TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MƏDƏNĠYYƏT QURUCULUĞU
120
Bakıda həll olunmasına çalışmaq, milli oyanışa xidmət etmək idi. MAQ-çılar bir neçə mühüm vəzifəyə azərbaycanlı kadrların təyin edilməsinə nail oldular. 1964-cü ilin yazında Azərbaycanın Rusiyanın tərkibinə "daxil olması"nın 150 illiyi "bayram" edildi, bu, geniş ictimai-siyasi kampaniyaya çevrildi. Azərbaycan tarixçilərindən bu "bayramın" keçirilməsinə zidd çıxanlar da oldu. 1969-cu ilin martında Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsinin elmi şurasında çıxış edən tarixçi alimlər Z.M.Bünyadov, M.Ə.İsmayılov və Süleyman Əliyarov qeyd etdilər ki Azərbaycan XIX əsrin əvvəllərində Rusiyaya birləşməmişdir, onu çar Rusiyası zəbt etmişdir. Bu çıxışa görə onlar müəyyən müddət təqibə məruz qaldılar. Şair və yazıçıların, alimlərin çoxu öz əsərlərində "sətiraltı" fikirlər söyləməkdən uzağa getmirdilər. Lakin bu da təsirsiz qalmırdı. Bununla belə, Rusiya və başqa müttəfiq respublikalardakı kimi, Azərbaycanda dissident hərəkatı geniş inkişaf etməmişdi. O vaxt Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində rəhbər vəzifələrdə çalışan, 1964-cü ildən bu komitənin sədr müavini, 1967-ci ildən isə sədri olmuş Heydər Əliyevin Azərbaycanın milli düşüncəli vətənpərvər ziyalılarının müdafiəsində mühüm xidmətləri olmuşdur. 60-cı illərin ortalarında Ermənistan SSR-də növbəti dəfə antiazərbaycanlı hərəkat qızışdı. 1965-ci il aprelin 23-də uydurma "erməni genosidi"nin 50 illiyi, cəllad Andronikin isə 100 illiyi Ermənistanda geniş qeyd edildi və bu da burada ata-baba torpaqlarında yaşayan azərbaycanlıların daha da sıxışdırılmasına yeni, güclü təkan verdi. DQMV-də erməni millətçiliyi açıq surətdə dərin kök salırdı. Azərbaycanlılar burada - öz torpaqlarında sıxışdırılırdı. Vilayətin azərbaycanlılar yaşayan məntəqələrinə kömək etmək məqsədilə 1967-ci ildə ayrılan vəsaitin Bakıda DQMV-nin rayonları üzrə konkret tələblər üzrə bölünüb təsdiq olunması cəhdinə erməni lobbisi ciddi müqavimət göstərdi. Həmin il Stepanakertdə bir neçə azərbaycanlı qətlə yetirildi. Mərkəzin təzyiqi ilə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti 1969 -cu il 7 may tarixli qərarı ilə sərhəd rayonlarında 2 min hektardan çox Azərbaycan torpağının Ermənistana verilməsi haqqında hələ 1938-ci il mayın 5-də qəbul olunmuş qərarı təsdiq etdi. Lakin az sonra Azərbaycan rəhbərliyinə gəlmiş Heydər Əliyev bu qərarın icrasına yol vermədi. 46
121
III FƏSİL
Müharibədən sonra Azərbaycanın xalq maarifi şəbəkəsinin tədris-maddi bazasını möhkəmləndirmək, məktəbləri pedaqoji kadrlarla təmin etmək, təlim və tərbiyə sistemini yaxşılaşdırmaq, tədrisin səviyyəsini yüksəltmək üçün əməli tədbirlər həyata keçirildi. 1946-cı ilin avqustunda Azərbaycan müəllimlərinin III qurultayı yeni dövrün tələblərinə uyğun xalq maarifinin vəzifələrini konkretləşdirdi. 1
Tədris-tərbiyə müəssisələrinin şəbəkəsi tədriclə genişlənir, şagirdlərin sayı artırdı. 1946-1970-ci illərdə respublikanın şəhər və kəndlərində dövlət və kolxozların vəsaiti ilə 444 min yerlik 169 ümumtəhsil məktəbi binası, 74 min yerlik məktəbəqədər uşaq müəssisəsi tikilib istifadəyə verildi. 1950-1951-ci dərs ilində respublikada 4233, 1970-1971-ci dərs ilində isə artıq 5115 ümumtəhsil məktəbi vardı. Bu məktəblərdə 40-cı illərin sonlarında 660 min, 60-cı illərin sonlarında isə 1444 minə qədər şagird təhsil alırdı. 2
Gənclərin və yaşlıların istehsalatdan ayrılmadan təhsil alması üçün 1970- 1971-ci dərs ilində 772 ümumtəhsil məktəbi fəaliyyət göstərirdi. Bu məktəblərdə 60-cı illərin axırlarında 88 mindən çox istehsalatçı təhsilini artırırdı. 3
Ümumtəhsil məktəblərində 1970-ci ildə artıq 73,4 min müəllim gənc nəslin təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olurdu. 4 Respublikada məktəbəqədər və məktəbdənkənar uşaq müəssisələri şəbəkəsi genişlənmişdi. 1970-ci ildə isə artıq 111 min uşağı əhatə edən 1600 məktəbəqədər uşaq müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi. 5 172
