Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 211
5.2.5. KonuĢ: Daha çok, mahalli anlamda Türkmen edebiyatı, Ģiiri ve
kültür alanındaki çalıĢmaları konu edinen Farsça bir dergidir. 2005
sonbaharında yayınlanan üçüncü sayısının 15-17. sayfalarında Türkiye‟den
Doğan Kaya‟nın “Sivas Türkmenlerinin Halk ġairleri” baĢlıklı yazısı da
bulunmaktadır. 2007 kıĢında yayınlanan onuncu sayısı Anna Durdu
Unsuri‟nin “Bugünkü Türkmen ġiirinin öncelikleri” baĢlıklı makalesiyle
baĢlamaktadır.
Yukarıda adları geçen bugünkü yayınların dıĢında 1935 yılından beri
çeĢitli aralıklarla yayın hayatına baĢlamıĢ ve günümüzde yayınlanmayan bazı
dergi ve gazeteler de Ģunlardır:
Hefte-nâme-ye Kâbus (1314/1935), Ġttihâd-e Türkmen (1322/1943),
Hefte-nâme-ye
Nidâ-ye
Gorgan
(1324-1325/1945-1946),
Corcân
(1328/1949), Gorgân-e Mâ (1330-11340/1951-1961), Hefte-nâne-ye ġomâl
(1346/1967), Nidâ-ye Türkmen (1358/1979) ve Kitâb-e Fasl (1358/1979).
Türkmen tarihi, edebiyatı, folkloru ve benzeri konularda ulusal ve
uluslararası düzeyde zaman zaman toplantılar veya kongreler
düzenlenmektedir. 11 Eylül 2005 tarihinde Gorgan‟da düzenlenen “Birinci
Uluslararası Türkmen Tarihi Sempozyumu” bu tür etkinliklerden biridir. Bu
sempozyumda sunulan 31 bildirinin özeti “Mo‟essese-ye Ferheng ve ĠntiĢârat-
e Mahtumgulu Firâgi –Merkezi Dairetu‟l Meârif-e Turkmen” tarafından
“Holâse-ye Makâlât-e Târih-e Turkmen” adıyla Farsça olarak yayınlanmıĢtır.
Yine benzer konularda Farsça veya Türkmen Türkçesiyle çalıĢmalar
yapan entelektüel bir grup da bulunmaktadır. Bunlar, yukarda adı geçen
dergilerde yazılar yazmakta, kitaplar yayımlamakta, söz konusu konferans ve
kongrelerin düzenlenmesine öncülük etmekte ve bu mekânlarda bildiriler
sunmaktadırlar. Kemaleddin Nedimi, Kurban Seht BedahĢan, Musa Curcani,
Eman Kılıç ġadmihr, Abdurrahman Ovnuk, Araz Muhammed Sarlı, Mesud
Diyeci, Mehmet Gocugi, Doç. Dr. Abdülhamid Nazari, Dr. Rahmet Gaziyani
(Dahiliye Uzmanı), Anna Durdu Kerimi gibi isimler, sadece bunlardan bir
kaçıdır. Bu isimlerin hepsinin Türkmen tarih, edebiyat, sanat, kültür ve
folkloruyla ilgili Farsça veya Türkmen Türkçesiyle yayınlanmıĢ makale veya
eserleri bulunmaktadır.
Bu entelektüel Türkmen çevrenin ortaya koyduğu bazı eserler
Ģunlardır:
Araz Muhammed Sarlı, PejuheĢha-yi der Edebiyat-e Torkemen, Gonbed-e
Kavûs-1377/1998 (Farsça).
212
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
Anna Durdu Unsuri, Zendegi ve zeman-ye Ģa„er Seyyid Nazer Seydi, yayın
yeri yok, 1387/2008 (Farsça).
Abdurrahman Ovnuk, Ava-ye Sahra, Tehran 1381/2012 (Farsça-Tarihi
Roman).
Eman Kılıç ġadmihr, Helvet-neĢin-e „EĢq, Tehran, 1379/2000 (Farsça).
Kemaleddin Nedimi, PejuheĢhayî ber- ferheng ve temeddon-e merdome-
Golestan, celd-e evvel, Gorgan, 1378/1999 (Farsça).
Kurban Seht BedahĢan, Seyri der edebiyat-e Ģefahi-ye Torkemen, Gonbed-e
Kavûs-1379/2000 (Farsça).
Kurban Seht BedahĢan, Rubagilar-Aman Geldi Aman, Gonbed-e
Kavûs-1382/2005.
Musa Curcani, Der Rah-e „Erfan – Gofte-gu bba ostad Hacı Ahund
Abdurrahman Tengoli Tana, Gorgan, 1382/2005 (Farsça).
