TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə

123 

 

məktəblərinin sayı artırıldı. Əgər 1966-cı ildə respublikada 46 (1951-ci ildə 30 idi) 

texniki-peşə  məktəbi  vardısa,  1970-ci  ildə  onların  sayı  78-ə  çatmışdı.  Bu 

məktəblərdə 1970-ci ildə 40 min şagird müxtəlif peşələrə yiyələnmişdi.

11

 

Şagirdlər  arasında  müxtəlif  tərbiyəvi  tədbirlərin  həyata  keçirilməsində 

komsomol təşkilatları müəyyən kömək göstərirdilər. Pioner yaşlı bütün məktəblilər 

pioner dəstələrinə cəlb olunmuşdular. 

Müharibədən  sonrakı  illərdə  ali  təhsil  daha  da  inkişaf  etdi  -1945-ci  ildə 

Teatr İnstitutu (1968-ci ildən İncəsənət İnstitutu adlandı),

12

 1947-ci ildə V.İ.Lenin 

adına APİ-nin xarici dillər fakültəsi bazasında Xarici Dillər İnstitutu,

13

 1950-ci ildə 

Politexnik  İnstitutu  yaradıldı.

14

  Fəaliyyətini  1941-ci  ildə  dayandırmış  Xalq 

Təsərrüfatı İnstitutu 1951-ci ildə bərpa olundu. 1952-ci ildə Rus dili və Ədəbiyyatı 

İnstitutu  təşkil  edildi.  İnstitut  1959-cu  ildə  Xarici  Dillər  İnstitutuna  birləşdirildi. 

1945-46-cı  tədris  ilində  respublikada  17  ali  təhsil  müəssisəsi  olduğu  halda,  1950-

51-ci dərs ilində onların sayı 20-yə çatdı.

15 

1945-46-cı  dərs  ilində  S.M.Kirov  adına  ADU-nun  filologiya  fakültəsində 

jurnalistika  şöbəsi,  tarix  fakültəsində  isə  fəlsəfə  şöbəsi  təşkil  edildi.

16

  Sonra 

şərqşünaslıq  fakültəsi  yarandı.  1947-1948-ci  dərs  ilinin  əvvəlində  filologiya 

fakültəsinin  nəzdində  məntiq  və  psixologiya  şöbəsi  açıldı.  Universitet 

respublikanın ən iri təhsil mərkəzinə çevrildi, orada 1945-ci il iyulun 1-dən 1950-ci 

il iyulun 1-dək gündüz şöbələrində təhsil alan tələbələrin sayı 1212 nəfərdən 2565 

nəfərə çatdı, yəni iki dəfədən çox artdı.

17

 

1948-ci  il  sentyabrın  1-də  V.İ.Lenin  adına  APİ-nin  dil  və  ədəbiyyat 

fakültəsinin rus bölməsi bazasında rus dili və ədəbiyyatı fakültəsi yaradıldı. 1950-

ci  ildə  institutun  coğrafiya  fakültəsi  nəzdində  bədən  tərbiyəsi  və  idman  şöbəsi 

təşkil edildi.

18

 

Ali  məktəblərin  tədris-maddi  bazası  ildən-ilə  möhkəmlənir,  onların 

müharibə illərində hospital və başqa idarələr üçün verilmiş binaları, tələbə ümumi 

yataqxanaları  azad  edilirdi.  Tibb,  pedaqoji  və  politexnik  institutları  üçün  yeni 

binalar tikilirdi. 

Respublikanın  ali  təhsil  müəssisələrində  təhsil  alan  tələbələrin  sayı  1945-

1946-cı dərs ilindəki 19,6  min  nəfərdən 1950-1951-ci dərs ilində 28,6  min nəfərə 

çatmışdı.

19

  Tələbələrin  68,1%-ni  azərbaycanlılar  təşkil  edirdi.

20

  Bundan  başqa, 

yüzlərlə azərbaycanlı tələbə Sovet İttifaqının başqa şəhərlərində təhsil alırdı. 1950-

ci ildə təkcə Moskva və Leninqradın ali məktəblərində 800-dən artıq azərbaycanlı 

oğlan və qız təhsil alırdı.

21

 

Ali təhsilli mütəxəssislər hazırlamaq işini yaxşılaşdırmaq məqsədilə bəzi ali 

məktəblər  yenidən  təşkil  olunurdu.  Tələbələr  arasında  təhsilə  qədər  bilavasitə 

maddi istehsal sahəsində məşğul olanların da sayı artırdı. 1970-1971-ci dərs ilində 

ali  məktəblərdə  istehsalatdan  ayrılmadan  53  min  tələbə  təhsil  alırdı.  Professor-

---

124 

 

müəllimlərin sayı 1950-ci ildəki 2000 nəfərdən, 1970-ci ildə 5000 nəfərə çatmışdı. 

