TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
311 zərurət hesab edirik. Bu sahədə ölkə teleməkanında olduqca aşa ğı səviyyənin müşahidə olunmasını və tədris prosesində iştirak etməməsini ciddi çatışmazlıq kimi yubanmadan aradan qaldırıl masını vacib sayırıq. Bu işə dövlət qurumları – Azərbaycan Res publikası Milli Televiziya və Radio Şurası, Təhsil Nazirliyi ilə ya naşı, uşaqlar və təhsillə bağlı qeyrihökumət təşkilatları da fəal qoşulmalıdırlar. 4.6 Teleyayımda manipulyasiya və onun təsir mexanizmləri Televiziyanın getdikcə artan yeri və əhəmiyyəti onu həyatın bir hissəsinə çevirməklə, insan şüurunu, onun hərəkətlərini, icti mai münasibətlər sistemini biçimləndirərək, mövcud olan prin sip lərdən uzaqlaşdırmaq, təyin etdiyi istiqamətə yönləndirmək gücünü qazanmış manipulyasiya vasitəsinə çevirdi. XX əsrdə ar tan informasiya axını və onun törətdiyi “gerçəklik şoku” insanın mövcud görüşlərində, tələbatlarında dəyişikliyin yaranmasına rəvac verdi. Artıq “gerçək şoku”ndan qaçan tamaşaçı onu törədən mənbədən qaçmaq əvəzinə, ondan daha çox əyləncə və gözəl ya lan gözləməyə başladı. Bu isə manipulyasiyanın imkanlarını daha da artıraraq, onu tamlıqla insan həyatına təsir etməyə imkan verən kütləvi silaha çevirə bildi. Televiziya və kütləvi kommunikasiya tədqiqatçılığında bu amil diqqətdən kənarda qala bilməzdi və onun ictimaisosial əhəmiyyətini nəzərə alaraq ətraflı öyrənilməsi qarşıda vəzifə kimi durmağa başladı. Manipulyasiya psixoloji və sosial proses olmaqla hərəkətinin xarakterini açmadan digərlərinə təsir edərək, onları istənilən istiqamətə yönəltməyə hesablanmış hakimiyyət vasitəsidir. Ma nipulyasiya imkanları və texnologiyaları elektron informasiya vasitələrinin yaranışı ilə daha da artaraq, güclü təsir imkanları ilə kütləvi psixoz, qorxu, müəyyən rəyə gəlmək hisslərini yaydığın dan, bu prosesdə televiziyanın rolu, onun ictimai şüurda təsir yeri ciddi araşdırma tələb edən sahədir. Manipulyasiya və onun texnologiyalarının araşdırıcı S. Kara Mur za “Şüurla manipulyasiya” adlı kitabında üç əsas əlaməti göstərərək onun mənəvi, psixoloji, həmçinin ustalıqla gizlədilməsi hesabına məramı bəlli olmayan, xüsusi bilik və savad tələb edən təsir növü olduğunu yazır. Psixoloji təsir növü kimi manipulyasi ya aşkar fəndlərlə deyil, sətiraltı, dolayısı ilə, hər bir detalı ətraflı düşünülmüş şəkildə təqdim olunduqda istənilən nəticə alına bilər. Televiziya manipulyasiyası özünün miqyası, əhatə dairəsi və hədəfinin çoxcəhətli olması ilə seçildiyindən, vasitə kimi ya
312 naşmada daha mükəmməl işləməsi vacibdir. Olduqca müxtəlif janr və növdə olan yayım vahidləri vasitəsilə yeridilən fikir, rəy yalnız cəzbedici biçimdə, düşünülmüş tərzdə təqdim olunduqda istənilən nəticəni vermək qüdrətini qazanmış olur. Manipulyasiya insan hərəkətlərinin proqramlaşdırılması yolu ilə mənəvi aləmə təsir edən hökmranlıq vasitəsi kimi psixoloji struktura yönəlib fikir, inanc və məqsədləri müəyyən istiqamətə gizli şəkildə apararaq, qarşıya qoyulmuş ali məqsədin həyata keçirilməsində güclü silah kimi kommunikasiya vasitələrinin köməyi ilə daha geniş tərzdə istifadə olunur. H. Şiller “Şüur ma nipulyatorları” manipulyasiya amilini tədqiq edərək onun gizli qalmasının uğuru təmin edən əsas cəhət olduğunu göstərir və bu prosesdə hədəfin ətrafda baş verənlərin təbii, qaçılmaz olduğuna inanmasının mühüm şərt olduğunu deyir. H. Frokerin qənaətində manipulyasiyanın yönəldiyi hədəfin ziyanına işlədiyi əsas cəhət kimi qabardılır. Manipulyasiya zamanı açıq mətnin altında giz li informasiya da göndərilir ki, bu, hədəfin şüurunda lazımi ob razların yaranmasına xidmət edir. Mənbəyi bilinməyən bu bilgi hədəfə götürülmüş şəxsin hisslərini, düşüncəsini və davranışını təsir altına alaraq, əsas məqsədə yönəldir. Gizli şəkildə insan şü urunda yerləşdirilən informasiya kütləni müəyyən rəyə gətirmək, təyin olunmuş istiqamətə yönəltmək baxımından kifayət qədər güclü vasitə olduğundan, siyasi dairələr tərəfindən əhalinin siyasi təfəkkürünü biçimləndirmək, daimi nəzarətdə saxlamaq, rəy ya ratmaq baxımından geniş şəkildə istifadə olunmağa başlayaraq yeni bir şəkil almış oldu. Manipulyasiyanın bu imkanları təbliğata və reklama əlverişli imkan yaradan vasitə olduğundan, ünvanlı auditoriya və ictimai rəy (PR) işində əsas vasitə kimi XX əsrin 60cı illərindən başlayaraq televiziya yayımında öz tətbiqini tapdı. Manipulyasiya inandırmadan fərqli olaraq təlqin xarakteri da şıyır və S. KaraMurzanın qeyd etdiyi kimi subyektin şüurun dan yan ötüb psixi sahəyə keçərək şəxsi şüurla bərabər, ümumi şüurun sahəsinə düşüb, passiv qavrama predmeti kimi özünə yer alır. Burada ideya, hiss, emosiya və ya digər psixofiziki ha lın psixi dairəyə daxil olması prosesi baş verdiyindən, onun hədəf tərəfindən qarşısının alınması və qeyriixtiyari təsirə düşmə, açıq duyulmayan simvollarla danışdığından anlaşılmayan axının müqaviməti mümkünsüzdür. Təlqin zamanı insanın inamının birbaşa dəyişməsi deyil, daha mürəkkəb yolla – qiymətləndirmə obyektinin dəyişməsi ilə onun rəyində dəyişikliklər baş verir. Te leviziya təcrübəsində söylənilən informasiya və onun yaratdığı Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|