olishi, xalq pedagogikasi 
a n ’analarini, o'zbek xalqi milliy urf-odatlari, qadriyatlarini, 
allomalar o'gitlarim yaxshi bilishlari lozim. Shuninhgdek, u:
- mamlakatimizning ichki va tashqi siyosatini yaxshi bilishi 
va doimo uni o ‘z faoliyatida hisobga olishi, tarbiyaviy ishlami 
tashkil etishning ilmiy asoslari hamda yangicha usul va 
metodlarini yaxshi bilishi;
- radio, televidenie va ommaviy axborotning boshqa vositalari 
orqali berilgan eng so'nggi yangiliklardan boxabar bo'lishi hamda 
ularning mohiyatini o'quvchilarga etkaza olishi;
- sinfdan tashqari tadbirlami tayyorlash va o'tkaza bilishi;
58

---

- tuman, shahar, viloyat, respublika miqyosida o'tkaziladigan 
tadbirlarda ishtirok etishi;
- maktabda o ‘quvchilar bilan tarbiyaviy ishlarni olib 
borayotganlarga metodik tavsiyalar berib borishi;
- muntazam ravishda o ‘z malakasini oshirib turishi, o bz sohasi 
bo^yicha o ‘tkaziladigan seminarlarda ishtirok etishi lozim.
Direktor o'rinbosarining huquqlari.
Nizomda 
belgiiangan 
vazifalar bilan b o g iiq ravishda tegishli pedagogik xodimlarga 
ko‘rsatma beradi.
Xizmat vazifasi doirasidan kelib chiqqan holda sinfdan va 
maktabdan tashqari ishlarni tashkil etish va yangi to^garaklami 
ochish masalalarini hal qiladi. Direktor o krinbosari:
- sinf rahbarining ta’lim-tarbiya ishlari b o ‘yicha erishgan 
yutuqlarini hisobga olib, uni taqdirlash uchun direktorga taklif 
kiritish;
- sinf rahbarlarining o ‘z vazifasiga nisbatan m as’uliyatsizligi 
yoki uni suiiste’mol qilganligi uchun direktor bilan kelishilgan 
holda tanbeh berish;
- bolani yaxshi tarbiyalagan ota-onalarni, maktabga yordam 
bergan mahalla faollarini taqdirlash uchun direktorga taklif berish 
huquqiga ega.
Direktor o'rinbosari bilan quyidagi ishlar kelishilishi kerak:
- sinf rahbarlari ish rejasini direktor bilan hamkorlikda 
tasdiqlash;
- maktabda 
0
‘tkaziladigan sport musobaqalari rejasini direktor 
bilan hamkorlikda tasdiqlash;
- turli xildagi to ‘garak ishlari rejasini direktor bilan 
hamkorlikda tasdiqlash.
- maktabning jam oat tashkilotlari, otaliq qiluvchi korxonalar 
bilan aloqasini mustahkamlash;
- bolalar nazoratsizligi va qonun buzilishining oldini olish;
- yashash joyi bo'yicha bolalarning bo‘sh vaqtini tashkil etish;
- о ‘quvchilarning oilalariga borish va bolalarni tarbiyalashda
59

---

ularga yordam berish;
-
yosh avlodning Vatanga, jam iyatga va mehnatga, o'ziga va 
odamlarga munosabatini anglab olishga qaratilgan axloqiy 
tuyg‘ularini tarbiyalash.
Tarbiyaviy ishlar bolalaming kundalik hayotidan olingan aniq 
dalillar 
va 
voqealarni, 
badiiy 
adabiyot, 
vaqtli 
matbuot, 
kinofilmlardan olingan misollami tahlil etish hamda muhokama 
qilish asosida o'tkaziladi. Bu ishlarning xususiyati shundaki, bu 
bolalarni o'zining axloqiy xatti-harakatlari haqida mulohaza 
yuritishga va ularga to ‘g kri baho berishga o'rgatadi.
Sinfdan 
va 
maktabdan 
tashqari 
tarbiyaviy 
ishlar 
o'quvchilarning 
darsdan 
bo'sh 
vaqtlaridagi 
o'quv-tarbiya 
jarayonini to id irad i va kengaytiradi, o'quvchilarning mustaqil 
bilim 
olishlariga, 
ijobiy 
qobiliyatlarini, 
tashabbuskorligini 
oshirishiga imkoniyat yaratadi.
Shu sababli keyingi davrda o'quvchilarning darsdan tashqari 
vaqtlarini ko‘ngilli uyushtirishga alohida ahamiyat berilmoqda.
Sinf jam oasi bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning 
hajmi, asosiy yo‘nalishlari, mazmuni har bir yosh bosqichida 
o ‘quvchilarning psixik rivojlanishi darajasiga mos kelishi lozim.
Tarbiyaviy ish pedagogdan butun qobiliyatini ishga solishni, 
tinmay 
izlanishni 
taqozo 
etadi. 
Chunki 
kelajak 
avlod 
tarbiyalangan, uyushgan, ahil, jonajon Vatanimizning haqiqiy 
fuqarolari b o lish i kerak.
Maktabda bashlang'ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni olib 
borish, uni y o ig a qo'yish sinf rahbari yoki tarbiyaviy ishlar 
tashkilotchilari tomonidan uyushtinladi.
Tarbiyaviy ishning asosiy yo'nalishlari: o'quvchilarda ilmiy 
dunyoqarash asoslarini shakllantirish; ulami milliy istiqlol ruhida 
tarbiyalash; o ‘quvchilarning ijtimoiy foydali mehnatini tashkil 
etish; o'quvehilarda axloq madaniyatini, ularning o ‘z huquq va 
burchlariga 
nisbatan 
ongli 
munosabatini 
tarbiyalash; 
o'quvchilarda o kz-o'zini boshqarish malakalarini shakllantirishdan 
iborat.
Boshlang'ich sinf o ‘quvchisi va sinf rahbari faoliyatining
60

