262
infoteynment anlayışını yaratdı. İnformasiya və əyləncə sözlərinin
birləşməsindən yaranan bu termin əyləncəlilik axtarışını ifadə
edərək çağdaş yayımın fəaliyyət istiqamətinə çevrildi.
İnfoteynmentin yaranışının 1980ci illərə təsadüf etməsi bilavasitə
telesənayenin sürətli inkişafı, kanalların çoxluğu, onlar arasında
rəqabət, artıq yeni olmayan televiziyanın digər KİVlərdən fərqli
fəndləri hələ tapmaması ilə yaranan islahat, yeniləşmə zərurəti ilə
bağlıdır. Əgər 1950ci illərdə televiziya möcüzə, 60cı illərdə ye
nilik olub, 70ci illərdə hər bir evdə məskən salmışdısa, (məhz bu
dövrdə aparıcı ölkə vətəndaşlarının evində televizorların sayı art
dı), 80ci illərdə artıq özünün fərdi cəhətləri, yeni təqdimat üsulu
ilə seçilməməsi ona olan marağı azaltmağa başladı. ABŞda infor
masiya proqramları reytinqdə ciddi enmənin qarşısını almaq üçün
formatı infoteynment üzərində qurmağa başladılar. İlk növbədə
rəsmi xronikanın yeri və payı dəyişdi. Getdikcə, ümumiyyətlə, sen
sasiyalı və ya əhəmiyyətli olmayan xronikanı, rəsmi informasiyanı
buraxılışlara salmamağa başladılar. Əsas yer sosial və mədəniyyət
mövzularına ayrılmaqla, ekran qarşısında tamaşaçı üçün maraqlı
informasiya mühiti qurmağa cəhd etdilər. Xüsusən ciddi narahat
çılıq yarada biləcək sosial problemlərə, tənqidlərə, araşdırmalara
geniş yer verməklə, onu fəaliyyətin əsas istiqamətinə çevirdilər.
İslahat həmçinin jurnalist yaradıcılığında da duyuldu. Efirdə
səslənəcək xəbəri çatdırmaq biçimlərində dəyişiklik edərək detal
lara, fərdlərə diqqəti artırıb tamaşaçıya maraqlı olacaq məqamları
qabartmaq çağdaş jurnalistikanın yeni yaradıcı siması, üslubu və
fəaliyyət istiqaməti kimi müəyyənləşərək keyfiyyət göstəricisi
(yeni dönəmlə ayaqlaşmayan veteranjurnalistlərin, diktorların
xidmətindən imtina edilərək, daha çox xarakterik görünüşlü,
spesifik danışıq tərzinə malik, bədii publisistika təcrübəsi olan
mütəxəssislərin cəlb olunması) oldu.
CBS kanalında həftəlik “60 dəqiqə” proqramı informasiya
əyləncə xəttinin geniş yayılmasına, ayrıca buraxılışlara rəvac ver
di. Burada aparıcının şəxsi rəyi, münasibətləri, jurnalistlərin süjet
qəhrəmanları ilə bir arada olması mövcud basmaqəlibləri dağıt
maqla bərabər rejissor, operator, montajçı, jurnalist yaradıcılığında
yeni axtarışlara təkan verdi. NBCnin prodüseri Nil Şapira yazır:
“Yekun xəbərləri effektli, qrafika, fantaziya, xüsusi effektlər, xü
susi rəng verərək təqdim etmək gərəkdir. Sensasiyalı xəbər, vacib
görünəni ardıcıllıqda qabaqlamalıdır. Çünki günün (həftənin) so
nunda insanlar bütün yeniliklərdən xəbərdardırlar” (158, səh. 11).
N. Qalyedkinin araşdırmasından bəlli olur ki, NBCnin “20/20”,
263
CBSin “48 hours” proqramları, Fox News kanalı isə bütünlüklə in
foteynment üzərində quruldu. Tezliklə bu ənənənin səmərəsindən
ruhlanan Avropa və Asiya teleməkanında infoteynmentin ekran
təcəssümünə rast gəlmək mümkün oldu.
Azərbaycan teleməkanında ilk belə cəhdlər 1980ci illərin sonla
rında “Dalğa”, “Videokanal”da edilsə də, bilavasitə informasiya
proqramının infoteynmentlə qurulma təcrübəsi ANSin hazırladı
ğı “Xəbərçi” buraxılışında (1991) özünü göstərdi. “Günün ekranı”,
“Zaman”, “Xəbərlər” ifadələrinə alışan Azərbaycan seyrçisi üçün
“Xə bərçi” adı ilə təqdimat yenilik olmaqla bərabər, cəlbedici idi.
İlk dəfə ölkə gerçəkliyini fərqli tərzdə təqdim edən aparıcı Mir
şahin Ağayevin danışıq üslubu, təhlil xarakterli münasibəti seyrçi
üçün alternativ informasiya mənbəyinə çevrildi. Mürəkkəb siyasi
durum “Xəbərçi” proqramını müharibə, siyasi çəkişmələrdən daha
çox danışmağa vadar etsə də, onun sosial problemlərə yer ayır
masını məhdudlaşdırsa da, proqram sensasiyalılıq prinsipindən
məharətlə istifadə edərək rəqabətsiz meydanda liderə çevrilə bildi.
İnfoteynmentin Azərbaycan teleməkanında təcəssümündən da
nışarkən mədəniyyət xəbərlərini əyləncəli tərzdə qurub, seyrçi
yə çatdıran və böyük uğurlar əldə edən “SOY production”un
istehsalı olan “Həftə çalçağırı” proqramını xüsusi qeyd etmək
gərəkdir. Teleməkanda ilk dəfə 1998ci ildə əyləncə ilə infor
masiyanı birləşdirərək, mədəniyyət gündəmini çatdırmaq ba
xımından gərəkli olan proqramın orijinal ekran həlli, yenilik
çi addımları, həmçinin zövqlü, çağdaş teleyaradıcılıqda geniş
tətbiq olunan fəndlərdən istifadə onu təkrarsız etməklə bərabər,
yeni bir axının başlanğıcı oldu. Məhz bu proqramın uğurun
dan sonra orada tətbiq olunan biçim, mövzu özəlliklərinin yeni
şəkildə təzahürləri mədəni həyatın təbliğatına geniş yer vermiş
oldu. İstər klassik sənət nümunələrindən, istərsə də yeni yara
dıcılıq axtarışlarından xəbərlər verən proqramda “KitabiDədə
Qorqud”un 1300 illiyi ilə bağlı silsilə işlər, Novruz bayramının,
milli adətlərin yeni tərzdə və sənət adamları arasında qurmaqla
təqdimatı, ölkəmizə gələn sənət adamlarının təbliği, teatr, kino,
təsviri sənət, dekorativtətbiqi sənət və digər incəsənət növlərini
əhatə etməklə onların həyatında baş verən yeniliklərin seyrçiyə
məhrəm tərzdə göstərilməsi teleməkan üçün yenilik və həmçinin
gərəkli fəaliyyət kimi dəyərləndirilməlidir. Aparıcı Səyavuş Hü
seynlinin təbii, inandırıcı nitqi, səmimiyyəti və ünsiyyətə girmək
qabiliyyəti ilə qurulmuş oyunların vəhdəti ekran sənətinin yeni
cəhətlərini meydana gətirmişdir. Proqramda mədəniyyət ocaqla