TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə

131 

 

Hüquqşünas  alimlər  dövlət,  mülki  və  cinayət  hüququna,  məhkəmə 

quruluşuna,  hüquq  tarixinə  dair  əsərlər  üzərində  işləyirdilər. 

 

50-ci  illərin 

əvvəllərində Azərbaycan dilində cinayət hüququ məsələlərinə dair ilk əsərlər nəşr 

olundu. 

Azərbaycanın  iqtisadçı  alimlərinin  tədqiqatları  sənayenin  və  kənd 

təsərrüfatının  iqtisadiyyatı  ilə  bağlı  məsələlərin,  habelə  iqtisadi  fikir  tarixinin 

öyrənilməsinə  yönəldilmişdi.  İqtisadçılar  neft  sənayesinin  iqtisadiyyatını, 

Azərbaycanın xalq təsərrüfatının və iqtisadi fikir tarixini öyrənirdilər. Lakin iqtisad 

elmi və hüquqşünaslıq müasir inkişaf tələblərindən çox geri qalırdı. 

Memar  alimlər  və  sənətşünaslar  memarlıq  abidələrini,  dekorativ-tətbiqi 

sənət,  musiqi  və  teatr  mədəniyyəti  ustalarının  fəaliyyətini  öyrənmək  sahəsində 

qiymətli  tədqiqatlar  aparmış,  "Azərbaycan  Dram  Teatrı"  (1962),  "Azərbaycan 

memarlığının tarixi" (1963), "Azərbaycan xalçası" I cild (1961) və s.  əsərlər nəşr 

etdirmişlər. 

Azərbaycan dilçiləri iki hissədən ibarət "Azərbaycan dilinin qrammatikası" 

(1959-1960),  bircildlik  "Azərbaycan  dilinin  dialektoloji  lüğəti"  (1964), 

"Orfoqrafiya  lüğəti"  (1960),  "İzahlı  dilçilik  lüğəti"  (1969)  nəşr  etdirmişdilər. 

Akademik  M.A.Şirəliyevin  "Bakı  dialekti"  əsəri  çapdan  çıxmışdı.  Azərbaycan 

dilçilərinin Azərbaycan dilinin tarixi, leksikologiyası və dialektologiyası sahəsində 

əsərləri mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. 

Ədəbiyyatşünaslar  tərəfindən  müasir  sovet  ədəbiyyatı  və  Azərbaycan 

klassiklərinin  ədəbi  irsi  geniş  tədqiq  olunurdu.  Xalq  şairi,  akademik  S.Vurğun 

1954-cü ilin dekabrında Moskvada sovet yazıçılarının II Ümumittifaq qurultayında 

sovet  poeziyasının  yaradıcılıq  problemlərini  dərin  elmi-nəzəri  əsaslarla  yüksək 

səviyyədə  işıqlandırmaq  şərəfinə  nail  olmuşdu.  H.Araslının  "XVII-XVIII  əsr 

Azərbaycan 

ədəbiyyatı 

tarixi", 

M.Quluzadənin 

"Nizami 

Gəncəvi", 

Ə.Mirəhmədovun 

"M.F.Axundov", 

K.Məmmədovun 

"Əbdürrəhimbəy 

Haqverdiyev",  K.Talıbzadənin  "Abbas  Səhhət",  M.Arifin  "Cəfər  Cabbarlının 

yaradıcılıq  yolu",  Q.Qasımzadənin  "Azərbaycan  ədəbiyyatında  xalqlar  dostluğu", 

Ş.Qurbanovun  "Puşkin  və  Azərbaycan  poeziyası",  M.Əlioğlunun  "Cəlil 

Məmmədquluzadənin  dramaturgiyası"  kimi  monoqrafiyaları  nəşr  olundu.  1957-

1960-cı illərdə üçcildlik "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi", 1963-cü ildə "Azərbaycan 

sovet    ədəbiyyatı  tarixi    oçerkləri",      1967-ci    ildə  "Azərbaycan  sovet  ədəbiyyatı 

tarixi"  kimi  fundamental  əsərlər  çap  edildi.  "Kitabi-Dədə  Qorqud"  (1950), 

"Koroğlu"  dastanları  (1949),  beşcildlik  "Azərbaycan  nağılları"  (1960-1964), 

beşcildlik  "Azərbaycan  dastanları"  (1965-1977)  nəşr  olundu.  Böyük  Azərbaycan 

şair  və  nasirlərinin  əsərləri  oxuculara  çatdırıldı.  Nizaminin  və  Azərbaycan 

ədəbiyyatının digər klassiklərinin yaradıcılığı haqqında monoqrafik əsərlər yazıldı. 