---

asosiy vazifalaridan biri o'quvchilarning ahil tarbiyaliy jamoasini 
tashkil etishdir.
Boshlang‘ich jam oa ishi shunday quriladiki, unda sinfning 
boshqa jam oalar bilan aloqasi doimiy ravishda amalga oshiriladi, 
umummaktab 
an ’analari 
saqlanadi. 
Boshlang‘ich 
jam oa 
о 4 q i t u v ch i -1 a r b i у a с h l va sinf rahbari, o'quvchilar o'z-o'zini 
boshqarish organlari rahbarligida umummaktab ijtimoiy-foydali 
ishlari faoliyatida ishtirok etadi.
O'qituvchi va sinf rahbari sog‘lom, ahil bolalar jamoasini 
shakllantirish bilan birga doimiy bolalar qiziqishlanni qo'llab- 
quvvatlaydilar, ularning ijtimoiy foydali faoliyatini yo'naltirib 
boradilar.
Kichik yoshli o'quvchilar juda faol va harakatchan bo'ladilar. 
Faollikka intilish bu yoshdagi bolalarning organik ehtiyoji. Biroq 
bunda bolalar hali yetarli hayotiy tajribaga ega bo'lm aydi va 
kundalik pedagogik rahbarlikka ehtiyoj sezadi. Boshlang‘ich sinf 
o'qituvchisi bolaning ilk maktabdagi qadamidanoq tarbiyaviy 
ishning chinakam jamoatchilik munosabatlarini yaratishga zo ‘r 
imkoniyat 
beradigan, 
bolalarda 
bir-birlariga 
g'am xo‘r 
munosabatda bo'lishni tarbiyalaydigan, individual qobiliyatlami 
rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlar yaratadigan usullami 
tanlaydi.
0 ‘qituvchi 
boshlang'ich 
sinflarda 
bolalarga 
o'zlarini 
qiziqtiruvchi faoliyat turini tanlashga yordam beradi. Biroq 
ko'pincha kichik yoshdagi o'quvchilar, yosh xususiyatlariga ko‘ra, 
o ‘z xususiyatlarini to 'g 'ri baholay olmaydilar.
Bolalarning 
o'sishi, 
ularda 
jamoatchilik 
malaka 
va 
k o ‘nikmalarining shakllanib borishi o ‘qituvchi-tarbiyachining 
bolalar jamoasiga rahbarlik qilishidagi jarayonini o'zgartirib 
boradi.
O'qituvchi boshlang'ich sinflardayoq ahil bolalar jamoasini 
yaratish asosida sog‘lom jamoatchilik fikrini yaratadi.
Boshlang‘ich 
sinf o ‘qituvchilarining 
bolalar 
tarbiyaviy 
jamoasini yaratish sohasidagi ishini yuqori sinflarning sinf 
rahbarlari davom ettiradilar.
61

---

Boshlang'ich sinf o'qituvchisi 
o'quvchilarni ta ’lim va 
tarbiyaning tabiiy sharoitida, ularning jam oa faoliyati jarayonida 
o ‘rganadilar.
Sinfdan tashqari ish o'quvchilarga biror maqsadga qaratilgan 
pedagogik ta’sir vaqtini uzaytiradi, u o kqituvchiga o'quvchilam ing 
darslarda egallagan bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish, 
bolalaming 
qobilyatini 
rivojlantirish, 
ularning 
xilma-xil 
qiziqishlarini qondirish, madaniy 
dam olishlarini uyushtirish 
imkonini beradi. Sinfdan tashqari ish bolalarni jam iyat hayotiga 
jalb qilishning katta imkoniyatlariga ega.