214
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
Nevruz bayramına günler kala nevruz hazırlıkları baĢlar. Yeni giysiler
alınır; tatlı, kuru yemiĢ, pirinç ve yağ hazırlanır. “Hane tekuni” denilen ev
temizliği yapılır, kapı, pencere ve duvarlar temizlenir. Halılar yıkanır, evler
boyanır, tamir edilmesi gereken yerler tamir edilir, Nevruza mahsus sebze
ekilir, at ve benzeri hayvanlar ve takıları süslenir. Yeni yılın yaklaĢtığını haber
vermek için koyunların boynuna çan asılır, yemek kapları hazırlanır. Ev
temizlendikten ve eski halılar yenileriyle değiĢtirildikten sonra siyah ve beyaz
ipi birbiriyle dokurlar ve nazara karĢı korunmak için arasına üzerlik, boncuk,
tuz koyarak Türkmenler arasında kutsal olduğuna inanılan “dagdan” adlı bir
değneğin ucuna bağlarlar ve evin giriĢ kapısının üzerine asarlar. Birkaç tandır
ekmek piĢirirler. Bir çift ekmeği siyah ve beyazla örülmüĢ iple odanın
duvarına asarlar. Su depolarını ve kaplarını doldururlar. Tüm bunları,
bereketin sembolü sayarlar. Yeni yıl gelmeden önceki son PerĢembe ve Cuma
günleri, ölülerin ruhunu Ģad etmek amacıyla komĢulara hayır iĢler yaparlar ve
sadaka verirler. Türkmenler, ölen akrabalarının ruhlarının Nevruz‟da kendi
evlerine gelip ziyaret edeceğine ve geldiklerinde kendi yerlerini ve geride
bıraktıkları evlatlarını temiz ve pak görürlerse ve güzel kokularını teneffüs
ederlerse mutlu ve memnun olarak geride kalanlara dua edeceklerine, yoksa
mutsuz ve üzgün olarak geri döneceklerine inanmaktadırlar. Bundan dolayı
Nevruz‟a birkaç gün kala evde ud ağacı yakarlar.
Yeni yılın girmesi ve baĢlaması: Yeni yıl girmeden önce kadınlar, emek
ve biĢme, börek, katlama, petir ve pesik gibi mahalli tatlılar ve semenu
hazırlarlar.
Lambaları yakarlar ve baharın temiz havasının içeri girmesi ve
bereketin artması için pencereleri açarlar. Ailenin büyüğü yeni yılın bereketli,
verimli, sağlıklı, güzel ve baĢarılı geçmesi için Kur‟an‟a saygı göstererek
Kur‟an okur. Kur‟an tilavetinin ardından hayır dua eder ve diğer aile fertleri
de ihlasla “amin” derler. Bugün tüm aile bireyleri boy abdesti alır, yeni
elbiseler giyer ve iki rekât Ģükür namazı kılarlar.
Aileler, yeni yılın baĢlangıcında mezar ziyaretlerine giderler, koyun
kurban ederler, Allah‟tan hacet talep ederler ve Ģükürde bulunarak sadaka
veriler.
Türkmenler, Nevruzun ilk yağmurunun suyundan içmeyi iyi sayarlar
ve bunu sağlık ve uğurun göstergesi olarak kabul ederler. Eğer bir kadının
Nevruz günü bir erkek çocuğu dünyaya gelirse adını, Nevruz, Nevruz Geldi,
Yaz Geldi, Yaz Berdi, Yaz Can,.., ve kız çocuğu olursa Tazegül, Gül Bahar,
Ġlki Ay, Gül Cihan, Yaz Gül, O Gün Yaz,… gibi nevruzla ilgili isimler koyar.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 215
Eskiden daha sık yapılan ve gün geçtikçe azalan adetlerden bazıları da
Ģunlardır: At yarıĢı, güreĢ, kapmak için havada mendil uçurmak, horuz
dövüĢtürmek, koyunları boynuz tokuĢturmak, çocukların salıncak yarıĢmaları,
karĢılıklı ziyaretleĢmeler ve “Boncuk attı” gibi Türkmen gençleri arasındaki
bazı oyunlar.
6.4. Türkmen Sahra Türkmenlerinde
Mezar ziyareti:
Türkmen Sahra‟da da diğer bölgelerde olduğu gibi, Türkmenlerin
ziyaret ettikleri ziyaretgâhlar vardır. En önemli ziyaret yerleri Ģunlardır:
6.4.1. Ġmamzade DaniĢmend/DaliĢman: Bu Ġmamzade Molla Ali,
fazilet ve derin bilgisinin yanında soy bakımından peygamberin Çehar yarının
birinin evlat ve ahfadına dayanır. Ġnceburun halkı, Molla Ali DaniĢmend‟in Ģu
anda mezarının bulunduğu yerde Ģehit olduğu, üzerine tuğladan bir kümbet
yapılana dek, bir süre mezarının korumasız kaldığını ve Ģimdi koruma altında
olduğunu söylemektedirler.
6.4.2. Halid-e Nebî: Bütün Türkmenlerin ziyaretgâhı olan Gökçe
Dağ kalesinde yer alan bir türbedir.
6.4.3. Bahaeddîn-e NakĢibendî: Her Türkmen‟in görmeyi arzu
ettiği ziyaretgâhlardan biri, Hoca Bahaeddîn-e NakĢibend-e Buharayî‟nin
Buhara‟daki türbesidir. Ġran, Çin, Arabistan ve Hindistan‟da hala müritleri
bulunmaktadır. O, 791/1388 yılında vefat etmiĢ ve Bahattin köyündeki dini
merkezinin, caminin ve türbesinin bulunduğu mekâna defnedilmiĢtir
25
.
6.4.4. Hocalar nahiyesinde Hace Behaeddin Muhammed b.
Muhammed b. Muhammed ġah NakĢibendî Uveysî‟nin makamı:
Kuzey Ġran‟da Bender Türkmen‟in doğusunda yer alan Hocalar köyünün
yakınında Bahaeddîn-e NakĢibendî‟nin adına bir yatır yapılmıĢtır. Söylentiye
göre, Bahaeddîn-e NakĢibendî, hac için Mekke‟ye giderken burada
konaklamıĢtır. Erkeklerden daha çok kadınların, özellikle de çocuğu olmayan
kadınların ziyaret ettiği bir mekândır. Çocuğu olmayan kadınlar, burada keçi
veya dana adak kurbanı kesiyorlar ve ziyaretgâhın yanındaki ağaçlara bez
parçası bağlıyorlar.
Cuma günleri ziyaretgâhların çevrelerinde çok sayıda ziyaretçi
bulunur. Bender Türkmen‟in 10 km. doğusunda Bahaeddîn-e NakĢibendî‟nin
25
Ali Arhî, “Çend nokte ez çend sunnet-e dînî”, Yaprak, Yıl: VII, Sayı: 23-26, Gonbed-e
Kavûs,1383/2004, s. 17.