Yukarıda adları geçen kalem erbabının sosyal, kültürel, edebi ve
benzeri faaliyetlerini gerçekleĢtirdikleri bazı dernekler, vakıflar ve topluklar da
bulunmaktadır. Bazıları Ģunlardır:
Gumbed Mahtumguli Firagî Derneği: Dernek baĢkanı emekli tarih
öğretmeni Mehmet Gocigi‟dir.
Kelale Mahtumguli Firagî Toluluğu: BaĢkan. Musa Curcâni.
Akkale Ayna ġiir ve Edebiyat Encümeni:
Gonbed-e Kâvus Türkmen ġiir ve Edebiyat Varlıkları Encümeni: BaĢkanı
Mensur Teberî.
Birçok yayınevi ve onlarca kitapçı bulunmaktadır.
6. Türkmen Sahra Türkmenlerinin Dini ve Millî Gelenekleri:
Birçok adet ve geleneği bulunan Türkmenlerin burada birkaç adet ve
geleneğinden söz edilecektir.
6.1. Türkmen Sahra Türkmenlerinde
Kurban Bayramı:
Türkmenlerin en büyük Dini bayramlarından birisi, Kurban
Bayramı‟dır. Bayrama üç gün kala hazırlıklar baĢlar. Ġlk güne Kır günü veya ev
temizliği anlamında Farsça olarak “hane tekuni” derler. Bugün tamamen
temizlikle ilgilenirler. Ġkinci güne kokun (koku günü) derler. Bugün Türkmen
halkı, evlerde kadınlar tarafından hazırlanan yağlı Ģirin ekmekleri (Türkmen
böreği) komĢulara dağıtır. Bayramdan önceki gece banyo yaparlar ve bu
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 213
banyoya “kurban Ģura” denir ve banyo sırasında “Kurban Ģura menĢura/
Kellemi sunsur nura” Ģiirini okuyarak dua ederler.
Kurban Bayramı günü cemaat ile namaz kılınır ve Ģehirdeki veya
köylerdeki din adamı halka “iyiliği emredip, kötülükten sakınmaları”
konusunda nasihat eder. Bayram namazının bitiminden sonra herkes,
birbirinin bayramını tebrik eder ve gelecek yılın bayramına da kavuĢmak için
duada bulunur. Daha sonra ister kadın ister erkek olsun durumu uygun olan
her Türkmen koyun veya sığır kurban keser. Sığır yedi kiĢi arasında ortaklaĢa
kesilir ve bu ortak paylaĢıma “ule” adı verilir
23
. Kurbanlık hayvanın kesimi
sırasında, hayvanın baĢını kestikleri yere küçük bir çukur kazarlar ve oraya
kurban kesilmeden önce bir miktar kömür, tuz ve buğday koyarlar.
Bayram günlerinde bütün halk, en temiz elbiseleriyle dıĢarı çıkar.
Kurban bayramında üç gün tatil yaparlar. Ayrıca bayram günlerinde birkaç
düzgün ağaç ve bir miktar iple salıncak yaparlar. Bu salıncağa Türkmen
mahalli dilinde sallançak = çalaman denir. Bazı yörelerde ise gençler ve
çocuklar arasında yumurta kırma yarıĢması düzenlenir.
6.2. Türkmen Sahra Türkmenlerinde
Ak AĢ veya Ak Koyun
Kutlaması:
Türkmenler arasında en yaygın ve en canlı adetlerden ve
geleneklerden birisidir. Bu adet aslında 63 yaĢına, yani Hz. Muhammed‟in
vefat ettiği yaĢa ulaĢmanın Ģükür kutlamasıdır. Türkmenlerden baĢka hiçbir
Müslüman topluluk ve grupta bulunmayan ve “Peygamber toyu” yada “Ak
koyun toyu” adıyla da meĢhur olan bu “Ak AĢ” âdeti, her ne Ģekilde olursa
olsum dünyanın her yerindeki Türkmenler arasında kutlanmaktadır. Bu âdetin
adı, bazı Türkmen taifeleri arasında farklı adlarla anılmaktadır. Örneğin Hazar
Denizi kıyısında oturan Türkmenler tarafından “Ak AĢ”, Atabay ve Göklen
aĢiretleri arasında ise “Ak Koyun” adıyla bilinmektedir. Bu âdetin adı ne
olursa olsun tüm Türkmenler arasında kutlanıĢ Ģekli aynıdır ve birbiriyle farkı
yoktur. Ayrıca tüm Türkmenler arasında ayrı bir saygınlığı ve önemi vardır
24
.
6.3. Türkmen Sahra Türkmenlerinde Nevruz Kutlaması
:
“Yıling geleni Nevruz‟dan belli/ Nevruzun gelmesi yeni yılı haber veriyor”
23
Ule: “PaylaĢmak” anlamına gelen “üleĢmek” mastarından türetilmiĢtir.
24
R. V. Odekov, Türkmen Gelenek ve Görenekleri, çeviren ve hazırlayan: Murat Ġlli, Ankara
2011, s.193-201.
Dostları ilə paylaş: |