---

132 

 

Respublika  Əlyazmaları  Fondunun  yaradılmasının  xüsusi  əhəmiyyəti  var 

idi. Qarşılıqlı ədəbi əlaqələrin öyrənilməsinə  böyük diqqət yetirilirdi.  Azərbaycan 

xalqının  və  ölkənin  başqa  xalqlarının  ədəbiyyatlarının  qarşılıqlı  əlaqələri  ilə 

oxucuları  tanış  etmək  üçün  mühüm  elmi  dəyəri  olan  bir  sıra  əsərlər  nəşr 

olunmuşdu. 

 

§4. ƏDƏBĠYYAT 

 

Azərbaycan  ədəbiyyatı  müharibədən  sonrakı  dövrdə  də  ictimai-siyasi 

həyatla sıx əlaqədə inkişaf edirdi. 

Azərbaycan  Yazıçılar  İttifaqının  bilavasitə  ədəbi  prosesə  fəal  müdaxiləsi 

gücləndi.  Təşkilatın  qurultay  və  plenumlarında,  xüsusi  müşavirələrində  nəsr, 

poeziya  və  dramaturgiyanın  yaradıcılıq  problemlərinə  həsr  olunmuş  müzakirələr 

keçirilirdi. 

Poeziya, xüsusilə siyasi lirika fəal mövqe qazanmışdı. S.Vurğun, S.Rüstəm, 

R.Rza,  M.Rahim,  O.Sarıvəlli,  M.Dilbazi,  Ə.Cəmil,  N.Rəfibəyli  və  başqaları 

müasirlərinin daxili aləmini əks etdirən lirik  və epik əsərlər yazdılar. S.Vurğunun 

"Muğan"  və  "Zəncinin  arzuları",  R.Rzanın  "Lenin",  M.Rahimin  "Leninqrad 

göylərində", S.Rüstəmin "Qafurun qəlbi" kimi poemaları yazıldı. 

Azərbaycan romanının da mövzu dairəsi genişləndi, müasir həyata və tarixi 

keçmişə  həsr  edilmiş  yeni  əsərlər  oxuculara  çatdırıldı.  Müharibə  zamanı 

Sevastopol  şəhəri  müdafiəsinin  iştirakçısı  olan  Ə.Əbülhəsən  qələbədən  sonra 

"Müharibə"  romanının  birinci  hissəsini  çap  etdirdi.  S.Rəhimov  müharibə 

ərəfəsində  başladığı  "Saçlı"  romanını  bitirdi.  M.Hüseynin  "Abşeron", 

M.Süleymanovun  "Yerin  sirri",  Mir  Cəlalın  "Yaşıdlarım",  Ə.Vəliyevin  "Gülşən" 

əsərləri nəşr edildi. 

Xalq  tarixinin  mühüm  səhifələrinə,  azadlıq  uğrunda  mübarizə  mövzusuna 

maraq gücləndi. M.S.Ordubadinin "Dumanlı Təbriz" epopeyasının son hissəsi çap 

olundu,  "Qılınc  və  qələm"  oxuculara  təqdim  edildi.  M.Hüseyn  "Komissar" 

povestini tamamladı, S.Rəhman isə "Nina" romanını yazdı. 

Dramaturgiya  sahəsində  də  müasirliyə  maraq  gücləndi.  İ.Əfəndiyevin 

"Bahar  suları",  İ.Qasımovun  "Xəzər  üzərində  şəfəq"  C.Məcnunbəyovun  "Böyük 

məhəbbət",  S.Rəhmanın  "Aydınlıq"'  Ə.Məmmədxanlının  "Şərqin  səhəri"  əsərləri 

oxucularda böyük maraq oyatdı. 

Müharibədən  sonrakı  ilk  illərdə  Azərbaycan  ədəbiyyatı  əsasən  uğurla 

inkişaf  etmiş,  nəsrdə,  poeziyada  və  dramaturgiyada  əhəmiyyətli  əsərlər 

yaradılmışdı.  Bununla  belə  həmin  illərdə  dəbdə  olan  konfliktsizlik  "nəzəriyyəsi" 

sənətin inkişafına, onun həyatla əlaqəsinin möhkəmlənməsinə ciddi əngəl törətmiş, 

---