1970-ci ildə tələbələrin təlim-tərbiyəsi ilə 500-dən çox akademik, professor, 1140-

dan çox dosent məşğul olurdu.

22

 

1969-cu  ildən  ali  məktəblərin  yanında  fəhlə,  kolxozçu  və  ordudan  tərxis 

edilənlər üçün hazırlıq şöbələri təşkil olunmuşdu. 

Orta ixtisas təhsilli müəssisələrin də sayı artmışdı. Sənaye, tikinti, nəqliyyat 

və  kənd  təsərrüfatı  üçün  mütəxəssislər  hazırlanmasına  xüsusi  diqqət  yetirilirdi. 

1970-1971-ci  dərs  ilində  respublikada  71-ə  qədər  tələbənin  təhsil  aldığı  79  orta 

ixtisas məktəbi fəaliyyət göstərirdi.

23

 

Təhsilin inkişafı əhalinin mədəni səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olmuşdu. 

1959-cu ildə  yaşı 10-dan  yuxarı olan hər  1000

 

nəfərdən 400-nün, 1970-ci ildə isə 

471-nin  ali  və  orta  təhsili  vardı.

24 

Xalq  təsərrüfatında  ali  və  orta  ixtisas  təhsilli 

mütəxəssislərin sayı 274 minə çatmışdı.

25 

 

§2. MƏDƏNĠ-MAARĠF. MƏTBUAT 

 

Müharibədən  sonrakı  illərdə  Azərbaycanda  müharibə  zamanı  azalmış 

mədəni-maarif  müəssisələrinin  şəbəkəsi  daha  da  genişlənmişdi  -  kütləvi 

kitabxanaların  sayı  1946-cı  ildəki  815-dən  1970-ci    ildə  2922-yə  (o  cümlədən 

2375-i  kənd  yerlərində),  klub  müəssisələrinin  sayı  isə  müvafiq  olaraq  1711-dən 

2146-ya  (o  cümlədən  1770-i  kənd  yerlərində)  çatmışdı.  Həmin  illərdə 

kitabxanaların kitab fondu 2,6 mln nüsxədən 22,9 mln nüsxəyə qədər çoxalmışdı.

26

 

Kitabxana oxucularının sayı və kitab verilməsi ildən-ilə artırdı. 1946-cı ildən 1950-

ci  ilə  qədər  Azərbaycan  mədəni-maarif  müəssisələri  komitəsi  sistemində  kütləvi 

kitabxanalarda oxucuların sayı 1271 min nəfərdən 364,4 min nəfərə çatmışdı.

27

 

1970-ci  ildə  Mədəniyyət  Nazirliyinin  kütləvi  kitabxanalarından  1,6 

milyondan çox oxucu istifadə etmişdi.

28

 

Mədəni-maarif  işinin  ən  kütləvi  vasitələrindən  biri  kino  idi.  Respublikada 

kino qurğularının sayı 1946-cı ildəki 252-dən (kənddə 105-dən) 1970-ci ildə 2004-

ə (kənddə 1356-ya) qədər artmışdı.

29

 

Mədəni-maarifin  inkişafında  1947-ci  ildə  yaradılmış  Azərbaycan  Siyasi  və 

Elmi Bilikləri Yayan Cəmiyyət iki ilə öz sıralarında 2,2 min ziyalını və istehsalat 

qabaqcılını birləşdirirdi.

30

 

1970-ci ildə əhali arasında mədəni-maarif işi aparan 27 muzey var idi.

31

 

1946-cı  ildə  Nizami  adına  Ədəbiyyat  Tarixi  Muzeyi  açıldı.  1955-ci  ildə 

V.İ.Lenin Mərkəzi Muzeyin  Bakı filialı  yaradıldı. 1958-ci ildə Şəkidə  yeni Tarix-

Diyarşünaslıq Muzeyi, 1959-cu ildə Xızıda C.Cabbarlının, Şuşada Ü.Hacıbəyovun 

Ev-muzeyləri,  1964-cü  ildə  Bakıda 

 

"Qız  qalası"  Muzeyi  açıldı.  Muzeylərə 

gələnlərin  sayı  da  xeyli  artmışdı.  1960-cı  ildə  muzeylərə  gələnlərin  sayı  1206,3 

---