Тарихий манбашунослик

Asar tarkibining taxlili.
An`anaga kura, tarixiy asarlar «Bismilloщi Raщmonu Raxim» suzidan keyin xamd, taщmid-Alloxga xamdu sano bilan boshlanadi. Sungra na`t-Muxammad Paygambarning ta`rifi, maktovi bitiladi. Yana turt saxobalar-Xalifai Roshidin ya`ni tugri yыldan yurgan xalifalar-Abubakr Siddik, Umar, Usmon va Alilarning madщi urin oladi. Shundan keyin tarixchi uz asariga щomiylik kilgan shaxsni uluglaydi. Aloxida ibora «Ammo ba`d» suzidan sung muallif uzi va ezmokchi bulgan asari tugrisida ixcham ma`lumot eki shu xususida ayrim tafsilotlarni zikr etadi. Buni mualliflar mukaddima eki debocha deb ataydilar. Mana shundan sung asarning asosiy mazmuni baen etiladi. Tarixiy asarlarda asosan ikki uslubda vokealar baen etiladi.
a) Xronologik tartibda ya`ni yilma-yil. Bu tartibda «Tarixi Tabariy», «Mujmali Fasixiy», «Matla` as-sa`dayn» va «Boburnoma» kabi asarlar yaratilgan.
b) Tarixiy asarlarda eng muxim vokealar Aloxida sarlavщa ostida baen etiladi.
Bundan tashkari turli щududlarda yuz bergan vokealar Aloxida baen etilishi mumkin. Yana ayrim tarixiy asarlarda yukoridagi usullar aralash щolida xam kelishi mumkin.
Manbaning mazmuniga karab taxlil etish.
Xar bir asarning mazmuni muallifning uz oldiga kuygan maksad va vazifalaridan kelib chikib eritilgan bыladi. Manbadagi asarning mazmunini eritish juda muxim va ma`suliyatli ish bulib, kitob bilan tula tanishib chikishni takazo etadi. Pedagog-mutaxasis ezma manbalardagi asarning boy mazmunini talabalarga ixcham tarzda baen etishi zarur. Bunda ezma manbalar tugrisidagi mavjud tavsif-kataloglar xamda entsiklopedik ma`lumotlardan foydalanishi mumkin. Umumiy tarixga oid asarlarning aksariyatida vokealar baeni uz xususiyatiga kura ikki xil bыlishi mumkin`
a) Boshka tarixchilar tomonidan baen etilgan vokealar zikrini muallif ixcham щolda eki aynan keltiriladi. Asarning bu kismini kompilyatsiya ya`ni uzlashtirma deb ataladi. Kompilyatsiya suzi inglizcha ñompile-tuzmok ma`nosini anglatadi.
b) Muallifning shaxsan uzi ma`lumot yigib vokealarni baen etgan kismi original, yangi kismi deb ataladi