məktəbdənkənar uşaq müəssisəsi, pioner və məktəblilər sarayı, gənc texniklər, təbiət stansiyaları, park və idman məktəbləri vardı. 6
kadrları elmi və metodik cəhətdən öz səviyyələrini yüksəldirdilər. Təlimin məzmununa dəyişikliklər edildi. 1948-ci ildən başlayaraq VIII-X siniflərdə ana dilinin tədrisinə həftədə bir saat əlavə vaxt ayrıldı. Xarici dillər üzrə saatların miqdarı artırıldı. Ədəbiyyat üzrə proqramda dəyişikliklər aparıldı; rus klassik və sovet ədəbiyyatına, SSRİ xalqları ədəbiyyatına, xalq demokratiyası ölkələrinin ədəbiyyatına, habelə Qərbi Avropa ölkələri ədəbiyyatının böyük şəxsiyyətlərinə müəyyən yer verildi. Digər fənlərə dair proqram və dərsliklər də
122
əsaslı surətdə yenidən tərtib olundu. 1958-1959-cu dərs ilindən orta məktəblərdə "Azərbaycan tarixi" (40 saat) "SSRİ tarixi" içərisində tədris olunmağa başlandı. 1960-cı ildən orta məktəblərin tədris planına "İctimaiyyət" fənni əlavə olundu. Respublikanın milli məktəblərində rus dili və ədəbiyyatının tədrisinə ciddi fikir verilir, rus dili müəllimlərinin hazırlanması genişləndirildi, II-X siniflərdə rus dili və ədəbiyyatının tədrisinə tədris planlarında həftədə 5-6 saat ayrıldı. Müəllimlərə kömək məqsədilə 1947-ci ildən "Rus dili qeyri-rus məktəbində" adlı aylıq metodiki külliyyat nəşr olunmağa başlandı. 1949-cu ildən ümumi yeddiillik təhsilə keçid başlandı. 50-ci illərdə Azərbaycan xalq təhsili öz inkişafının yeni mərhələsinə daxil oldu, 1959-cu ildən icbari səkkizillik təhsil tətbiq olundu, orta məktəblərin şəbəkəsi genişləndi, şagirdlərin sayı artıb 1954-cü ildə müharibədən əvvəlki səviyyəni ötüb keçdi. Bakı, Gəncə, Xankəndi və Naxçıvan şəhərlərində orta məktəb həcmində ümumi təhsil həyata keçirildi. 1966-cı ildən orta təhsil - ümumtəhsil elan olundu. Ümumtəhsil məktəblərinin yeni forması - "İnternat məktəb"in meydana çıxması məktəb sisteminin həyatında mühüm hadisə oldu. Politexnik təlimə diqqət artırıldı. Məktəblərin nəzdində tədris emalatxanaları yaratmağa başladılar. Bu işdə şəhərlərin, xüsusən, Bakı, Sumqayıt və Gəncə şəhərlərinin sənaye müəssisələri, kənddə isə sovxoz MTS-lər mühüm rol oynadı. Kənd məktəblərinin və bəzi şəhər məktəblərinin nəzdində tədris-təcrübə sahələri yaradıldı. Kənd məktəblərində kolxoz və sovxozların yanında şagird istehsalat briqadaları təşkil olundu. Ümumtəhsil məktəblərində politexnik təlimin inkişafı məqsədilə tədbirlər həyata keçirildi. 7 1956-1958-ci illərdə Azərbaycanın 70 şəhər məktəbində istehsalat təlimi tətbiq olundu. 8 Bunun sayəsində həmin illərdə 5 min şagird çilingər, tornaçı və digər kütləvi fəhlə ixtisaslarına yiyələndi. 9
Kənd məktəblərində Stavropol diyarının təcrübəsi üzrə şagird istehsalat briqadaları yaradılırdı. VIII-X sinif şagirdləri kənd təsərrüfatı istehsalının əsasları və mexanikləşdirilməsi, müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkilərinin yetişdirilməsi üsulları ilə tanış olur, əmək vərdişlərinə yiyələnirdilər. 10
artırılmasında 1958-ci ilin martında Azərbaycan SSR Ali Sovetinin məktəbin həyatla əlaqəsini möhkəmləndirmək haqqında qəbul etdiyi qanun mühüm rol oynadı. 1959-cu ilin sentyabrından Azərbaycanda da yeddiillik məktəblər səkkizillik məktəblərə, onilliklər isə istehsalat təlimli onbirillik orta məktəblərə çevrildilər. Təlim-tərbiyə işi sahəsində də yenidənqurma başlandı, şagirdlərdə müstəqil işləmək vərdişlərinin inkişafına daha çox diqqət yetirildi. Lakin maddi baza zəif olduğundan çox vaxt istehsalat təlimi dərsləri boş keçir, lazımi səmərə vermirdi. Buna görə də 1966-cı ildən ümumi orta təhsilə keçidlə əlaqədar yuxarı siniflərin istehsalat təlimi dərsi ləğv edildi. Bununla əlaqədar texniki-peşə
Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|